امید معماریان
احمدشیرزاد، نماینده مردم درششمین مجلس شورای اسلامی و عضوشورای مرکزی حزب مشارکت اسلامی، درگفت وگویی با روز از دلایل شیوع حرکت های تندروانه جناج راست طی هفته های گذشته، حمله به سفرهای استانی خاتمی، دستگیری دانشجویان و متهم سازی منتقدان به ارتباط با آن سوی مرزها سخن گفته است. شیرزاد، که دارای مدرک دکترای فیزیک ازدانشگاه صنعتی شریف است، اعتقاد دارد: “دولت فعلی به دلیل ناکارآمدی دراندیشه اقتصادی خودش و ناکارآمدی درمدیریت آنقدر به اقتصاد کشور صدمه زده که اثر تحریم ها چندان درمقابل آن زیاد نیست.” دکتر شیرزاد، هنگام مصاحبه هم همان استاد دانشگاه دلسوزی است که کمی آنسوی مصاحبه که می روی، اکیدا توصیه می کند درس خواندن وتحصیل را به هیچ بهانه ای کنار نگذاریم. این گفت وگو را درزیرمی خوانید:
به نظر شما سفرهای استانی خاتمی به چه منظوری صورت می گیرد چرا که طبق روال سالهای بعد ازانقلاب مسئولینی دراین مرتبه، بعدازپایان دوره کاری خود راهی کتابخانه ویا دانشگاه شده اند وازجامعه سیاسی فاصله گرفته اند. این موضوع اما درمورد آقای خاتمی ظاهرا صدق نمی کند؟
خوشبختانه آقای خاتمی برعکس خیلی ازشخصیت هایی که دوره ای درصحنه سیاسی بودند و بعد از اتمام مسئولیت خودشان را به کلی بازنشسته کردند، بعد ازپایان ریاست جمهوری به نوعی دوست دارد که درصحنه سیاسی ایران فعال باشد وحضور موثری هم داشته باشد. این البته به معنای این نیست که ایشان قصد کاندیداتوری مجدد را برای انتخابات آتی مجلس و یا ریاست جمهوری دارد. اما ازشواهد پیداشت که آقای خاتمی تمایل دارد که به عنوان یک چهره موثر درمیان اصلاح طلبان وبه عنوان یک عامل وحدت بخش و انسجام دهنده حضور فعال داشته باشد.
علی رغم اینکه شما می گویید، آقای خاتمی هیچ قصدی برای کاندیداتوری درانتخابات ندارد، چرا نیروهای محافظه کار طی ماه های گذشته، وی را آماج حملات خود قرارداده و ازهیچ فرصتی برای خدشه وارد کردن به اعتبارایشان فروگذاری نمی کنند؟
آنها می دانند که آقای خاتمی قصد کاندیدا شدن ندارد وحرفش را هم دراین زمینه جدی گفته است. اما من فکر می کنم ریشه نگرانی آنها دراین است که آقای خاتمی بتواند به عنوان یک محور وحدت بخش و یک عامل انسجام آفرین برای اصلاح طلبان درعرصه سیاسی حاضر بشود واین چیزی نیست که آنها بپسندند چرا که آنها ازمیزان نفوذ ومحبوبیت وصداقت خاتمی باخبرند ومی توانند حدس بزنند که چنین حضوری به چه معنایی است.
چنین حملاتی شخصی وموردی صورت می گیرد یا آنکه یک رویکرد جناحی برنامه دار است؟
حملاتی که انجام می شود به شکل سال 76 نیست. چرا که درحال حاضر آقای خاتمی به نوعی درموقعیتی قرارگرفته که نمی توانند مانع آن بشوند. البته کارهای مانند نامه پخش کردن وتبلغیات سوء وبایکوت خبری کارهای است که انجام داده اند وطبیعی هم است. بیشتر نگرانی آنها این است که خاتمی به عنوان یک محور فکری نقش تبلغیاتی موثری را برای جناح اصلاح طلب ایفاکند.
