آدل مورنو
سن ازدواج برای زنان ایرانی روز به روز افزایش و بچه دار شدن روز به روز کاهش می یابد. درحال حاضر شاخص باروری در ایران از فرانسه کمتر است.
ایران یکی از سریع ترین تحولات جمعیتی را در تاریخ تجربه کرده. درحالی که در زمان انقلاب ۱۹۷۹ شاخص باروری زنان به طور میانگین ۶ ممیز ۸ فرزند بود، این میزان در سال ۱۹۹۶ به ۲ ممیز ۸ فرزند تقلیل یافت و در سال ۲۰۰۶ به ۱ ممیز ۹ فرزند رسید. در کشورهای اروپایی، تحول جمعیتی طی دو قرن انجام شده. در مورد ایران، چگونه می توان چنین تحول سریعی را توضیح داد؟ یکی از تناقضات اصلی این است که این مسأله در چارچوب جمهوری اسلامی روی داده است.
کاهش جمعیت به ویژه در نیمه دوم سال های ۱۹۸۰ سرعت گرفت و این علی رغم آن بود که حکومت آیت الله ها تمهیداتی، مانند کاهش سن ازدواج را، برای افزایش جمعیت اتخاذ کرده بود. در اواخر جنگ ایران و عراق، سران جمهوری اسلامی شیوه را تغییر دادند و یک سیاست فعال برای کنترل تعداد تولدها را به کار گرفتند تا بدین ترتیب رشد جمعیتی را که همچنان بالا بود کاهش دهند. ولی به گفته ماری- لدیه فولادی، محقق در مؤسسه ملی تحقیقات فرانسه، کاهش باروری ۳ سال قبل از بکارگیری این تمهیدات اتفاق افتاد.
این محقق به اکسپرس می گوید: “نه جنگ و نه بد شدن شرایط اقتصادی، نمی توانند توضیح دهنده این تحول عمیق باشند؛ برعکس، تغییر رفتاری زنان که از زمان انقلاب ۱۹۷۹ آغاز شد برای درک بهتر این تحولات ضروری است.”
جمهوری اسلامی برای پاسخ به انتظارات مردمی که علیه حکومت شاه قیام کرده بودند، اقدامات بزرگی را در حوزه های بهداشتی، آموزشی، و مسکن آغاز کرد. منشأ کاهش باروری را می توان در بهبود شرایط زندگی و کاهش مرگ و میر کودکان دانست که به دنبال این سرمایه گذاری ها به وجود آمد.
او در ادامه می افزاید: “زنان به شکلی گسترده در انقلاب، ازجمله در محله های سنتی، شرکت کردند. سران جمهوری اسلامی بر مشارکت زنان اصرار ورزیدند.” طی دو سال ابتدایی انقلاب [۱۹۷۸ و ۱۹۷۹]، بسیاری از زنان جوان محله های محروم، دور از خانه در تظاهرات شرکت جستند و این در زمان مادران آنها که یا باید در خانه می ماندند یا از محله خارج نمی شدند، مسأله ای غیرقابل تصور بود.
ماری لدیه فولادی می گوید: “همین نسل بود که انقلاب را ادامه داد و فرزند کمتری به دنیا آورد. بدین ترتیب شیوه های جلوگیری از بارداری که در سال ۱۹۷۸ تنها به ۱۱ درصد از زنان مربوط می شد، در سال ۲۰۰۰ به ۷۴ درصد رسید.” و این تحولات تنها به محله های مرفه شمال تهران محدود نمی شود، بلکه در روستاها و حومه شهرهای بزرگ نیز وضعیت به همین منوال است.
