حمید احدی
در حالی که معاون برنامه ریزی رییس جمهور پذیرفته که پانزده میلیون نفر از مردم کشور زیر خط فقر به سر می برند، کارشناسان با ارائه دلایل نشان داده اند که این رقم ناچیز و مربوط به خط فقر شدید است، و نیمی از جمعیت کشور بنا به تعاریف جهانی زیر خط فقر هستند.
گفتنی است که حتی با رقم اعلام شده توسط معاون برنامه ریزی رییس جمهور، ایران از جهت دارا بودن فقیر در راس کشورهای دارنده نفت قرار می گیرد و در سال های اخیر به علت فراوانی درآمد نفت و مدیریت این درآمدها کشورهای دارنده نفت در جنوب ایران تعداد فقیران خود را به صفر رسانده و در همان حال درآمد سرانه را بالا برده اند.
گرچه معاون اقتصادی معاونت برنامه ریزی رییس جمهوری تعداد افراد زیر خط فقر را 14 تا 15 میلیون نفر اعلام کرده است اما به نظر می رسد که آمار اعلام شده مربوط به خط فقر خشن است که جامعه به آن دچار شده و تعداد افراد زیر خط فقر بیش از این هاست و حدود 50 درصد جمعیت با مشکل فقر روبه رو است
یک کارشناس مسائل رفاهی با تاکید بر این که چون بیان آمار واقعی میزان فقیران همواره نگرانی مردم را در پی دارد، آمار واقعی هرگز ارایه نمی شود و رقم ها همواره تقریبی است گفت با در نظر گرفتن درآمد روزانه دو دلار و تامین 200ر2 تا 500ر2 کالری در روز برای هر نفر به عنوان خط فقر، حدود 50 درصد از جمعیت کشور زیرخط فقر زندگی می کنند.
چندی قبل وزیر رفاه دولت احمدی نژاد در یک برنامه تلویزیونی با بیان این که در هیچ‌یک از مفاد قانونی کشور ذکر نشده، چنانچه خط فقر 100 یا 400 هزار تومان باشد، به چه دردی می‌خورد و باید چه کار کرد، گفت: محاسبه خط فقر در انواع تقسیمی خود برای برنامه‌ریزان کشور خوب است، اما این که به مردم بگوییم اگر 300 هزار تومان حقوق بگیرید، فقیر هستید، به‌جز آن‌که از نظر روانی برای آن‌ها ایجاد مساله می‌کند، چه فایده‌ای دارد؟
عبدالرضا مصری ضمن بازی با ارقام و آمار و تعریف ها که مصاحبه کننده کانال دو هیچ گاه اشاره ای به آن نکرد از خط فقر براساس درآمد کمتر از روزی یک دلار سخن گفت که به گفته وی توسط سازمان ملل تعیین شده است، در حالی که تازه ترین تعریف سازمان ملل برای خط فقر مطلق دو دلارست.
وزیر در عین حال گفت: در حال حاضر مددجویان تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی که زیر خط فقر هستند، شناسایی شده و بر اساس خط فقر یک دلاری به محروم‌ترین آن‌ها کمتر از 25 هزار تومان نمی‌پردازیم.
نکته وزیر رفاه در آن جاست که سعی کرد افراد زیر خط فقر را با “مدد جویان دستگاه های حمایتی زیر خط فقر و دارای کمتر از یک دلار درآمد در روز” یکی کند، در حالی که پیداست که رقم اول یک سوم تعداد واقعی فقیران هم نیست.
در خبر مصاحبه تلویزیونی مصری آمده بود که ری با اشاره به توزیع بن‌های 32 هزار تومانی خرید کالا بین 9 میلیون نیازمند تحت پوشش و غیر تحت پوشش و پرداخت یک ماه حقوق به عنوان عیدی مددجویان در عید فطر گفت هیچ نیازمند تحت پوششی نداریم که زیر خط فقر و کمتر از یک دلار در روز دریافت کند؛ چرا که به مددجویان خود ماهانه بین 25 تا 50 هزار تومان پرداخت می‌کنیم، البته این رقم به جز خدمات موردی است که این خانواده‌ها از نهادهای حمایتی دریافت می‌کنند.
در حالی که رزاق صادقی مشاور سابق وزیر رفاه معتقدست با اضافه شدن شاخص هایی همچون رفاه، تفریح و بیمه به ارقامی که مبنای تعیین خط فقرست، رقم فقیران به 80 درصد جمعیت خواهد رسید و اگر برای دهک های اول تا هفتم نیز یک زندگی اولیه را در نظر بگیریم براساس درآمد مورد نیاز جهت تامین نیازهای اساسی، خوراکی و غیرخوراکی از قبیل پوشاک و مسکن زندگی این دهک ها نیز زیرخط فقر قرار می گیرد.