چرا چنین حملاتی را طبیعی می نامید؟
نه به معنای اینکه یک رفتار قانونی و معقول است، بلکه به لحاظ شناختی که ما ازجناع راست داریم طبیعی به نظر می رسد. شاید بهتر باشد بگوییم که اینها، واکنش هایی قابل انتظار هستند. درهرحال آنها تصورشان این بود که جریان اصلاحات جریان مرده است و دیگر امکان حضور درعرصه کشور را ندارد و فکر می کردند با روی کار آمدن مجلس خودشان می توانند طوری برجریان امور مسلط شوند که مردم دیگر علاقه مند به اصلاح طلبان نباشند. اما بعداز دوسالی که از عمر این دولت گذشته و به دلیل ناکامی هایی که درحوزه های فرهنگ و سیاست و اقتصاد داشته طبیعی است که مردم و آنها این تصور را داشته باشند که مهمترین جایگزین و آلترناتیو سیاسی موجود، درجبهه اصلاحات یافت می شود.
چه موضوعی شاهدی براین مدعاست؟
دربین مردم، به موازات افزایش مشکلات، محبوبیت خاتمی افرایش پیدا کرده است. چرا که مردم با مقایسه عملکردها می بینند با همه مشکلاتی که در دولت خاتمی وجود داشت و انتقاداتی که به آن می شد، اما درمجموع عملکرد دولت های خاتمی تاثیرمثبت محسوسی درزندگی مردم داشت، به خصوص درابعاد اقتصادی آن.
آیا گرایش هایی وجود دارد که خواستاراین باشند که آقای خاتمی درعرصه انتخابات حاضر شوند؟
درلایه های مختلف مردم چنین تمایلی وجود دارد ولی خود خاتمی به چنین کاری اصلا تمایل ندارد و اگر بخواهد جدی مطرح شود، ممکن است درمیان اصلاح طلبان هم مخالفانی وجود داشته باشد. بیشتر دوستان ایشان فکر می کنند که آقای خاتمی به عنوان یک سرمایه سیاسی واجتماعی بیشتر می تواند مورد استفاده قرارگیرد تا اینکه بخواهند دریکی ازسمت های سیاسی قراربگیرند و باردیگر با همان مشکلات دست وپنجه نرم کنند.
به نظر شما آنچه مخالفان آقای خاتمی – وبه صورت کلی جریان اصلاح طلبان – انجام می دهند، مبتنی برنقد عملکرد دولت های ایشان است یا نگرانی از ظهور یک جریان جایگزین قدرتمند؟
نقد عملکرد دولت گذشته و انداختن تقصیر ناکامی ها به گردن دولت های گذشته الان ترجیع بند همه تبلیغات دولتی است و چیز تازه ای نیست. بنابراین دررسانه های راست، هرمشکلی که به وجود می آید و مورد بحث قرارمی گیرد بدون اینکه اراده ای برای پاسخگویی وجود داشته باشد، تقصیر ها را به گردن دولت گذشته می اندازند. آنها دریک شرایط نابرابری رسانه ای اتهاماتی را متوجه مدیران قبلی می کنند که نمی توانند پاسخ بدهند که این هم چیز تازه ای نیست، اما کاری که می تواند اتفاق بیافتد تخریب شخصیت است وعلم کردن اتهامات تندی که جنبه لجن پراکنی داشته باشند. هدف دیگر این است که فشار برجوانان، دانشجویان و مطبوعات را افزایش دهند و به ایجاد فضای بسته ای اقدام کنند که بخواهند هم درآن فضای بسته کار را برای خود آسان تر بکنند و هم بگویند که اصلاح طلبان دربرابر فشارهای جناح تند رو راست قادر به کاری نیستند، که این قسمت دوم بیشتر مورد نظر آنان است. راست افراطی چندان ازاینکه چهره اش کریه جلوه کند نگرانی ندارد ولی حاضر است گهگاه با چنگ ودندان نشان دادن به مردم بگوید که اگر اینها سرکاربیایند، همچنان توقیف مطبوعات و دستگیری و مسائلی ازاین قبیل که دو دوره خاتمی همواره درمسیر راه دولت ایجاد می شد، برقرارخواهد بود.
