هر سال با کاهش دما و به تبع آن پدیده وارونگی هوا، هوای کلانشهرهای ایران بیش از پیش آلوده و بلای جان میلیون‌ها شهروند می‌شود. حالا چند روزی است که هوای پایٹخت و چند شهر بزرگ کشور در وضعیت هشدار قرار گرفته و این آلودگی به ویژه در مناطق پرتردد، مشکلات بسیاری برای شهروندان به وجود آورده است. البته باز هم مثل همیشه مُسکن موقتی تعطیلی مدارس و تشدید محدودیت‌های ترافیکی تجویز شده است.
معاون عمرانی استاندار تهران از ادامه تعطیلی تمامی مهدهای کودک، مدارس ابتدایی و پیش‌دبستانی استان تهران به جز دماوند و فیروزکوه طی روزهای دوشنبه و سه‌شنبه -علاوه بر یکشنبه- به دلیل افزایش غلظت آلاینده‌ها و ادامه پایداری جوی خبر داده است. همچنین مقرر شده طرح زوج و فرد سراسری در پایتخت اجرا شود.
اما از سوی دیگر تعطیلی مدارس، در حالی که سازمان‌ها و نهادها به فعالیت عادی خود می‌پردازند مورد انتقاد مادران شاغل قرار گرفته است. به همین دلیل شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور در جلسه روز دوشنبه هیات دولت، ضمن پیشنهاد عضویت این معاونت در کمیته هماهنگی و نظارت مواقع اضطراری آلودگی هوای تهران، پیشنهاد کرده برای مادران شاغل در تعطیلی مهدهای کودک، پیش دبستانی‌ها و مدارس ابتدایی طی دو روز آینده مرخصی درنظر گرفته شود. به گفته او هنگام تصمیم گیری در مواقع اضطرارآلودگی هوا و تعطیلی مهدهای کودک، پیش دبستانی‌ها و مدارس ابتدایی، باید معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری نیز حضور داشته باشند و وضعیت زنان شاغل دارای فرزند نیز لحاظ شود.
وضعیت آلودگی هوا در حالی رو به وخامت گذاشته که پیش از این سازمان هواشناسی اعلام کرده بود از سه شنبه ۱۴ آبان، به دلیل حاکم شدن جو پایدار درشهرهای صنعتی کشور با پدیده انباشت آلاینده ها و در پی آن فراتر رفتن آلودگی هوا از حد استاندارد مواجه خواهیم شد. با وجود این هشدار، کمیته اضطرار آلودگی هوا راهکاری ارائه نکرده و تنها منتظر آلوده‌تر شدن هوا مانده بود. خبرگزاری مهر هم در گزارشی آورده: “حوالی ساعت ۹ صبح روز شنبه، شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز اعلام کرد با قرار گرفتن شاخص ذرات معلق کمتر از دو نیم میکرون روی عدد ۱۴۵ هوای پایتخت در آستانه هشدار قرار گرفت که البته 3 ساعت بعد محیط زیست استان تهران هم با کمی اختلاف این موضوع را تأیید کرد اما بازهم تا ساعت 9 شب خبری از تصمیمات کمیته اضطرار آلودگی هوا نشد.”
آلودگی هوا و تهدید جان انسان‌ها
آلودگی هوا در حالی همواره با سهل‌انگاری مسوولان مواجه شده که یکی از مهم‌ترین عوامل تهدید‌کننده سلامت شهروندان است. هفته پیش نماینده وزارت بهداشت در نخستین جلسه کمیته ملی کاهش آلودگی هوای تهران از مرگ سالانه دوهزارو۷۲۴ تهرانی در اثر آلودگی هوا خبر داد؛ آماری که البته بسیاری از کارشناسان آن را کمتر از آمار واقعی می‌دانند چرا که بسیاری از مرگ‌ها از آلودگی هوا تاثیر می‌گیرند اما جایی به ثبت نمی‌رسند. هادی حیدرزاده، مدیرکل محیط زیست استان تهران هم چندی پیش با بیان اینکه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بنا به محدودیت‌ها، آمار متفاوتی از نقش آلودگی هوا در حوزه سلامت ارایه می دهد، خواستار شفافیت اطلاع رسانی وزارت بهداشت در این حوزه شده بود.
همچنین آمارها حاکی از این است که در تهران روزانه دو هزار و۵۲۲ مورد به علت بیماری قلبی و چهارهزار و ۹۲۵ مورد به علت بیماری های تنفسی بستری می‌شوند.
مرتضی طلایی، نایب‌رییس شورای شهر تهران اوایل آبان ماه امسال گفته بود: “متاسفانه در دولت قبل آلودگی هوا عرصه کشمکش سیاسی شده بود تا آنجا که موضوع آمارهای مرتبط با آلودگی هوا هم محل مناقشه می‌شد. اگرچه ظاهرا در ثبت احوال ۱۸ مورد به عنوان دلیل فوت شهروندان مشخص شده است اما تحقیقات نشان می‌دهد مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی و تنفسی و سکته‌های مغزی بیشترین سهم را در تهران به خود اختصاص داده است که ارتباط معناداری بین مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های ذکر شده با آلودگی هوا وجود دارد.”
او هشدار داده بود: “آمار بالای ایست قلبی شهروندان تهرانی گویای افزایش میزان آلاینده‌ها در پایتخت است. از این رو می‌توان گفت آلودگی هوا وضعیتی نگران‌کننده دارد.”
