حسین محمدی
در همایش “رویکردها و باورها در مساله‌ی زنان” که با حضور دکتر فریبا علاسوند، دکتر زهرا شجاعی و دکتر فاطمه صادقی در تالار حکمت دانشکده‌ی علوم انسانی دانشگاه گیلان برگزار شد، سخنرانان با تاکید بر تنوع خواست های زنان ایرانی، خواستار طرح دیدگاه های مختلف در این زمینه در جامعه شدند.
در این همایش که به همت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه گیلان برگزار شد ابتدا دکتر زهرا شجاعی، رییس مرکز امور مشارکت زنان در دولت خاتمی سخن گفت.وی با اشاره به اینکه “موضوع زنان هم در ایران و هم در جهان وجود دارد” اظهار داشت: “در دنیای امروز توجه به امور زنان بر اساس مبنای فلسفی هر جامعه‌ای مورد توجه قرار می‌گیرد. چون در ارتباط با این مساله و موضوع دیدگاه‌ها و نظرات متفاوتی وجود دارد. مثلا وقتی ما در مورد مسایل مربوط به زن در ایران صحبت می‌کنیم، تفاوت در دیدگاه‌های فقهی در مورد زنان بسیار زیاد است. مثلا بعضی از مراجع در ایران به زنان اجازه‌ی رانندگی نمی‌دهند. یا برخی از مراجع معتقدند که هنرپیشه فیلم زندان زنان که موهایش را از ته زده بود چون مو نداشت اشکال شرعی نداشت. من بر روی درست بودن یا نادرست بودن این نظرات حرف نمی‌زنم. فقط می‌خواهم تفاوت‌ها را بیان کنم”.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود در مورد تفاوت دیدگاه‌های مختلف در مورد بحث حضور زن در جامعه، حضور در جلسات، رادیو و تلویزیون حضور در گروه‌های کر، موسیقی و… هم مواردی را برشمرد.
وی تفاوت در خواسته‌ها و انتظارات زنان را مورد دیگر واجد بررسی دانست: “نمی‌توان قاطعانه گفت که زنان جامعه ی ما چه چیزی می‌خواهند. آنان به لحاظ سن، شهری ویا روستایی بودن، به لحاظ مواضع سیاسی و… به گروه های مختلف تقسیم می‌شوند. یعنی نمی‌شود یک نفر به نمایندگی از زنان جامعه حرف بزند”.
وی افزود: “زنان به پنج گروه دختران جوان، زنان تحصیل کرده، شاغل و دانشگاهی، زنان روستایی و عشایر، زنان خانه‌دار، آسیب دیده و در معرض آسیب تقسیم می شوندکه هر کدام با دیگری متفاوت هستند. مطالبات و خواسته‌های هر کدام از این‌ها هم با دیگری فرق می‌کند”.
رییس مرکز امور مشارکت زنان در دولت خاتمی، موضوع زنان را چند وجهی دانست: “مسایل زنان هم سبقه‌ی فرهنگی دارد و هم حقوقی. مشارکت سیاسی زنان هم مطرح است. اوقات فراغت زنان هم مورد توجه است. بحث دیه، ارث، سنگسار، حضانت، حجاب، موسیقی، هنر، امور ورزشی، تفریحی و… مطرح است”.
این فعال امور زنان ادامه داد: “رشد خشونت خانگی، کاهش نرخ ازدواج، دیده‌بانی سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی، وجود تفکرات متحجر مرد سالارانه، تاخیر در فقه زنان، کمبود مکانیزم ملی حمایتی، کمبود فضاهای ورزشی، تفریحی رفاهی، فرصت‌های محدود اشتغال، قوانین و مقررات نامناسب و نوپا بودن نهادهای مدنی و رشد طلاق از جمله متغیرهای بیرونی مساله‌ی زنان است. رشد ارتباطات، ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه، امنیت نسبی که در جامعه وجود داشته و دارد، تغییر نگرش جامعه نسبت به زن، ایجاد نگرش‌جنسیتی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور، تمهیدات اعتبارات مناسب که بودجه‌ی امور زنان 360 برابر افزایش پیدا کرد، وجود تشکیلات خاص برای زنان، مشارکت نسبی بانوان در سطوح بالای تصمیم گیری و تصمیم سازی، حمایت نسبی دولتمردان، توسعه ی کمی و کیفی سازمان‌های غیر دولتی، بهبود سطح رفاه اجتماعی، توسعه‌ی تکنولوژی و ایجاد نگرش علمی و تحقیقات امور زنان از جمله فرصت‌های خوبی بود که در آغاز دوران اصلاحات برای ما به وجود آمد”.
شجاعی، همچنین عدالت اجتماعی را از جمله برنامه‌های دولت اصلاحات در حوزه‌ی زنان عنوان کرد:” هدف ما در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور در حوزه‌ی زنان تضمین و تعمیق عدالت اجتماعی بود که دولت بر اساس قانون اساسی موظف به انجام آن است. استراتژی که دولت اصلاحات در حوزه‌ی زنان به آن معتقد بود و عمل می‌کرد، توسعه‌ی مشارکت همه جانبه‌ی زنان با تاکید بر استحکام بنیان خانواده بود.“
شجاعی ادامه داد: “ما معتقد بودیم هر زنی در ایفای هر نقشی و در هر دوره‌ی سنی خودش باید توانایی و مهارت‌های لازم فردی و امکانات محیطی را برای ایفای نقشی داشته باشد. طبق دیدگاه ما توانمند سازی، بیرون آمدن همه‌ی زنان از خانه و تحصیلات عالی برای همه‌ی زنان نیست”.
