ماجراهای سفر هفته گذشته رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه به ایران، بازتاب گسترده ای در رسانه های منطقه ای و بین المللی داشته است. او در این سفر که روز چهارشنبه نهم فروردین آغاز شد، با ارشدترین مقام های جمهوری اسلامی شامل آیت الله خامنه ای و محمود احمدی نژاد دیدار و گفت و گو کرد.
اردوغان با پرواز مستقیمی از سئول، پایتخت کره جنوبی و پس از شرکت در نشست بین المللی مبارزه با تروریسم هسته ای و دیدار با باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا به تهران آمد و این مسئله، گمانه زنی هایی را درباره اینکه وی حامل پیام شفاهی رئیس جمهور ایالات متحده برای رهبران جمهوری اسلامی است به دنبال داشت.
مقام های ترکیه اما این گمانه زنی ها را رد کرده اند و نخست وزیر این کشور در کنفرانس خبری مشترک با معاون اول محمود احمدی نژاد، پاسخی به پرسشی در این باره نداد.
وزرای امور خارجه، اقتصاد، انرژی، معاون سازمان اطلاعات ملی، جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش، رئیس سازمان انرژی اتمی ترکیه و همسر و دختر اردوغان، او را در این سفر همراهی می کردند.
پرونده هسته ای جمهوری اسلامی و بحران سوریه، دو محور اصلی گفت و گوهای میان نخست وزیر ترکیه و مقام های جمهوری اسلامی بود.
ترکیه به عنوان کشور همسایه ایران از دستیابی جمهوری اسلامی به فن آوری صلح آمیز هسته ای دفاع می کند اما به عنوان همسایه سوریه، با دولت ایران اختلاف نظر جدی دارد و خواستار کناره گیری بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از سمت خود شده است.
اردوغان در بدو ورود به تهران و در فرودگاه مهرآباد، مورد استقبال علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه قرار گرفت و مراسم استقبال رسمی از او در کاخ سعدآباد توسط محمدرضا رحیمی، معاون اول رئیس جمهور برگزار شد.
او یک روز بعد در روز پنج شنبه نخست با محمود احمدی نژاد دیدار کرد و سپس به مشهد رفت تا با آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی که در این شهر حضور داشت، دیدار و گفت و گو کند. هر دو این جلسات پشت درهای بسته برگزار شد.
یک دیدار و چند روایت
رسانه های رسمی جمهوری اسلامی، فضایی دوستانه از دیدارهای نخست وزیر ترکیه در تهران و مشهد به نمایش گذاشته اند اما آنگونه که از سخنان منتشر شده آیت الله خامنه ای و گزارش رسانه های ترکیه بر می آید، اختلافات دو طرف بر سر حداقل دو موضوع بحران سوریه و سپر دفاع ضد موشکی ناتو در خاک ترکیه، بالا بوده است.
به عنوان مثال، رهبر جمهوری اسلامی به اردوغان که مواضع تندی نسبت به حکومت بشار اسد اتخاذ کرده، گفته است: “جمهوری اسلامی ایران قویاً با هر طرحی که آمریکایی‌ها در ارتباط با مسایل سوریه مبدع آن باشند، مخالف است.”
او با تاکید بر حمایت قاطع جمهوری اسلامی از حکومت سوریه افزوده: “جمهوری اسلامی ایران از سوریه به دلیل حمایت از خط مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی دفاع خواهد کرد و با هر گونه دخالت نیروهای خارجی در امور داخلی سوریه به شدت مخالف است.”
آیت الله خامنه ای گفته که “ما از اصلاحات در سوریه همواره حمایت می‌کنیم و اصلاحاتی که در سوریه شروع شده، باید ادامه یابد.”
روایت رسانه های ترکیه از این سفر متفاوت است. اکثر رسانه های پرشمار این کشور، سفر نخست وزیر خود به ایران را پر تنش توصیف کردند.
رسانه های ترکیه اولین تماس های اردوغان با مقامات ارشد جمهوری اسلامی منجمله رحیمی معاون اول احمدی نژاد و علی لاریجانی رئیس مجلس را پرتنش توصیف کردند.
رسانه های ترکیه تاکید کردند در حالی که اردوغان بعد از ملاقات با اوباما و دیگر برخی سران کشورها در سئول، پرونده سوریه را به ایران برده و علیرغم اینکه در بیانات خود در کره جنوبی تصریح کرده بود که عدم مداخله در سوریه غیرممکن است و نمی توان در مقابل وقایع جاری در سوریه بی تفاوت بود، ولی بعد از ملاقات با رحیمی معاون اول احمدی نژاد در نشست مطبوعاتی مشترک هیچ گونه اشاره ای به مسئله سوریه نشد و بیشتر به بحث مذاکرات هسته ای پیرامون برنامه هسته ای تهران و روابط تجاری پرداخته شد و دیدار و گفتگو بین اردوغان و احمدی نژاد به روز بعد موکول شد.
