حمید احدی
در حالی که با پایان گرفتن شهریور ماه – مهلت آخرین وعده روس ها برای آغاز به کار نیروگاه بوشهر – اعتراض ها به روسیه برای تعلل در انجام تعهدات خود شدت گرفته، آخرین تحول در مورد بزرگراه شمال نشان داد که چینی ها هم با همان روش روسیه مشغول به دریافت مبالغ تازه و به هم زدن وعده های خود شده اند و دولت بدون اعتراض به توقف کار توسط آنها، با گران تر شدن پروژه به بهانه گرانی قیمت ها موافقت کرده است.
در تازه ترین تحول در بزرگ راه تهران – شمال، وزیر راه تازه با قبول این که از زمان روی کارآمدن دولت فعلی قیمت ها بالا رفته است، آخرین بهانه چینی ها را منطقی خواند و در نیتجه با افزایش حدود 200 در صدی قیمت درخواستی چینی ها موافقت کرد.
به گفته کارشناسان وزارت راه با این تصمیم، که همزمان با صدور قطعنامه چهارم شورای امینت علیه فعالیت های هسته ای ایران گرفته شده است، می کوشد نظر مثبت چینی ها را زمینه سازی کند. در حالی که که از ابتدای سال آنان عملا کارگاه های خود را تعطیل کرده اند.
بهبهانی وزیر راه و ترابری به گزارش خبرگزاری ها دیروز گفته چینی‌ها درخواست افزایش سقف قرارداد مذکور را دارند که با توجه به تغییر قیمت های داخلی و خارجی، این درخواست چندان غیرمنطقی نیست. این اظهار نظر که از دیدگاه کارشناسان عجیب می نماید و تنها می تواند علل سیاسی توجیه کننده آن باشد، یادآور همان عللتی است که به پذیرفت تاخیرها و تحمیلات مالی روس ها در پروژه نیروگاه بوشهر هم منجر شده است.
حمید بهبهانی در گفتگو با فارس در خصوص آخرین وضعیت آزاد راه تهران - شمال اظهار داشت: ”قرارداد مربوط به این آزاد راه با طرف چینی در سال 1383 منعقد و تاکنون بسیاری از نرخها و قیمتهای داخلی و جهانی تغییر کرده که شامل قیمت مصالح، کارگر و غیره است.” به گفته وی، چینی‌ها مدعی هستند با نرخهای آن روز می‌توانستیم کار کنیم. الان قیمت هر چیز تغییر کرده، به گونه‌ای که قیمت آهن، سیمان و قیر سه برابر افزایش یافته است.
آن چه وزیر راه به عنوان دلیل برای گران تر شدن قرارداد چینی ها ابراز کرده همان است که وقتی رسانه ها و نمایندگان مجلس ابراز می کنند، دفتر رسانه های دولت و و زارت بازرگانی با تکذیبش گوینده را به سیاه نمائی متهم می سازند.
بهبهانی بدون اشاره ای به این که چینی ها در این مدت فقط هشت در صد کار را جلو برده و خود با توقف کار موجبی برای تاخیر شده اند در خصوص تعهد چینی‌ها در این مدت به اجرای مفاد قرارداد و پیشرفت کار، گفت: “در این خصوص با آنها در حال چانه‌زنی و مذاکره هستیم تا میزان افزایش و تعدیل قرارداد با توجه به عملکرد آنها به حداقل ممکن برسد و در نهایت به یک رقم معقول و منطقی دست یابیم.” چندی پیش یک مقام مسئول وزارت راه از تلاش چینی‌ها برای افزایش دو و نیم برابری رقم قرارداد آزادراه تهران - شمال خبر داد و تصریح کرد: “چینی‌ها به دنبال افزایش رقم220 میلیون دلاری قرارداد قطعه یک آزاد راه تهران -شمال به 570 میلیون دلار هستند.” این مقام آگاه گفت: “میزان پیشرفت کار در منطقه یک آزادراه که پیمانکار چینی متولی آن است، حدود 8 درصد با گذشت قریب12 سال می‌باشد.“
تبلیغات دولتی
تیر ماه سال 1385 محمد رحمتی وزیر راه و ترابری پیشین از آغاز به کار فعالیت چینی‌ها برای احداث فاز اول آزاد راه تهران - شمال خبر داد و بلافاصله این پروژه که از اقداماتی بود که در دو دولت سابق مقدمات آن فراهم آمده بود جزو برنامه های تبلیغاتی دولت احمدی نژاد قرار گرفت.
همان روزها خبر پرداخت 15 درصد پیش پرداخت فاینانس یعنی 220 میلیون دلار به طرف چینی هم اعلام شد و کوتاه مدتی بعد رییس جمهور در یک سخنرانی گفت تمام تلاش ما این است تا قبل از پایان کار دولت نهم که سال 1388 است، آزاد راه تهران- شمال تمام شده باشد.