با توجه به حضورچنین جریاناتی درداخل وخارج دولت، آیا می تواند انتظار داشت، که اصلاح طلبان ودیگر گروه ها، درفضای بالنبسه برابری به رقابت بپردازند وهمان شانسی را داشته باشند که مثلا آقای خاتمی درسال 76 داشت؟
اینکه انتخابات به معنای مطلق آزاد باشد مشابه کشورهای دموکراتیک که قطعا این اتفاق نخواهد افتاد. اما اگر به اندازه کافی فشاراجتماعی وجود داشته باشد ومردم علاقه مندی به انتخابات نشان بدهند وجدی تر درصحنه باشند تجربه نشان می دهد که شدت رد صلاحیت ها کمتر خواهد بود. البته جناح راست همیشه ازاین ابزار استفاده کرده و شکل بازی را با استفاده ازحربه رد صلاحیت به نفع خودش تغییرداده است. اما اگر فضای انتخاباتی گرمتر باشد وفضای سیاسی فعال ترباشد، این امکان برای آنها کمتر خواهد بود. به صفرنمی رسد، اما شرایط بهتری خواهد بود. تجربه نشان می دهد درحالتی که مردم حالت انفعال بگیرند آنها کارخود را می کنند و پاسخگو هم نخواهند بود.
به این ترتیب شما دستگیری های اخیردانشجویان وفعالان جامعه مدنی را نیز با جهت گیری های جناح راست ویا حداقل رادیکال ترین لایه های آن بی ارتباط نمی دانید؟
هدف آنها ازاین فشارها ایجاد روحیه یاس وانفعال است. اما همیشه هم معلوم نیست این رفتارها چنین نتیجه ای بدهد. به خصوص اگر با شروع سال تحصیلی ما شاهد حرکت بیشتر جنبش دانشجویی باشیم آنها نتیجه عکس خواهند گرفت.الان دوره رکود است و دانشگاه ها بسته است. اما اگر این دستگیری ها بخواهد درمهرماه ادامه پیدا کند، آنگاه فکر می کنم این موضوع فضای دانشجویی را علیه دستگیری های انجام شده، به شدت ملتهب خواهد کرد و نتیچه معکوس خواهد بود. فکر می کنم آنها برای جلوگیری از مواجهه با چنین فضایی، زودتر دانشجوها را آزاد کنند. آنها هدفشان این است که روحیه یاس وناامیدی برجوانان حاکم شود.
شما به عوامل داخلی اشاره کردید که می تواند انتخابات را ازخود متاثرکنند. اما عوامل خارجی مانند تحولات پرونده هسته ای چگونه می تواند این روند را از خود متاثرکند؟
والله فکر می کنم درشرایط فعلی پرونده هسته ای درست مثل دستگاه صوتی است که دکمه “ایست” آن را زده اند. یعنی درهمان حالت ترمز کرده اند و درآب نمک خوابانده اند که تا شرایط مساعد بود به تحرک وادار کنند. به نظرمن، فشارهای خارجی برایران نتیجه مثبتی نخواهد داشت وقطعا باعث می شود فضای رایکال جناج راست تشدید شود. از طرف دیگر مشاهده می کنیم که یک حالت رکود دربرنامه هسته ای است. من نسبت به این فضا خوشبین هستم. فضایی که ازدو طرف یک حرکت های تند وشتاب انگیزی صورت بگیرد و حاکمیت یک سایه تهدید خارجی را دائما برکشورببیند، احتمال امکان فشار ومتهم کردن مخالفین به همراهی با خارجی ها زیاد است ونتیجه مثبتی نخواهد داشت. امید من این است که ما تا زمان انتخابات شاهد یک فضای آرام باشیم.
به نظر شما بی توجهی به تاثیرات اقداماتی مانند تحریم های سازمان ملل، چگونه ممکن است معادلات داخلی را ازخود متاثرکند؟
اگر مقابله بسیار شدید علیه ایران دامن زده بشود، ممکن است جناح حاکم در دراز مدت به جهت ناکارآمدی ومشکلات اقتصادی که برکشور حاکم می شود مشکل پیدا کند. اما در کوتاه مدت ازفضای فشارخارجی بهره برداری می کند. چون طول می کشد که اثر تحریم ها آشکارشود واز فضای تبلغیاتی اش استفاده خواهند کرد. من فکر می کنم که دولت فعلی به دلیل ناکارآمدی دراندیشه اقتصادی خودش و ناکارآمدی درمدیریت آنقدر به اقتصاد کشور صدمه زده که اثر تحریم ها چندان درمقابل آن زیاد نیست. شاید این تحریم ها درقضای تبلیغاتی به نفع دولت باشد که گناه ناکارآمدی خودشان را به تحریم نسبت بدهند. فکر می کنم که اگر این دولت به حال خود گذاشته شود بیشتر درذهن مردم ناکارآمدی آن مشخص خواهد شد تا اینکه تحت فشارهای خارجی قراربگیرد.