نقش کلیدی آموزش
او می افزاید: “پیشرفت در زمینه های آموزشی کلید این تحول است.” درحالی که در سال ۱۹۷۶ تنها ۲۸ درصد از زنان سواد داشتند، این میزان در سال ۱۹۹۶ به ۷۶ درصد و در سال ۲۰۰۶ به ۸۷ ممیز ۴ درصد رسید. طول مدت تحصیل نیز به سرعت افزایش یافت: از یک ممیز ۹ سال در سال ۱۹۷۶ به ۸ ممیز ۹ سال در سال ۲۰۰۶ رسید. برای زنان جوان [بین ۲۰ و ۲۴ سال]، طول مدت تحصیل حتی از مردان نیز بیشتر است: ۱۰ ممیز ۴ سال در برابر ۹ ممیز ۹ سال؛ تا جایی که در برخی رشته های دانشگاهی برای مردان ذخیره درنظر گرفته شده تا فضاهای موجود محدود به زنان نباشد.
دیگر تغییر مهم طی این سال ها، افزایش سن اولین ازدواج بوده که میانگین آن از ۱۹ ممیز ۷ سال در سال ۱۹۷۶ به ۲۴ سال در سال ۲۰۰۶ افزایش یافته. این درحالی است که تعداد سال های جدایی زنان از شوهران شان نیز کاهش یافته. ماری- لدیه فولادی می گوید: “افزایش طول مدت تحصیل و همچنین نزدیک شدن میزان سن زن و شوهر به یکدیگر، باعث تغییر در روابط شده و در زندگی زوج ها تساوی بیشتری دیده می شود”. بی شک زنان هنوز به شکلی قابل توجه به لحاظ قانونی، در محیط کار و در سیاست مورد تبعیض هستند، ولی به تدریج درحال به دست آوردن جایگاهی مطمئن در جامعه اند.
کاهش جمعیت … و نگرانی
درحالی که کاهش جمعیت تا اوایل سال های ۲۰۰۰ با رضایت سران حکومت همراه بود، اکنون موجب نگرانی آنها شده است. شاخص باروری که ۲ ممیز ۵ فرزند برای هر زن در سال ۱۹۹۹ بود، در سال ۲۰۱۱ به ۱ ممیز ۹ فرزند برای هر زن رسید که این میزان از شاخص باروری در فرانسه [۲ فرزند برای هر زن که یکی از بالاترین نرخ ها در اروپاست] کمتر است. براساس داده های بانک جهانی، این میزان بین سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ به ۱ ممیز ۶ فرزند رسید. دلیل چنین کاهشی چه بود؟
مشکلات شدید اقتصادی، به ویژه تحریم های بین المللی اعمال شده علیه ایران، یکی از دلایل این کاهش است. ماری- لدیه فولادی می گوید: “سن ازدواج زنان جوان روز به روز بیشتر می شود و برخی از آنان هیچ گاه ازدواج نمی کنند. سن متوسط ازدواج در تهران از ۳۰ سال می گذرد.” بیکاری جوانان و کاهش قدرت خرید باعث شده تا تمایل برای بچه دار شدن کاهش یابد. در پایتخت باید قیمت بالای مسکن را نیز به مشکلات افزود. و درعین حال، بچه دار شدن خارج از رابطه ازدواج امری غیرمجاز شناخته می شود.
فولادی می گوید به منظور گذر از این رکود جمعیتی، “دولت از ماه ها قبل بودجه تخصیص یافته به طرح خانواده را در مراکز بهداشت و درمان کاهش داده و دسترسی به شیوه های جلوگیری از بارداری بسیار سخت شده است”.
با این حال، ناظران جمعیت براین باورند که سیاست های به کار گرفته شده در این زمینه نقشی بسیار حاشیه ای در تمایلات جامعه ایفا می کنند. شرایط اجتماعی-اقتصادی بی شک یکی از دلایل اصلی تحولات جمعیتی است.
منبع: اکسپرس
http://www.lavie.fr/actualite/monde/israel-se-prepare-t-il-a-une-guerre-contre-l-iran-28-08-2012-30161_5.phphttp://www.slate.fr/story/47317/toxicomanie-came-drogue-iran-teheran