جالب وضعیت بنیاد مستضغان بود که به ظاهر سرمایه گذار اصلی پروژه معرفی می شد، اما طرف چینی اعلام داشت که اعتبار این بنیاد را نمی پذیرد و دولت باید پرداخت تعهدات را تضمین کند. پس با ابلاغیه معاون اول رئیس جمهوری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی پنجاه درصد تسهیلات خارجی ( سهم الشرکه بنیاد مستضعفان) را تضمین کرد و به بانک تجارت اعلام داشت چنانچه طرف مشارکت از پرداخت سهم خود در اقساط قرار داد ناتوان بود، این سازمان اعتبار لازم را تامین نماید، و وزارت راه و ترابری نسبت به پرداخت اقساط لاوصول و یا معوق اعلامی بانک عامل ( بانک تجارت) اقدام و در حساب‌های فی ما بین با بنیاد یاد شده منظور کند.
رحمتی تاکید کرد: “چینی ها برای احداث 7 قطعه از آزادراه تهران-شمال ( منطقه اول از تهران تا دوآب شهرستانک) که حدود 32 کیلو متر است، قرارداد فاینانس به امضا رسانده اند و پنج قطعه طرف شمال این آزادراه نیز ( منطقه چهارم از سرراهی دشت نظیر تا چالوس) که 20 کیلومتر می باشد توسط شرکت های داخلی در حال احداث است.”
کشف توقف کار
هنوز تعطیلات نوروزی سال 87 تمام نشده بود که خبرنگاری خبر داد چینی ها نیستند و در نتیجه بعد از تعطیلات دولتی ها ناگزیر قبول کردند که آزاد راه تهران شمال باز هم نیمه کاره مانده؛ چرا که چین خود را عقب کشیده است. یک مقام دولتی گفت یکی از بهانه‌هایی که چینی‌ها برای توقف کار مطرح کرده اند بحث افزایش قیمتها بوده که البته با توجه به اینکه قرارداد فی‌مابین ارزی است، این بحث کاملا بی‌اساس به نظر می‌رسد.
مقام آگاه دولتی در ضمن تهدید هم کرد و با بیان اینکه در سالهای گذشته نیز همزمان با عقب‌نشینی‌های مکرر پیمانکار چینی بحث انتخاب جایگزین برای ادامه ساخت آزادراه تهران - شمال مطرح بوده است، گفت در حال حاضر به علت اینکه این شرکت بهانه‌های خود را صراحتا به وزارت راه و ترابری اعلام کرده، احتمال به کارگیری پیمانکاران داخلی در این آزادراه از قوت بیشتری برخوردار شده است.
و در این زمان بود که کم کم مشکلات معلوم شد و علنی گردید. مقام دولتی گفت: “وزارت راه و ترابری با این توافقات عملا راه مشکلی را برای تغییر پیمانکار در پیش روی خود دارد. البته در صورت خداحافظی قطعی با پیمانکار چینی، ایران به واسطه پرداخت 33 میلیارد تومان به عنوان پیش‌پرداخت، ضررهایی را نیز متحمل می‌شود که البته برای تسریع در روند احداث این آزادراه و جلوگیری از وقفه‌های دیگر باید تا حدودی ریسک این کار را قبول کرد.“
توقف ساخت آزادراه تهران – شمال ادامه داشت و بازی تکذیب و تائید و تهدید هم ادامه داشت تا زمانی که رییس جمهور وزیر راه را عوض کرد و استاد خود حمید بهبهانی را به وزارت گمارد و دوباره رسانه ها رفتند سراغ کارگاه های تعطیل مانده و خبرگزاری مهر نوشت: “خبر توقف ساخت آزادراه تهران - شمال را شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور این خبر را نه تائید و نه تکذیب می کند. یک مسئول در اداره حافظت محیط زیست گفت توقف این پروژه به دلیل عدم دریافت تائیدیه زیست محیطی و حکم دادسرای عمومی و انقلاب کرج انجام شده است.“
مقامات دولتی برای بستن دهان خبرنگاران اعلام کردند که مساله مهم است و بالاترین مقامات دارند موضوع را بررسی می کنند. یکی از آن ها گفت تنها مواردی که خارج از بررسی این کمیته ممکن است، اتفاق بیفتد تخلفات جزئی پیمانکاران و کارگران آنان در رعایت برخی مسائل است که آن هم تا ابلاغ رسمی حکم قابل اظهار نظر نیست.
