سهیل آصفی
“دیگر شناسنامه هم ندارم. من نمی دانم چرا با ما افغان ها اینطوری مهمان نوازی می کنند.”
اینها را گل خاتون، دخترک هجده ساله افغان می گوید. شناسنامه گل خاتون در حالی توسط ماموران ایرانی باطل شده است که بنا بر قراداد 1930 لاهه کشورها نباید اجازه دهند که هیچ فردی بی تابعیت باشد. این وضعیت همزمان با آن است که به گزارش خبرگزاری کار ایران (ایلنا)
براساس برنامهریزی صورت گرفته با همکاری دستگاهها و نهادهای ذیربط از جمله نیروی انتظامی و وزارت کشور طرح جمعآوری اتباع غیرمجاز و فرستادن آنان به کشورشان که از مدت ها پیش زمزمه اجرایی شدن آن در میان بود در نه استان کشور آغاز شده است.
طبق اعلام مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور جمهوری اسلامی، طرح جمعآوری اتباع غیرمجاز در استانهای خراسان، سمنان، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، فارس، اصفهان، قم و تهران که ۸۵ درصد اتباع غیرمجاز افغانی را به خود اختصاص میدهند، اجرا میشود.
به گفته احمد حسینی، در مرحله اول این طرح که به مدت سه ماه از امروز اجرا میشود، ۵۰۰ هزار افغانی غیرمجاز دستگیر و از کشور اخراج میشوند. در مرحله بعدی و پس از فراخوان مجدد برای افراد خودانگیخته، این طرح مجددا از سرگرفته خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری ها، اجرای طرح دستگیری و اخراج اتباع غیرمجاز افغانی تا مهرماه ادامه مییابد که در این مدت باید یک میلیون تبعه غیرمجاز افغانی از کشور خارج شوند. گلمراد، مرد جوان بیست و هفت ساله ای که مدت هشت سال در ایران به کار ساختمان اشتغال داشته است از سرنوشت مبهم خود در صورت اخراج از ایران می گوید: “به کجا برویم؟ ما حق داریم. ما برای این مملکت عرق ریختیم، همه زندگی من به هم می ریزد و اصلا معلوم نیست در افغانستان چگونه می توان از حاصل هشت سال عمرم که در ایران کار کرده ام استفاده کنم. این انصاف نیست.”
گفته می شود که در اجرای این طرح، برای اولین بار از اتباع دستگیر شده انگشتنگاری می شوند که با این اقدام، زمینه ورود مجدد غیرقانونی آنان به ایران تا حد قابل توجهی کاهش مییابد.
بر اساس این گزارش ها، اتباع غیرمجاز افغانی بعد از دستگیری به اردوگاههای مراقبتی اعزام و حداقل ۲۴ و حداکثر ۴۸ ساعت در این اردوگاهها نگهداری خواهند شد.
تیمهایی متشکل از مامورین نیروی انتظامی، وزارت کار، وزارت کشور، وزارت بازرگانی، نسبت به شناسایی و طرد اتباع غیرمجاز افغانی اقدام میکنند و این طرح در یک مرحله مقدماتی و سه مرحله اصلی اجرا میشود.
نود درصد اتباع غیرمجاز که محل اقامت، تجمع و کار آنان شناسایی شده است، مجرد و شاغل در کارگاهها هستند که بنا بر اعلام نهادهای ذیربط نسبت به پلمپ این مغازهها یا اماکن تجاری اقدام میشود.
این درحالی است که سردار احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی چندی پیش با اشاره به اجرای طرح جمع آوری اتباع افغانی غیرمجاز از ابتدای اردیبهشتماه اظهار امیدواری کرده بود که تا پایان سال حداقل نیمی از اتباع غیرمجاز از کشور خارج شوند.
براساس آمارهای موجود ۹۲۵ هزار افغانی قانونی و حدود یک میلیون افغانی غیرمجاز در کشور وجود دارد که ۳۵۰ هزار نفر آنها در تهران ساکن هستند.
این اقدامات در مورد پناهندگان افغان که بعضا سالها در دشوارترین شرایط ممکن و با حداقل معیشت و امکانات در پایین ترین کارهای جاری اشتغال داشته اند از سوی بسیاری از فعالین و نهادهای حقوق بشری مورد انتقاد شدید قرار گرفته است؛اما پویشگران حقوق پناهندگان در جهان از نداشتن مجال کافی و ترد و شکننده بودن نهادهای مدنی و ان. جی. او های مربوطه برای اعمال نفوذ در روندهای ضد حقوق بشری این چنینی در ایران سخن می گویند.
نبود بودجه
داستان قدیمی اخراج گسترده مهاجرین افغان از ایران، پیش از این به شکل جدی در مجلس اسلامی طرح شده بود اما عدم پیگیری مجلس در مورد این طرح باعث به میدان آمدن مدیران وزارت کشور اسلامی شد که طبق اخبار منتشره خبر از تحقق این برنامه در سال 86 داده اند.