اما ماجرا به تهران ختم نمی‌شود. نماینده وزارت بهداشت در کمیته اضطرار آلودگی هوا اعلام کرده هفته گذشته به دلیل آلودگی هوا در شهر اهواز ۱۰ هزار نفر با علائم آسم به بیمارستان‌ها مراجعه کردند که ۱۰ درصد آنها در این بیمارستان‌ها بستری شدند. اراک یکی دیگر از شهرهای آلوده کشور است که سلامت ساکنانش به خطر افتاده است. لیلا امینی، کارشناس پیش‌بینی هواشناسی استان اصفهان هم به ایسنا گفته که پایداری هوا تا دو روز آینده در اصفهان باقی می ماند و بر اساس نقشه‌های پیش‌بینی هوا برای کلان‌شهر اصفهان طی دو روز آینده، جوی پایدار خواهیم داشت که همین عامل باعث می‌شود غلظت آلاینده‌ها در هوای اصفهان افزایش یابد.
آلودگی هوا و نقض حقوق شهروندی
در شرایط هشدار و بحران، نگاه‌ها بیشتر معطوف به راه‌حل‌های تاثیرگذار در کوتاه مدت و آنی است اما آیا آلودگی هوای تهران، چاره دائمی ندارد؟ ناصرکرمی، اقلیم‌شناس پیش‌تر در گفت‌وگو با شرق گفته بود: “مسوولان باید به جای این چیزی که به عنوان سوخت به مردم عرضه می‌کنند، اگر بنزین و گازوییل مطابق استانداردهای جهانی عرضه کنند بخشی از مشکل در میان‌مدت حل می‌شود. اما مشکل فقط به همین خلاصه نمی‌شود چرا که مساله و معضل فقط سوخت غیراستاندارد نیست، چرا که مردم ما به اجبار باید از خودروهای آلاینده و غیراستانداردی استفاده کنند که هیچ کس نمی‌تواند جلو تولید آنها را بگیرد چون پای سود هزاران میلیاردتومانی در میان است. اگر قوانین واردات خودرو تغییر کند، می‌شود امید داشت بخشی از مشکل هم به این شکل حل شود چرا که عامل ۸۰ درصد آلایندگی هوای تهران خودروها هستند.”
حسین احمدی نیاز، حقوقدان هم در یادداشتی با اشاره به اینکه زیستن در هوای پاک حق هر شهروندی است، می‌نویسد: “قانونگذار سازمان های متولی و مسوول آلودگی هوا را تبیین و مشخص کرده است و از سوی دیگر قانون اساسی در اصل پنجاهم به روشنی تخریب محیط زیست و آلودگی هوا را جرمی عمومی پنداشته تکلیفی برای همگان در برخورد با آن تعریف کرده است.”
این حقوقدان ادامه می‌دهد: “همه نهادها، سازمان ها، شهرداری ها، اشخاص حقیقی و حقوقی مکلف به، پاکیزه و سالم نگه داشتن هوای تهران و کلانشهرهای ایران هستند و با جرم انگاری این امر از سوی قانونگذار، دادستان کل کشور، دادستان های عمومی این کلانشهرها برای دفاع از حق حیات شهروندان مکلف به ورود به آن هستند. واقعیت مساله این است که داشتن هوای پاک و سالم حق طبیعی هر شهروندی بوده و زیست سالم شهروندان در گرو داشتن هوای پاک است به نحوی که طبیعی ترین و مهم ترین حق هر انسان تنفس هوای سالم و پاک است که آلوده کردن آن ستم و تضییع و نقض حیات شهروندان محسوب می شود.”
چطور خطرات را به حداقل برسانیم؟
در هنگامی که هوا پاک و سالم نیست، برخی راهکارها باید از سوی شهروندان استفاده شود که ضررها به حداقل برسد. بنا بر اعلام وزارت بهداشت برخی از این راهکارها عبارتند از:
سالمندان و زنان باردار از تردد غیر ضروری در هوای آلوده خودداری کنند.
افرادی که دچار بیماری زمینه ای تنفسی هستند در روزهایی که غلظت آلاینده ذرات معلق بیش از حد استاندارد زیست محیطی است دچار مشکل حاد تنفسی شده و باید برای جلوگیری از این عارضه از حضور در اماکن عمومی خودداری کنند. کودکان نیز به دلیل اینکه ساختار دستگاه تنفسی آنان بطور کامل تکامل نیافته در مواجهه با هوای آلوده به ویژه با غلظت بالای ذرات معلق دچار مشکل تنفسی می شوند.
ورزشکاران باید از فعالیت های ورزشی در روزهای آلوده خوداری کنند زیرا با افزایش حرکت، بدن به اکسیژن بیشتری نیاز دارد و تنفس در هوای آلوده علاوه بر انباشت ذرات معلق در ریه، روند اکسیژن رسانی کافی در خون و بافت ها را نیز مختل می کند.
افرادی که بیشترین زمان مواجهه با آلودگی هوا را دارند از جمله ماموران نیروی انتظامی و پلیس راهور، کارکنان پایگاه های اورژانس، هلال احمر، کارکنان شهرداری ها و خدمات شهری) و همچنین کودکان و افراد سالخورده باید از وسایل حفاظت تنفسی (ماسک) مورد تایید وزارت بهداشت ودرمان و آموزش پزشکی استفاده کنند.
در این روزها روزانه حداقل یک لیوان شیر بخورید و لبنیات را در تمام وعده های غذایی جا بدهید.
