تحریم های وضع شده از سوی آمریکا برعلیه ایران، مدت هاست که مانع از استفاده از کارت های اعتباری در این کشور شده است. فرش فروشان و هتل داران ایرانی برای راحتی خاطر بازدیدکنندگانی که تمایلی به دست به دست کردن پول نقد ندارند، به پذیرش کارت اعتباری مشتریان خارجی در مکان هایی نظیر دوبی اقدام می کنند و سپس مبالغ دریافتی را به داخل کشور انتقال می دهند و به این ترتیب، تحریم های آمریکا را زیر پا می گذارند.
این ظریف کاری هوشمندانه اکنون زیر ذره بین قرار گرفته است. نهادهای مالی امارات متحده عربی و از جمله دوبی، در همکاری با تحریم های تشدید یافته بین المللی، به مسدود کردن ده ها حساب بانکی متعلق به ایرانیان و اعمال نظارت بر انتقال ارزهای خارجی به جمهوری اسلامی روی آورده اند. کمبود ناگهانی ارزهای خارجی که بر حجم صادرات مجدد دوبی به ایران نیز تأثیر گذاشت، ارزش ریال ایران را در اواخر ماه گذشته با کاهش تا سقف 15 درصد روبرو کرد.
با دخالت سریع بانک مرکزی ایران، دلار کافی به بازار تزریق شد. با این حال، سراسیمگی که برای مدت کوتاهی گریبان بازار ایران را گرفت، برای رهبران این کشور آشکار ساخت که مردم ایران به طور فزاینده ای نگران تحریم ها هستند و در واقع از آن آسیب دیده اند. این تحریم ها اکنون به اشکال مختلفی احساس می شوند و حتی شامل منع واردات فرش ایرانی به آمریکا نیز می شود؛ همچنین از ماه گذشته و برای هدف گرفتن افراد مسؤول زیرپا گذاشتن حقوق بشرتحریم های جدیدی به مرحله اجرا درآمد. تحریم ها در عین حال شامل توقف فعالیت شرکت های چند ملیتی و کاهش خدمات حمل و نقل و بیمه برای محموله های عازم ایران نیز می شود.
بعید به نظر می رسد تحریم ها حتی درصورتیکه به طور همه گیر اجرا شوند، بتواند پنجمین کشور بزرگ صادر کننده نفت خام در دنیا را به زانو درآورد. مجراهای غیر رسمی موجود به اندازه کافی بزرگ هستند و بازار ایران با جمعیتی 75 میلیون نفری به اندازه کافی جذاب هست که جریان پول و غذا را برقرار نگاه دارد. هرچند کره جنوبی نیز در ماه گذشته برای تحریم برخی مؤسسات مالی ایران، به ژاپن پیوست، اما این کشور همچنان علاقمند به حفظ روابط تجاری با ایران است؛ روابطی که سال گذشته حجم آن به 10 میلیارد دلار رسیده است. به همین دلیل، کره جنوبی سریعاً به امضای قراردادی با ایران دست زد که امکان افتتاح حساب از طریق تسهیلات ویژه در دو بانک کره ای و با ارز این کشور را برای تجار ایرانی و کره ای فراهم آورد. چین نیز به عنوان قدرت اول آسیا به توسعه سهم خود در بازار ایران روی آورده و این رویکرد از طرف ترکیه نیز دنبال شده است.
با همه این اوصاف، تحریم ها که با اضافه شدن دور چهارم تمهیدات سازمان ملل در ماه ژوئن برای تنبیه بلندپروازی های هسته ای ایران از شدت بیشتری برخوردار شده است، به هزینه و دشواری های ارتباط با ایران می افزاید. تقریباً تمامی شرکت های تجاری بزرگ بین المللی در صنعت پالایشگاهی از معامله با ایران دست برداشته اند. به این ترتیب ایران به دلیل کمبود ظرفیت پالایشگاهی به واردات مقداری از بنزین مصرفی خود وابسته شده است.
تحریم ها همچنین سبب کاهش جریان سرمایه و مهارت های لازم، خصوصاً به سوی حوزه انرژی ایران، شده اند. این حوزه بالغ بر 80 درصد درآمدهای ایران را به خود اختصاص می دهد. پنج شرکت بزرگ نفتی اروپایی که از دیرباز به استفاده از ظرفیت های کشف نشده گازی ایران دل بسته بودند، ظرف 5 ماه گذشته به طور کامل از آن کشور خارج شدند. شرکت اینپکس، بزرگترین شرکت اکتشاف منابع گازی از ژاپن، اعلام کرد فعالیت در ایران را به حالت تعلیق درآورده است. شرکت مهندسی جی اس کره جنوبی نیز در ماه ژوئن یک قرارداد 1.2 میلیارد دلاری برای فرآوری گاز طبیعی در ایران را لغو کرد. بعید به نظر می رسد وزارت نفت ایران با وجود تمامی این پسرفت ها، از عهده افزایش 35 درصدی توان تولید نفت خام تا سال 2015 و شروع صادرات گاز مایع طبیعی برآید. برعکس، انتظار می رود مطابق پیش بینی شرکت سرمایه گذاری نامورای ژاپن، تولید ایران تا 15 درصد و صادرات این کشور تا 25 درصد کاهش یابد.
هیچکدام از این رویدادها نتوانسته است جلوی زیاده گویی های محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران را بگیرد. وی اخیراً و برای چندمین بار پیش بینی کرده بود نظام سرمایه داری محکوم به شکست است. در عوض، وی دستاوردهای کوچکی نظیر امضای قرارداد تجارت آزاد با ارمنستان و گشایش پروازهای مستقیم میان تهران و قاهره را نشانه هایی از موفقیت های دیپلماتیک عنوان کرده است. او بدون اشاره به میزان ذخایر ارزی ایران، اعلام کرد این ذخایر قادر هستند ریال را تا سال های سال باثبات نگاه دارد.
شاید رئیس جمهور ایران حق دارد که چالش های خارجی را عامل اصلی نگرانی برای ایران به حساب نیاورد. جناح محافظه کار او پس از سرکوب مخالفان اصلاح طلب، با بحران های داخلی فراوانی روبرو شده است. بزرگترین بحران به طرح آقای احمدی نژاد برای از میان برداشتن یارانه ها مربوط می شود. یارانه ها اکنون بالغ بر 70 تا 100 میلیارد دلار در سال، حدود یک چهارم تولید ناخالص ملی، برای دولت هزینه درپی دارد. ایرانیان که از نرخ بالای بیکاری و کاهش رشد اقتصادی رنج می برند، اکنون با احتمال افزایش فاحش بهای سوخت، حمل و نقل و مواد غذایی روبرو شده اند. به نظر می رسد زمستان سختی در پیش باشد.
منبع: اکونومیست- 7 اکتبر