اخراجی های افغان
مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور احمدی نژاد با حضور در جمع خبرنگاران در تشریح برنامه های این وزارتخانه گفت که از اول اردیبهشت ماه دستگیری و اخراج یک میلیون تبعه غیرمجاز افغان در ۹ استان کشور صورت می گیرد.
مقامات ذیربط، با اعلام واریز حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد ریال به خزانه دولت در اعمال قانون جریمه کارفرمایان، افزایش رضایتمندی شهروندان، رشد شاخص های امنیتی در کشور، کاهش تقاضا در مقصد از ناحیه کارفرمایان را از نتایج خروج اتباع بیگانه از کشور عنوان کرده اند، حال آنکه به گفته یک حقوقدان، با اعمال این طرح آنچنان که گفته می شود گرهی از معضل اشتغال و وضعیت فعلی در مورد موقعیت های شغلی و.. گشوده نخواهد شد.
هزینه های اجرای این طرح ۱۷ میلیارد تومان عنوان شده که به دلیل مخالفت با اختصاص این مبلغ در حال حاضر با ۵/۱ میلیارد تومان اجرای این طرح آغاز شده است.
گفته شده است که در طرح جمع آوری اتباع غیرمجاز، اتباع پاکستانی غیرمجاز که عمدتا مشغول به تکدی گری هستند نیز مورد هدف قرار خواهند گرفت.
با این همه، کارشناسان تخمین می زنند که این بار هم تنها تعدادی از مهاجرین بداقبال گرفتار طرح اخراج از ایران خواهند شد، زیرا بنا بر اعلام رسمی مدیر کل اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور جمهوری اسلامی، اعتبار لازم برای عملی شدن این طرح اختصاص نیافته است. وی پیش بینی می کند که”اگر اعتبار این طرح طی سال جاری از سوی دولت تامین نشود شکست این طرح نسبت به موفقیت آن محتمل تر به نظر می رسد. “
امین مرد افغان 36 ساله، که در شمار “اخراجی ها” قرار گرفته است می گوید که مامورین با او رفتار محترمانه ای نداشته اند و این مساله باعث رنجش شدید فرزندان او شده است که اصلا نمی دانند چرا باید خانه و کاشانه و مدرسه خود را رها کنند و به افغانستان برگردند: “آنها وطن اول خود را ایران می دانند.” با این حال گفته می شود که وزارت کشور به نیروی انتظامی توصیه کرده است که برخورد آنها با اتباع غیرمجاز افغان “کاملاً انسانی” باشد و از ضرب و شتم خودداری کنند تا این مهاجرین بخت برگشته با “خاطره‌ای تلخ”، کشور را ترک نکنند.
کسی در افغانستان نمی ماند
یکی از پویشگران حقوق پناهندگان افغان ضمن اشاره به تبعات سوء این طرح برای نیروی کار در ایران، چرا که تعداد زیادی از این مهاجرین در بخش خصوصی ایران به پایین ترین کارها که توسط همسالان ایرانی آنها انجام نمی شود مشغولند، خاطر نشان می کند که برای این عده در افغانستان کار، سرپناه، مدرسه و آموزشگاه وجود ندارد: “60 درصد دانش‌آموزان افغانی روی زمین لخت درس می‌خوانند و در حال حاضر سیستم آموزشی کهنه بوده و برخورد معلمان با شاگردان وحشتناک است. تسهیلات شهری یا امکانات اولیه زندگی مانند آب، برق، خیابان و راه و حتی امنیت حتی در مناطق شمالی و نسبتاً امن این کشور وجود ندارد.”
گفته می شود 90 درصد مهاجرین افغان که به افغانستان بازگشته بودند در مواجهه با شرایط دشوار زندگی در افغانستان پس از ویرانی های سالهای گذشته با زمامداری مجاهدین افغان، طالبان و نیز بعد از تجاوز نظامی ایالات متحده، پس از هزینه کردن همه دارایی خود که بعضا در کشورهای مختلف به مرور اندوخته بودند از کشور فرار کرده اند. تعداد زیادی از این مهاجرین نیز که در سالهای گذشته از ایران به کشور خود بازگشته بودند، هیچ میلی به زندگی و کار در کشور خود ندارند و همچنان خواهان ادامه زندگی در کشور همسایه آن هستند.
چشم انداز اجرایی شدن طرح اخراج مهاجرین افغان از کشور با وجود همه سود و زیان های پیش بینی شده از سوی کارشناسان در مورد نتایج این طرح همچنان نامعلوم باقی مانده است. با این همه، نگرانی بالقوه پویشگران حقوق بشری در مورد سرنوشت هزاران خانواده افغانی در ایران است. آنها نسبت به سرنوشت میلیونها زن، مرد و به ویژه کودکانی که در ایران متولد شده اند، به طراحان برنامه مزبور هشدار می دهند و خواهان دخالت همتایان جهانی خود برای جلوگیری و حل معضل موجود در ایران هستند.