هوگو چاوز و محمود احمدینژاد، روسای جمهوری ونزوئلا و ایران که تصویر در آغوش کشیدن آنها یادآور همگرایی این دو در رویارویی با ایالات متحده و غرب است، این روزها از درد مشترکی رنج میبرند. با وجود درآمدهای رویایی نفت این دو رییس‌جمهوری موعودگرا، که یکی وعده “ تحکیم سوسیالیسم قرن 21” را داده و دیگری مدعی هموار سازی شرایط ظهور امام زمان شیعیان است، توده‌های ونزوئلا و شهروندان ایرانی هم‌اکنون با شرایط سخت اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
برپایه آخرین گزارش‌های منتشر شده، رشد اقتصاد ونزوئلا، به پایین‌ترین نرخ خود در طول چهار سال گذشته رسیده است و تولید ناخالص داخلی این کشور بنا برگزارش بانک مرکزی ونزوئلا به 4.8 درصد کاهش پیدا کرده است که از زمان اعتصاب‌های صنعت نفت این کشور در سال 2003 پایین‌ترین نرخ را نشان میدهد.
چاوز و احمدینژاد که به یمن دلارهای نفتی صدایشان در جهان پژواک گسترده‌تری یافته است، کم و بیش با شعارها و وعده‌های یکسانی بر سر کار آمدند و شیوه اداره امور نیز در این دو رییس‌جمهوری به یکدیگر کم شباهت نیست.
رییس‌جمهوری این دو کشورِ عضو اوپک هر دو با این پرسش مقدر توده‌های خود مواجه‌اند که درآمد حاصل از فروش نفت چه تاثیری در زندگی روزمره آنها داشته است.
در چهارماهه نخست امسال میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ونزوئلا 1.8 درصد کاهش نشان داد و نرخ تورم به بالاترین میزان خود در میان کشورهای آمریکای لاتین رسید.
شاخص بهای سبد کالاهای مصرفی در کاراکاس، پایتخت ونزوئلا، در ماه آوریل امسال نسبت به سال گذشته 29.3 درصد افزایش پیدا کرده است.
در ایران نیز برپایه گزارش بانک مرکزی شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران در اردیبهشت ماه سال 1387 نسبت به ماه قبل1.7 درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل 25.3 درصد افزایش یافته است. برپایه همین گزارش میزان تورم در دوازده ماه منتهی به اردیبهشت ماه سال 1387 نسبت به دوازده ماه منتهی به اردیبهشت ماه سال 1386 معادل 19.8درصد را نشان میدهد.
به گفته کارشناسان اقتصادی، کنترل قیمت‌ها، کنترل نرخ ارز و نگرانی از حقوق مالکیت فردی از جمله دلایل کاهش رشد اقتصادی ونزوئلا است.
برپایه آمار رسمی ونزوئلا، تولید داخلی این کشور از سال 2006 به میزان 3.2 درصد کاهش یافته است. ونزوئلا همچنین نسبت به دیگر کشورهای آمریکای لاتین در جذب سرمایه‌گذاری خارجی ناموفق بوده است. در سال 2007 ونزوئلا معادل با 646 میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده است که این رقم در در کلمبیا 9 میلیارد دلار، در پرو 5.3 میلیارد دلار، در جمهوری دومینیکن 1.6 میلیارد دلار و در السالوادور 1.5 میلیارد دلار بوده است.
شیوه‌ها و شرایط مشابه دو رییس جمهوری
سرهنگ دوم، هوگو چاوز در سال 1998 در انتخابات ریاست جمهوری ونزوئلا به پیروزی دست یافت. چاوز شش سال پیش از آن اقدام به کودتا کرد که فرجامی برای وی جز دوسال زندان نداشت تا اینکه به وی عفو خورد و به سیاست بازگشت. چاوز پس از روی کار آمدن عرصه را برای مخالفان خود تنگ کرد، برای مطبوعات و نهادهای مدنی محدودیت ایجاد کرد و بر کنترل دولت بر اقتصاد نفتی این کشور هرچه بیشتر افزود.
در ایران گرچه چنین شرایطی برای مخالفان از پیش وجود داشت اما محمود احمدینژاد نیز خود ثمره چنین فضایی بود که محافظه‌کاران از پیش به وی هدیه کرده بودند و وی نیاز به تغییرهای اساسی نداشت.