در همان حال حمید بهبهانی وزیر راه و ترابری رفع مشکلات احداث آزادراه تهران- شمال را یکی از اولویتهای کاری خود اعلام کرده و گفت: “راهکارهای تسریع ساخت این آزادراه در نظر گرفته شده است. خبرگزاری ها نوشتند با توجه به اشباع ظرفیت جاده شمال کشور و تاکید سه رئیس جمهور [ در این جا پذیرفته شد که رییس جمهوران سابق هم در کار بوده اند] و هفت وزیر راه و ترابری مبنی بر تسریع در روند ساخت آزادراه تهران- شمال تسریع کرده اند اما، در سیزدهمین سال از آغاز این پروژه نیز روند اجرا همچنان بسیار کند است.“
سابقه پروژه
مطالعات مربوط به طرح احداث آزاد راه تهران – شمال اولین بار در سال 1356 به تصویب رسید. در آن هنگام یک شرکت فرانسوی داوطلب احداث آن با سرمایه خود در طی 5 سال بود و تنها شرطش وصول عوارض از وسایل نقلیه عبوری در مدت 10 سال پس از بهره برداری از آن آزاد راه بود. با احتساب بهره و سود سرمایه هزینه احداث آزاد راه در آن هنگام به 750 میلیارد ریال می‌رسید.
در آن زمان یک سرمایه گذار ایرانی به نام مهندس گلزار [مدیرعامل شرکت نوسازی غرب تهران سازنده شهرک اکباتان] پیشنهاد کرده بود که در ازای دریافت 100 میلیون متر مربع از اراضی منطقه، آزاد راه مذکور را در طول پنج سال احداث و بدون دریافت دیناری تحویل دهد که این پیشنهاد مورد توجه قرار نگرفت.
به هرحال، انقلاب شد و کارها ماند تا جنگ هم تمام شد و هاشمی رفسنجانی در آخرین سال از ریاست جمهوری خود کلنگ آغاز اجرای این پروژه را به زمین زد. در آن زمان گفته می شد این بزرگراه از جمله وعده هائی است که ناطق نوری به مردم نور داده و در حقیقت آغاز کار آن مقدمه ریاست جمهوری اوست.
این جا بود که بنیاد مستضعفان هم وارد گود شد. عقد قرارداد مشارکت با بنیاد مستضعفان در سال 1375 با برآورد 2500 میلیارد ریال و سهم الشرکه وزارت راه و ترابری به مبلغ 150 میلیارد ریال، به صورت مقطوع جهت تملک اراضی و واگذاری 5⁄62 میلیون متر مربع زمین به وسیله دولت (و بقیه تعهدات و هزینه ها برای تکمیل و بهره برداری از آزادراه توسط بنیاد) تعهد گردید.
در سال 1380 به علت محدودیتهای مربوط به واگذاری زمینها مذاکرات برای تغییر قرارداد شروع شد و در سال 83 متمم قرارداد امضا شد و عملیات اجرایی در سال 84 با هزینه کرد 75 میلیارد ریال و تأمین اعتبار بابت برگزاری جلسات، رفع مشکلات و سوء تفاهمات، انتخاب بانک عامل و انجام کارهای بانکی اقدام و عملیات اجرایی با شرایط جدید شروع گردید.
سال 1381 رئیس جمهور وقت ایران پروژه ساخت آزادراه تهران - شمال را جزو پروژه های دارای اولویت انتخاب کرد ولی دولت خاتمی با توجه به لزوم کاستن از بار تصدی گری دولت اصرار داشت که بخش خصوصی وارد عمل شود.
اما نوبت به دولت احمدی نژاد رسید که پس از استقرار مصوباتی تند و تیزی به راه انداخت و از جمله آن که موافقت شورای اقتصاد با درخواست وزارت راه و ترابری برای اصلاح تامین منابع مالی فاز نخست آزاد راه تهران- شمال یک روزه گرفته شد و در اسفندماه سال 84 بابت پیش پرداخت فاینانس تعهد شده، مبلغ معادل 33 میلیون دلار توسط بنیاد به بانک عامل پرداخت گردید. اعتبار اسنادی هم در پایان سال داده شد و مبلغ قرارداد تأمین مالی و اجرای منطقه یک به 220 میلیون دلار و 300 میلیارد ریال رسید.
همان سال بر اساس تصمیم دیگری درخواست وزارت راه و ترابری درخصوص اصلاح مصوبه موضوع احداث و بهره برداری منطقه یک آزاد راه تهران – شمال ا استفاده از تسهیلات مالی خارجی مورد بررسی قرار گرفت و در ضمن با تمدید اعتبار و مهلت مصوبه به مدت یک سال بیشتر موافقت شد. اما اینک، خبر می رسد که تنها ده در صد بخشی از کار انجام شده است.
آزاد راه تهران – شمال از غرب تهران یعنی تقاطع بزرگراه همت شروع خواهد شد و پس از عبور از ناحیه کن، سولقان، دوآب، شهرستانک، گچسر و مرزن آباد به کمربندی چالوس – تنکابن متصل می‌گردد. طول این آزاد راه قرارست در مجموع 121 کیلومتر و دارای دو خط عبور در هر باند و پیش بینی سه خط در فرازهای تند باشد.