آرش سمیعی
معاون وزیر امور خارجه ایران روز گذشته به مصر رفت و با همتای مصری خود دیدار و گفت‌وگو کرد، بدون اینکه خبر سفر خود را به رسانه‌ها در ایران اعلام کند و یا چیزی از اهداف این سفر بگوید. در حالی که برخی رسانه‌های عربی و غربی، مذاکره دیروز را که به ابتکار دولت مصر انجام شد، نشانه‌ای از یک تلاش جدید برای ازسرگیری روابط ایران و مصر ارزیابی کردند؛ روابطی که از زمان انقلاب اسلامی در ایران تاکنون برای 28 سال قطع شده است.
خبر این سفر را اولین بار معاون آسیایی وزارت امور خارجه مصر فاش کرد. وی صبح دیروز با انتشار یک بیانیه مطبوعاتی اعلام کرد: “عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران وارد قاهره شده و با “نائله جبر” معاون وزیر امور خارجه مصر در امور سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی درباره مسائل مورد علاقه دو کشور بحث مذاکره خواهند کرد.
البته اینکه این “مسائل مورد علاقه” دقیقا چیست، در بیانیه معاون وزیر امور خارجه مصر اعلام نشده بود. اما روزنامه “الشرق الاوسط” این دیدار را “نشان‌دهنده انعطاف تازه‌ای در روابط دو کشور” دانست و پیش‌بینی کرد که این مذاکرات به هماهنگی برای یک نشست رسمی بین وزیران امر خارجه دو کشور منتهی خواهد شد.
از سوی دیگر، به محض انتشار این خبر از سوی طرف مصری، خبرگزاری مهر در ایران نیز با “یک مقام آگاه سیاسی” که نامش فاش نشد، گفت‌وگو کرد. این مقام آگاه در خصوص علت سفر عراقچی، معاون متکی به مصر گفت: “این سفر در چارچوب دعوت همتای مصری و به منظور بحث و تبادل نظر پیرامون مسائل بین المللی و منطقه‌ای صورت گرفته است.” این خبر، عینا به طور اختصاصی و از قول “یک مقام آگاه سیاسی” در خبرگزاری‌های ایرنا و ایسنا نیز نقل شده بود. با این تفاوت که دفتر عراقچی، معاون بین المللی و حقوقی وزیر امور خارجه ایران، به ایسنا اعلام کرده بود: “عراقچی کماکان در ایران است و سفری به قاهره نداشته است!”
اما این توضیح مکرر مقام آگاه نیز نتوانست از حساسیت این موضوع در رسانه‌های داخلی بکاهد و از این رو بود که خبرگزاری ایسنا دوساعت بعد از قول “یک مقام مسئول” اعلام کرد که بعید است مذاکرات امروز عباس عراقچی و نائله جبر، معاونان وزرای خارجه ایران و مصر به دیدار و مذاکره متکی و ابوالغیظ منتهی شود. اگرچه این مقام مسئول درباره احتمال ارتباط این سفر با ازسرگیری روابط ایران و مصر تنها به این جمله بسنده کرد که: “احتمال بحث درباره روابط دو جانبه بسیار اندک است.”
با این حال به نظر می‌رسد سفر عراقچی به مصر، تلاشی جدید برای از سرگیری روابطی باشد که بدون هیچ دلیلی تاکنون برقرار نشده است. این نظر را سخنگوی وزارت امور خارجه مصر نیز، به محض پایان مذاکرات عراقچی و خانم نائله جبر، تایید کرد. وی در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه تصریح کرد: درباره ادامه گفت‌وگو بین دو طرف و به طور مشخص درباره روابط دوجانبه در سطح مسئولان بلندپایه و سپس وزیران امور خارجه دو کشور توافق شد و قاهره و تهران به زودی گفت‌وگوهایی را در سطح وزیران به عنوان مقدمه‌ای برای احتمال از سرگیری روابط دیپلماتیک آغاز خواهند کرد.” با این حال وزارت امور خارجه ایران تاکنون هیچ موضع رسمی در این باره اعلام نکرده است.