یکی از اقدامات چاوز برای تحکیم قدرت خویش، ایجاد محدودیت برای نهادهایی بود که قانون اساسی این کشور برای کنترل رییس‌جمهوری معین کرده بود. در سال 1999، چاوز قانون اساسی نوینی تدوین کرد که در آن دیگر مجلس سنا وجود نداشت و او تنها لازم بود با یک مجلس برای تصویب قوانین مورد نیازش به چانه‌زنی بپردازد. در این مجلس نیز چاوز با اکثریت شکننده‌ای که داشت، قانونی را از گذراند که دیگر برای تصویب قوانین عمده به دست کم دوسوم آرا نیازی نباشد. پس از این رای، چاوز 12 قاضی انقلابی به هیات 20 نفره دیوان عالی ونزوئلا افزود تا دیوان عالی را نیز از آن خود کند.
در ایران پییش از ظهور احمدینژاد موتور مجلس ششم از پیش بوسیله شورای نگهبان خاموش و قانونگذاری مختل شده بود. در دوره هفتم نیز مجلسی شکل گرفت که اکثریتی محافظه‌کار در آن حضور داشتند و چندان برای ریاست جمهوری احمدینژاد مزاحمتی نداشتند. قوه قضاییه نیز در ایران به صورت سنتی محافظه‌کار بود و چنان نبود که وزیراحمدی‌نژاد مانند وزیر خاتمی پس از استعفا راهی زندان شود.
چاوز که فرماندهی کل قوای ونزوئلا را نیز بر عهده دارد پس از اصلاح قانون اساسی می‌تواند افسرانی را که به وی وفادار نیستند عزل کند و نظامیان وفادار به خود را ترفیع دهد. چاوز همچنین در سال 2004 یک نیروی شبه‌نظامی موازی ارتش ایجاد کرده است. نیرویی که درایران پیشتر از انسجام برخوردار بود و شکست خوردگان انتخابات اخیر مجلس و نیز ریاست‌جمهوری همواره جناح راست را متهم می‌کرده‌اند که این نیروها را در خدمت اغراض سیاسی خود می‌گیرند. گرچه فرمانده سپاه نیز خود اخیراً اعتراف کرد که نیروهای تحت امرش از اصولگرایان حمایت می‌کنند.
چاوز همچنین “شورای انتخابات ملی” را در دست دارد. وظیفه این شورا نظارت بر اجرای انتخابات است. در ایران با توجه به همگرایی دولت و شوری نگهبان مشکلی از این بابت برای محمود احمدینژاد وجود نداشت.
همچنین با تصویب قانون مطبوعات در ونزوئلا دولت اجازه یافت بر رسانه‌های این کشور به لحاظ محتوایی نظارت داشته باشد. از سوی دیگر شهروندان این کشور ممکن است به جرم ”توهین” به مقامات راهی زندان شوند. درایران محمود احمدینژاد پس از به روی کار آمدن، با آب و هوای نیمه بیابانی مطبوعات روبرو بود چرا که پیش از وی دستگاه قضایی دهها نشریه را توقیف کرده بود و در دوره احمدینژاد اندک رسانه‌های باقی مانده نیز از گزند مصون نماندند و نشریاتی مانند شرق و هم میهن و خبرگزاری کار توقیف شدند و حتی رسانه‌های محافظه‌کاری چون بازتاب و فارس نیز از فشار دولت در امان نماندند.
از دیگر شباهت‌های چاوز و احمدینژاد شیوه کار این دو با کابینه است. چاوز تقریبا هر سال نیمی از وزرای کابینه‌اش را عوض می‌کند و وزرا حتی فرصت تغییر دکور دفتر خود را نمی‌یابند چه برسد به ارائه یک راهکار باثبات در مدیریت وزارتخانه زیر دستشان.
احمدینژاد نیز در این مدت مدیران بانکها، موسسات بازرگانی و تجاری شرکت‌های بیمه، موسسات اقتصادی، رئیس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد و دارایی، وزیر کشور و… را از کار برکنار کرد و کابینه‌اش مقام نخست تغییرات در کابینه‌های پس از انقلاب را به خود اختصاص داده است.