این کارشناس مسائل رفاه در مقاله ای در سرمایه با اشاره به این که فقر نسبی، فقر مطلق و فقر خشن جزو انواع فقر است که به دلیل تنوع و تعریف آن در سطوح درآمدی مختلف تقسیم شده نوشته است خط فقر در تمام کشورها تعریف شده و دولت ها با اعلام آن حمایت های لازم را از افرادی که زیرخط فقر هستند به عمل می آورند. به عنوان مثال اگر افرادی زیر خط فقر 600 یورویی در اروپا باشند از دولت کمک می گیرند اما اگر بالاتر از آن باشند به نسبت رشد درآمد خود مالیات می دهند.
به نوشته صادقی در اقتصاد ایران، از آن جا که نظارتی موثر بر ثروت، تولید و… در چارچوب قانون وجود ندارد، برخی نابسامانی ها از جمله رانت خواری و… گسترش فقر و عمیق شدن فاصله طبقاتی را فراهم آورده است.
عبدالرضا مصری در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو سیما با گفتن این که “مرکز آمار علاوه بر سبد کالاهای مصرفی در سبدی جداگانه هزینه‌هایی چون مسکن، تنقلات، دخانیات، تعدد مراجعه به سینما، تئاتر و غیره را نیز محاسبه می‌کند” سعی کرد رقم اعلام شده درباره خط فقر را بی اهمیت کند.
چالش سازمان مدیریت و برنامه ریزی [معاونت برنامه ریزی رییس جمهور فعلی ] با وزارت رفاه بر سر رقم خط فقر زمانی اوج می گیرد که موقع تهیه بودجه سالانه است و وزارت رفاه برای بالابردن بودجه تخصیصی رقمی را عنوان می کند که همواره از رقم سازمان آمار و سازمان برنامه بیش تر بوده است، اما از زمانی که عبدالرضا مصری از مدیران درجه دوم کمیته امداد بر اثر دادوستدهای سیاسی بر سر آرای مجلس به وزارت رفاه منصوب شد، این روند متوقف شده و وزارت رفاه که در ابتدای وزارت مصری دویست میلیارد بودجه خود را به کمیته امداد منتقل کرد، بر خلاف گذشته سعی دارد آمار واقعی خط فقر را پائین تر از آن که هست اعلام دارد.
بازی با آمار
مصری در ابتدای وزارت خود قصد داشت اصولا خط فقر را از مفهوم بودجه ای و برنامه نویسی پاک کند و اصطلاح تازه ای به جای آن بگذارد که تعریف قانونی نداشته باشد و به راحتی بتوان آن را تعییر داد.
وی در اولین روزهای وزارت خود مدعی شد جمعیت زیر خط فقر مطلق در کشور وجود ندارد در حالی که همان زمان آمار خبر می داد که این رقم از ۱۳ درصدی جمعیت کشور افزون شده است
جالب این است که در ابتدای دولت احمدی نژاد، وزیر منصوب از وجود دوازده میلیون نفر زیر خط فقر در کشور خبر داد و گفته شد که دو میلیبون نفر هم زیر خط فقر خشن هستند اما حتی اگر آمار دولت مبنای محاسبه قرار گیرد اینک معاون برنامه ریزی رییس جمهور همان رقم را به چهارده تا پانزده میلیون نفر رسانده است.
در همان سال 1386 موسی الرضا ثروتی نماینده مجلس اعلام داشت وزارت رفاه خط فقر را درآمد کمتر از ۴۰۰ هزار تومان اعلام کرده اما با توجه به این امر وهمچنین عدم افزایش مستمری مددجویان و نرخ سالانه تورم باید پذیرفت که این رقم بسیار بیش تر از این است.
ادعای این عضو کمیسیون رفاه مجلس هرگز توسط مقامات دولت پذیرفته نشد.
از جمله راه هائی که در دولت احمدی نژاد برای مخدوش کردن آمار و جلوگیری از آشکار شدن وضعیت واقعی اقتصاد کشور پیدا شده یکی هم این ادعاست که وزیر رفاه مطرح کرده است که “یارانه های دولتی زندگی افراد را تامین نمی‌کند و دولت به توانمندسازی مددجویان اعتقاد دارد. از سوی دیگر با ارایه‌ی تسهیلاتی چون سهام عدالت مصمم است چاله‌ها را پر کند.
مسوول رفاه در دولتی که تعداد فقیران کشور را بر اساس آمار خود تا سه برابر افزایش داده است سه ماه قبل گفت معتقد نیستیم دولت بتواند همه‌ی چاله‌ها را پر کند؛ چرا که فعلا این توانایی در کشور وجود ندارد، لذا ما روی توانمندسازی بحث می‌کنیم تا افراد از حالت وابستگی به دستگاه‌های حمایتی خارج شوند.
در اسفند ماه گذشته کمیته مزد استان تهران خط فقر را ششصدهزار تومان و سبد هزینه خانوار را 469 هزار اعلام داشت و این موضوع در گزارش کمیته حقوق دستمزد شوراهای اسلامی هم ذکر شد، اما وزارت رفاه برای پائین نگاه داشتن آمار اصرار دارد که رقم چهارصد هزار درآمد ماهانه خط فقر را تعیین می کند.