گره کور یک سوء تفاهم دیپلماتیک
ایران پس از آنکه در سال 58 به علت امضای پیمان کمپ‌دیوید توسط دولت مصر و نیز حضور شاه مخلوع ایران در مصر و حمایت این کشور از وی با مصر قطع رابطه کرد، با چند کشور دیگر عربی نیز در برهه‌های مختلف روابط تیره‌ای داشت؛ تا جایی که رهبر فقید جمهوری اسلامی یک بار به صراحت گفته بود به هیچ وجه از فهد، پادشاه سابق عربستان نخواهد گذشت. اما با وجود این، مشکلات سیاسی ایران با عربستان و دیگر کشورهای سابقا متخاصم نظیر مراکش، اردن و عراق دوران صدام که هشت سال با ایران جنگید با فاصله اندکی رفع شده و سطح روابط متقابل ارتقا یافته بود؛ اتفاقی که به دلایل نامعلوم تاکنون درباره مصر نیفتاده است.
سید محمد خاتمی در دو سال آخر ریاست‌جمهوری خود تلاش جدیدی را برای بهبود روابط با مصر آغاز کرد که حتی به حل و فصل مشکلات نمادین دو کشور نظیر تغییر نام‌های حساسیت‌زای دو خیابان در تهران و قاهره نیز منتهی شد. ایران نام خیابان “خالد اسلامبولی”، عامل سوء قصد به انور سادات رئیس‌جمهوری پیشین مصر را پس از مدت‌ها کشمکش بین اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران به “انتفاضه” و دولت مصر نیز نام خیابان “پهلوی” را به خیابان “دکتر محمد مصدق” تغییر داد. اما این دور از تلاش‌ها هم نتوانست طلسم رابطه ایران و مصر را بشکند.
در اردیبهشت ماه گذشته، اظهاراتی از قول محمود احمدی نژاد در سفرش به امارات منتشر شد که در عین تعجب‌برانگیز بودن و غیر دیپلماتیک به نظر آمدن، امیدهای کمرنگی را برای احیای رابطه دیپلماتیک بین ایران و مصر ایجاد کرد. احمدی نژاد در پاسخ به خبرنگار روزنامه الاهرام مصر که درباره رابطه سرد ایران و مصر پرسیده بود، گفت: “جمهوری اسلامی آمادگی دارد در صورت تمایل مصر، سفارتخانه‌اش را تا آخر وقت اداری امروز و یا ظرف مدت بیست و چهار ساعت در قاهره بازگشایی کند.”
اما به‌رغم استقبال وزیر امور خارجه مصر از این اظهارات، این خوش‌بینی هم دیری نپایید و ایران و مصر ظاهرا تلاش برای احیای روابط را، لااقل در عرصه رسانه‌ها، فراموش کردند. اما اکنون به نظر می‌رسد این تلاش به شکلی نسبتا پنهان در حوزه دیپلماتیک ادامه یافته که اکنون به سطح معاون وزیر امور خارجه رسیده است.
اگرچه تجربه‌های ناکام قبلی، ناظران را از امیدواری برای مثبت بودن نتیجه تلاش‌های جدید برای برقراری رابطه بین ایران و مصر منع می‌کند، اما به نظر می‌رسد این بار دولت مصر برای چنین کاری مصمم‌تر از قبل است. در واقع در دو قبلی از تلاش‌ها در زمان محمد خاتمی هم این رئیس‌جمهوری مصر بود که با نپذیرفتن دعوت خاتمی برای شرکت در اجلاس گروه “دی هشت” در تهران، که در نوع خود دعوتی بی‌سابقه محسوب می‌شد، راه بهبود روابط را سد کرد.
با این حال دولت مصر در اجلاس اخیر کشورهای غیرمتعهد که برای بحث درباره بومی کردن حقوق بشر در تهران جمع شده بودند، و تا حدی در مساله هسته‌ای، با ایران همکاری‌های خوبی داشته است. دعوت معاون وزیر امور خارجه مصر از همتای ایرانی خود نیز قدم مثبت دیگری از سوی این کشور برای بهوبد روابط است. اما آیا این بار ایران قدم بعدی را در جهت ایجاد رابطه خواهد برداشت، و آیا وعده 24 ساعته احمدی نژاد پس از 28 سال محقق خواهد شد؟