برخوردهای دو رییس جمهوری با مقاومت‌های احتمالی و موجود دوران زمامداری هوگو چاوز با مخالفت‌ها و ناآرامی‌های عمده سیاسی نیز همراه بوده است. در سال‌های 2001 تا 2004 در ونزوئلا راه‌پیمایی‌های گسترده‌ای رخ داد و اعتصاب عمومی در شرکت نفت ، اقتصاد این کشور را فلج کرد.
چاوز در سال 2002 در پی یک کودتا برای دو روز به دور از قدرت بود و در بازداشت به سر برد. در سال 2003 و 2004 مخالفان چاوز هر بار با جمع‌آوری بیش از سه میلیون امضا خواستار همه‌پرسی برای انتخاب دوباره رییس‌جمهور شدند اما چاوز توانست در سال 2004 در رفراندوم پیروز شود و مخالفان خود را به محاق ببرد.
به عقیده ناظران آنچه که باعث شد چاوز در رفراندوم 2004 رای بیاورد حمایت فقرای این کشور از وی بود. چاوز نیز پس از آنکه، از سال 2003 به این سو، با بحران سیاسی مواجه شد سیاست‌های حمایتی خود از اقشار محروم را که 60 درصد جامعه را تشکیل می دهند، فزونی بخشید.
هوگو چاوزهمچنین هزینههای دولت را که در سال 1999 برابر با 19 درصد رشد ناخالص داخلی بود در سال 2004 به 30 درصد افزایش داد که از بالاترین افزایش‌‌ها در کشورهای درحال توسعه است. با این حال به گفته منتقدان، چاوز هنوز نتوانسته است تغییر قابل توجهی در کاهش فقر، گسترش عدالت و بهبود آموزش ایجاد کند. سیاست اقتصادی چاوز به گفته کارشناسان در دراز مدت به ضرر اقتصاد این کشور بوده و از هم‌اکنون معضلاتی مانند تورم از رای‌های وی کاسته است.
چاوز که پس از کودتایی نافرجام در سال 1992 به زندان افتاده بود، پس از آزادی برای رسیدن به قدرت راه انتخابات را برگزید، اما با گفتمانی به شدت ضد حزبی وارد انتخابات شد و به دلیل ضعف و فساد احزاب موجود توانست بسیاری از مردم را همراه خود کند. رییس‌جمهوری پوپولیست ونزوئلا پس از به قدرت رسیدن یکی از ضد حزبی‌ترین قانون اساسی‌ها را در میان دموکراسی‌های آمریکای لاتین را از تصویب گذراند.
در ایران محمود احمدینژاد نیز همین روش را برای مبارزات انتخاباتی در پیش گرفت و خود را جدا از احزاب و طیف‌های موجود در جمهوری اسلامی معرفی کرد و پس از پیروزی اظهار داشت به احزاب “باج” نمی‌دهد، گفته‌ای که حتی با انتقاد طیف‌های محافظه‌کار نیز روبرو شد. اما باز هم احمدینژاد به برکت قانون اساسی ایران چنان با مشکل احزاب مخالف مواجه نبود.
سیاست‌های مالی چاوز و احمدینژاد
در سال 2007 چاوز پروژه‌های بزرگ نفتی، و کمپانی‌های تلفن و برق را ملی کرد که باعث شد ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور بالا برود. چاوز امسال نیز اعلام کرد که قصد دارد، صنعت فولاد، سیمان و زغال سنگ را نیز ملی کند.
در ایران نیز به دلیل صدور سه قطعنامه در شورای امنیت علیه تهران، و نیز سیاست خارجی جنجالی احمدینژاد سرمایه‌گذاری خارجی با مشکل روبرو شده است.
بانک مرکزی ونزوئلا (این بار بر خلاف ایران) برای مقابله با تورم و نقدینگی و ترغیب مردم در سپردن پول خود نزد بانکها در سال جاری نرخ بهره افزایش داده است. بانک مرکزی ونزوئلا برای رویارویی با تورم‌زایی ناشی از افزایش 30 درصدی دستمزدها از سوی چاوز، امسال برای دومین‌بار نرخ بهره را در این کشور افزایش داد. همچنین دولت چاوز درصدد است هزینههای خود را پایین بیاورد. با این حال هوگو چاوز در شش ماهه دوم امسال انتخابات فرمانداری‌ها و شهرداری‌ها را در پیش دارد و تزریق هرچه کمتر پول نفتی ممکن است از طرفداران وی بکاهد.