شر سیاست برای زنان
دکتر فاطمه صادقی، استاد دانشگاه و فعال جنبش زنان دیگر سخنران این مراسم بود که از فقر جامعه‌ی ایران گفت: “فقر مورد نظر من نه فقط اقتصادی که فکری و ذهنی هم است. فقر ذهنی در زندگی تک تک ما مساله‌ای بسیار، بسیار جدی است. طبیعتا این مساله در مورد زنان هم صدق می‌کند. زنان به لحاظ تاریخی از نظر منابع فکری بی بهره‌تر از مردان بودند و طبیعتا این فقر فکری در حوزه‌ی مسایل زنان بسیار چشمگیرتر از حوزه‌ی مسایل مردان است”.
صادقی سپس از رویکرد دو گانه‌ی تاریخی در ایران یاد کرد: “از طرفی خود را ملتی بسیار بزرگ می‌دانیم که چنین و چنان کرده و از طرفی همچنان با افکار استبدادی در گیریم”.
وی در ادامه سخنان خود از وجود دو تفکر در ایران نام برد: “یکی تفکر اسلامگرایی است و دیگری هم تفکر فمینیستی. من اسلامگرایی را به دو بخش اسلامگرایی محافظه کار و انقلابی تقسیم کرده‌ام”.
صادقی بعد ازتشریح موارد مختلف این بحث به مقوله‌ی فمینیست‌ها در ایران پرداخت: “برای این گروه مسایل زنان نه تنها وجود دارد بلکه جدی است”.
وی در تشریح مواضع مختلف این گروه اظهار داشت: “شاید بتوان گفت که در درک خواسته‌ها و مطالبات عامه‌ی زنان چندان موفق نبوده‌اند و ارتباط زیادی با توده‌ی زنان برقرار نکرده‌اند”.
صادقی از سیاست برای جنبش زنان با عنوان شر یاد کرد: “جنبش زنان نتوانسته در ایران خود را از شر سیاست رها کند. هیچ وقت نتوانسته چاره‌ای بیندیشد که این‌قدر مستحکم شود که سیاست تاثیر چندانی بر روی فعالیت‌هایش نداشته باشد به خاطر همین در توانایی برای ایجاد همبستگی برای گروه‌های زنان همیشه ناکام بوده و به همین علت شاید از لحاظ فکری و عملی به آن جایگاه لازم نرسیده است”.
وی در پایان نتیجه‌گیری کرد: “شاید در آینده این مشکلات به انحای مختلف حل شود. اعتقاد دارم که اگر دیالوگی بین این دو گروه از زنان، اسلامگرا و فمینیست به وجود آید ـ اینکه آیا اصلا امکان به وجود آمدن چنین دیالوگی هست، بحث دیگری است ـ محتمل است که ما بتوانیم ضعف‌های همدیگر را بهتر بشناسیم؛ چرا که می‌توان گفت در آینده‌ی سیاسی این دو گروه بسیار بیشتر از محافظه کاران می‌توانند نقش ایفا کنند”.
حل مسایل زنان پروژه نیست
دکتر علاسوند، عضو هیات علمی مرکز مطالعات زنان و استاد دانشگاه هم به عنوان آخرین سخنران این مراسم از تقسیم‌بندی‌ها سخن گفت: “مسایل و مشکلات قطعا برای زنان وجود دارد این بسیار نادانی است که کسی معتقد باشد که تنها زنان مساله دارند. مردان هم مساله دارند. اگر منظور ما از مساله همان مشکل است در زندگی اجتماعی وجود دارد”.
علاسوند با تایید صحبت‌های صادقی و شجاعی سخنرانان قبلی بر چند وجهی بودن مشکلات زنان تاکید کرد: “اما حل مسایل پروژه نیست که کسی بتواند آن را برای خود تصرف کند. اعتقاد من با یک نگاه منصفانه این است که نه بخش‌های مختلف دولتی و نه بحث‌های فکری و علمی تغذیه کننده‌ی جامعه و نه دولت اصلاحات و نه دولت اصولگرا نمی‌تواند بگوید که من دارم مسایل زنان را حل می‌کنم. البته ممکن است کسی، نهادی یا رویکردی در این ارتباط نقطه‌ی عطف باشد و تحول بنیادین را ایجاد کرده باشد ولی واقعیت امر این است که همه‌ی این‌ها موثر هستند”.
وی در پایان صحبت‌های خود عنوان کرد: “چیزهایی در رویکرد فمینیستی وجود دارد که نه فقط با رویکرد محافظه کار که از بعد نظری نمی تواند با رویکرد دینی دیالوگی برقرار کند. باید بگویم که اسلام دکترین حقوقی نیست و نیازهای انسان هم فقط حقوقی نیست. به همین دلیل است که ما هر چه قدر در مورد مسایل زنان گره‌های حقوقی می‌گیریم مشکلاتمان حل نمی‌شود”.
وی در پایان تاکید کرد: “با توجه به مدت زمان آغاز فعالیت‌ها پیرامون مساله‌ی زنان در ایران اوضاع چندان هم بد نیست اما وظیفه‌ی ما و حوزه‌ی علمیه است که با نظام کارشناسی و دانشگاهی کشور مرتبط باشد تا بتواند باز خورد ایده‌آل خود را ببیند”.