تهران داعش را پیشقراول سنی‌ها می‌داند

گاردین چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۳۹۳

» تحلیل گاردین از درگیری شیعه و سنی در منطقه

تقریبا ده سال پیش داستانی در تهران پیچید که محمد خاتمی درباره محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پس از خود گفته بود: “هرچقدر هم افراطی باشی، همیشه از اسامه [بن لادن] عقب تر خواهی بود.”

ممکن است این یک داستان خیالی باشد اما به این ترس اشاره می کند که شیعه‌گرایی بی‌محابای احمدی‌نژاد به نفع ایران نبود. افراط‌گرایی ایران به جای این‌که نفوذ این کشور را گسترش دهد، موجب انقلاب محرومان جهان شود یا اورشلیم را از اسرائیل جدا کند، واکنش و تهدیدهای مسلمانان سنی را برانگیخت که حدود ۸۰ درصد از ۱.۶ میلیارد مسلمان جهان را تشکیل می‌دهند.

آیا این کابوس به حقیقت پیوسته؟ امروز داعش، که شیعیان را کافر می‌داند و هزاران نفر از آن‌ها را کشته است، تنها چند کیلومتر با مرزهای ایران در استان دیاله عراق فاصله دارد. اما هر چند ظهور سریع داعش در غرب هشداری برای ایران محسوب می شود ولی اتفاق‌هایی هم در شرق در جریان است.

بسیاری از فرماندهان طالبان، وفاداری خود را به داعش اعلام کرده‌اند. گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر این‌که داعش شاخه‌ایی را به نام انصار الدوله الاسلامی فی الباکستان تاسیس کرده و از دو گروه شبه‌نظامی سنی نیرو می‌گیرد.

نزدیک به سی سال، پاکستان مرکز یک شاخه‌ سنی افراطی مرتبط با وهابیون عربستان بود که شیعیان را مرتد می‌شمارد. در سال‌های اخیر خشونت علیه شیعیان هزاران نفر را به کشتن داده است. یک دیدبان حقوق بشر در ماه ژوئن از افزایش خشونت‌ها علیه شیعیان گزارش داد، خصوصا علیه قوم هزاره در استان بلوچستان که صدها نفر از آن ها در سال‌های اخیر کشته شده‌اند.

برای ایران راحت نیست قلمرو خود را منزوی کند. حدود ۱۰ میلیون بلوچ در استان‌های سیستان بلوچستان ایران و بلوچستان پاکستان زندگی می‌کنند که هر دو، استان‌هایی فقیر و درگیر با قاچاق وسیع مواد مخدر هستند.

ایران سال گذشته ۱۶ نفر از اعضای جندالله را که علیه نیروهای امنیتی ایران به انجام عملیات پرداخته بود اعدام کرد. اما گروه جدیدی به نام جیش العدل پدیدار شد و در ماه فوریه پنج مرزبان را گروگان گرفت که باعث بروز بحران و فعالیت‌های شدید در شبکه‌های اجتماعی شد که نهایتا با وساطت عبدالحمید اسماعیل‌زهی، رهبر سنی سیستان بلوچستان، چهار تن از آنان آزاد شدند.

ایران بیم آن دارد که آمریکا و عربستان جندالله را تشویق کرده باشند. ایران در سال ۲۰۱۰، عبدالمالک ریگی، رهبر ۲۷ ساله این گروه را که کمی پیش از دستگیری به پایگاه هوایی آمریکا در بگرام افغانستان رفته بود اعدام کرد. اخیرا نیویورک تایمز شواهد جدید مبنی بر ارتباط اطلاعاتی آمریکا با این گروه ارائه کرده است.

توافق سال گذشته ایران و پاکستان برای همکاری علیه جرم و تهدیدات امنیتی، با خشونت‌های چندهفته‌ای اخیر در مرز دو کشور متزلزل شد. تهران در ماه اکتبر پس از آن‌که شبه‌نظامیان حداقل چهار سرباز یا مرزبان ایرانی را کشتند و پس از عبور از مرز یک نفر را کشتند و سه مرزبان را زخمی‌ کردند، به پاکستان هشدار داد. چند روز بعد، دو طرف به شلیک خمپاره به سمت یکدیگر پرداختند و معاون وزارت خارجه برای مذاکرات اضطراری فرستاده شد.

مقامات پاکستانی ادعاهای ایران را مبنی بر این‌که شورشیان از پاکستان به عنوان پایگاه استفاده می‌کنند قبول ندارند. برخی می‌گویند ریشه این ناآرامی‌ها در نارضایتی بلوچ‌هاست. با رشد حمایت از داعش، ایران شیعه زمانی برای نرمش ندارد.

سنی‌ها حدود ۱۰ درصد از جمعیت ۷۸ میلیونی ایران را تشکیل می‌دهند که بیشتر کرد و بلوچ هستند. نظامی‌گری افراطی سنی بیشتر در میان کردها بوده تا بلوچ‌ها که بخشی از آن به دلیل تاثیر صوفی‌گرایی و قدرت فرهنگ پیش از اسلام کردهاست؛ اما رشد ملی‌گرایی کردستان به خاطر مبارزه کردهای سوریه و عراق با داعش نیز معانی خود را برای ۸ میلیون کرد ایرانی دارد.

سنی‌ها حس می‌کنند از شغل‌های دولتی و سرمایه‌گذاری کنار گذاشته شده اند. در تهران مسجدی برای سنی‌ها وجود ندارد و اغلب ساختمان‌ها و خیابان‌های استان‌های سنی به نام رهبران شیعه گذاشته می‌شود.

از لحاظ سیاسی، رهبران ایران به سختی نبرد بین شیعه و سنی در منطقه را رد می‌کنند و می‌گویند نباید شبه‌نظامیان سنی را با جامعه کلی سنی‌ها یکی بدانید. در ماه‌های اخیر رهبر ایران بارها خواستار وحدت مسلمانان شده است.

حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ که منجر به تشکیل دولت شیعه در بغداد شد، کشورهای سنی، خصوصا عربستان را عصبی کرد. در سال ۲۰۰۸ شاخه نظامی حزب‌الله در غرب لبنان در واکنش به این‌که دولت سنی نقش امنیتی گروه را در فرودگاه به چالش کشیده بود، “سنی‌های معتدل” را از خود راند. مهم‌تر از همه، از سال ۲۰۱۲، جنگ سوریه عملا فرقه‌ای شد و به دنبال آن رژیم علوی تحت حمایت ایران با شورشیان سنی به نبرد پرداخت.

از وقتی داعش موصل را در ماه ژوئن تصرف کرد، برخورد ایران در عراق متمرکز بر وحدت شیعیان است. جامعه بین‌المللی، نوری المالکی، معاون رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر پیشین عراق را به خاطر کنار گذاشتن سنی‌ها شماطت می‌کند. او اخیرا برای بهبود همکاری‌های دوجانبه علیه تروریست‌های تکفیری به ایران سفر کرده است.

دیدبان حقوق بشر موارد نقض حقوق بشر را هم از جانب دولت شیعه عراق و هم شبه‌نظامیان شیعه ثبت کرده است. جو استورک، مدیر منطقه‌ای دیدبان حقوق بشر، پس از کشته شدن ۳۴ نفر در مسجدی در استان دیاله در ماه اوت گفت: “مقامات عراقی و متحدان عراق این حمله وحشتناک را نادیده می‌گیرند و بعد تعجب می‌کنند چرا گروه شبه‌نظامی دولت اسلامی بین جوامع سنی طرفدار پیدا می‌کند.”