رهبر چپگرای ونزوئلا همچنین خواستار آن بود که بانک مرکزی به دست رییس‌جمهوری اداره شود و از خود استقلالی نداشته باشد. گرچه چاوز از تسلط کامل بر بانک مرکزی این کشور محروم ماند اما دولت همتای ایرانی وی هم‌اکنون در مناقشه‌ای با بانک مرکزی به سر می‌برد تا بتواند هر چه بیشتر بر این بانک تسلط یابد. دولت احمدینژاد هم‌اکنون بانک مرکزی ایران را به شدت برای کاهش نرخ بهره و نیز کم کردن اختیارات بانکها در اعطای تسهیلات زیر فشار گذاشته است.
چالش‌های سیاسی پیش رو
چاوز سال گذشته میلادی اصلاحات خود را به همه‌پرسی گذاشت. در این انتخابات 51 درصد در برابر 49 درصد به اصلاحات مورد نظر چاوز نه گفتند. از جمله اصلاحات مورد نظر چاوز، اصلاح قانون اساسی این کشور بود به نحوی که وی بتواند بیش از 2 دوره در انتخابات این کشور شرکت کند.
رییس‌جمهوری ونزوئلا از پارلمان خواسته بود با تغییر در قانون اساسی محدودیت برای انتخاب رییس جمهور در بیش از دو دوره ریاست‌جمهوری را بردارند و به گفته او راه “تحکیم سوسیالیسم قرن 21” را درپیش گیرند.
اگر پیشنهادهای چاوز رای می‌آورد وی می‌توانست تا سال 2050 یعنی تا 95 سالگی همچنان در انتخابات ریاست‌جمهوری ونزوئلا شرکت کند.
محبوبیت محمود احمدینژاد نیز پس از رسیدن به ریاست جمهوری تا کنون در دو انتخابات شوراها و مجلس محک خورده است و گرچه بیشترمخالفانش پیش از انتخابات رد صلاحیت شدند اما نیروهای حامی او با ریزش آرا در هر دو انتخابات روبرو بودند. از سوی دیگر در میان جریان اصولگرا نیز انشقاق پیش آمد و اصولگرایان آلترناتیوی همچون علی لاریجانی، رییس کنونی مجلس، عرصه را احتمالا بر احمدینژاد تنگ‌تر خواهند کرد.
در عرصه خارجی نیز محمود احمدینژاد و هوگو چاوز با واشنگتن در تنش هستند. چاوز جورج بوش را “آقای شیطان” می‌خواند و واشنگتن را متهم کرده است که درصدد ترور وی بوده است. حملات چاوز به آمریکا پس از کودتای دو روزه سال 2002 شدت بیشتری یافت. واشنگتن برخلاف بیشتر کشورهای آمریکای لاتین این کودتا را در ساعات اولیه محکوم نکرد و در برابر تظاهرات هواداران چاوز در خیابان‌ها را تقبیح کرد.
گرچه چاوز تقریبا مطمئن است که ایالات متحده در آمریکای جنوبی اقدام نظامی نخواهد کرد اما محمود احمدینژاد در رم اظهار داشت که بوش چندین بار درصدد بوده است که به ایران حمله کند.
از سوی دیگرجدال لفظی چاوز با واشنگتن باعث نشده است که وی صدور نفت به ایالات متحده را قطع کند. ونزوئلا با صدور روزانه یک میلیون و چهارصد هزار بشکه نفت به ایالات متحده در مقام چهارمین کشور صادرکننده نفت به این کشور است.
با اینکه چاوز خود صحنه‌گردان سیاست ونزوئلا است و باید تنها پاسخگوی توده‌ها باشد اما احمدینژاد در سومین سال ریاست‌جمهوری خود افزون بر آنکه نتوانسته است توده‌ها را راضی نگاه دارد، اکثریت عقبه محافظه‌کاران طرفدار خود را به این اجماع رسانده است که ادامه شیوه کشورداری وی شاکله جمهوری اسلامی را متزلزل خواهد کرد.
اگر آزادی خواهان مستعد این باشند که آزادی را در آینده‌ای دورتر طلب کنند یا شرایط کنونی را زمینه تحقق آن تعبیر کنند، مستضعفین اما، وعده نان را هر شب با سفره خود می‌سنجند. احمدینژاد و چاوز هر دو طعمه شکار خویش شده‌اند.