این رسانه ها همچنین دلیل تعویق دیدار اردوغان و احمدی نژاد را به عمق اختلاف نظر دو طرف در مورد تحولات سوریه نسبت داده و توجه مخاطبان خود را به عدم پاسخ به هرگونه سئوال در زمینه سوریه در نشست مطبوعاتی مشترک اردوغان با رحیمی جلب کردند.
از دیگر محورهای مورد اشاره در اخبار پیرامون سفر اردوغان به تهران در رسانه های ترکیه، مسئله تاریخ و مکان مذاکرات بین ایران و گروه پنج بعلاوه یک بود که گفته شد اردوغان تاریخ ۱۳ آوریل و استانبول را در این راستا پیشنهاد کرده و در همین راستا منتظر پاسخ این گروه هستند.
از سوی دیگر، اختلافات جمهوری اسلامی و ترکیه بر سر موضوع سوریه آنقدر بالا است که علیرغم تاکید صریح آیت الله خامنه ای، ترکیه دو روز پس از پایان سفر اردوغان به ایران، میزبانی بزرگترین نشست بین المللی کشورهای مخالف بشار اسد را بر عهده گرفت.
این نشست که صبح دیروز (یکشنبه) در استانبول برگزار شد، با حضور وزاری امور خارجه بیش از 70 کشور جهان، روش‌های افزایش فشارها بر دولت بشار اسد برای اجرای طرح صلح پیشنهادی فرستاده مشترک سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب را بررسی کرد.
دستاورد بزرگ این نشست برای مخالفان سوری و دولت های مخالف بشار اسد، شناسایی شورای ملی سوریه به عنوان نماینده مردم این کشور بود.
رجب طیب اردوغان هم که پس از پایان سفر به تهران در این نشست شرکت کرده بود، طی سخنانی در آن گفت که گفت که درخواست‌های مشروع مردم سوریه باید هرچه سریع‌تر برآورده شود و جامعه بین‌الملل در این باره کوتاهی کرده است.
کاهش خرید نفت ایران توسط ترکیه
در همین حال علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه در جریان سفر اردوغان به ایران گفت که جمهوری اسلامی از هر نوع پیمانی که بین دولت سوریه و کوفی عنان، نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در امور سوریه بسته شود، حمایت خواهد کرد.
ترکیه که روابط تجاری و سیاسی خوبی با ایران داشته، به عنوان میانجی میان جمهوری اسلامی و غرب بر سر برنامه های هسته ای شناخته می شود و همواره خواهان حل موضوع هسته ای ایران از طریق دیپلماسی بوده است.
با وجود این، تنها یک روز پس از پایان سفر نخست وزیر این کشور به ایران، وزیر انرژی ترکیه اعلام کرد که کشورش نفت لیبی را با بخشی از نفت ایران جایگزین خواهد کرد.
این کاهش یک هفته پس از هشدار واشنگتن به خریداران نفت ایران صورت گرفته است. دولت آمریکا اعلام کرده اگر خریداران نفت ایران واردات نفت خود را کاهش ندهند، ممکن است مشمول مجازات‌های این کشور قرار بگیرند.
وزیر انرژی ترکیه درباره اینکه ترکیه میان کشورهایی که نفت از آنها می‌خرد، چرا فقط نفت ایران را برای کاهش واردات انتخاب کرده، توضیحی نداده است.
اما شبکه تلویزیونی خبر ۷ ترکیه طی گزارشی در روز جعه اعلام کرد که این تصمیم بعد از فشار آمریکا بر آنکارا در راستای کاهش خرید نفت ترکیه از ایران اتخاذ شده است.
در دیدار اردوغان از ایران، موضوع کاهش قیمت گاز صادارتی ایران به ترکیه نیز مذاکره شده است. ترکیه بهمن ماه سال گذشته بخاطر اختلاف با ایران بر سر قیمت گاز وارداتی به دیوان داوری بین‌المللی شکایت کرده بود.
این گزارش در ادامه می‌گوید که طرف ایرانی در گفت‌وگو با اردوغان اصرار داشته که قیمت گاز صادراتی به ترکیه عادلانه است و کاهش نخواهد یافت.
طبق قراردداد ۱۹۹۶، ایران باید روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب گاز (سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب) به ترکیه صادر کند، ایران هم اکنون روزانه ۲۴ تا ۲۸ میلیون متر مکعب گاز به ترکیه صادر می‌کند.
در سفر دو روزه اردوغان به تهران طرفین بر گسترش روابط اقتصادی میان دو کشور تاکید و حتی اعلام کردند که در نظر دارند حجم مبادلات تجاری را به ۳۰ میلیارد دلار برسانند.
مصاحبه جنجالی
سفر پرحاشیه نخست وزیر ترکیه به ایران یک موضوع جنجالی دیگر هم داشت و آن مصاحبه تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی با اردوغان بود که سئوال های خبرنگار، پاسخ های تند نخست وزیر ترکیه را به دنبال داشت.
زمانی که مجری سیما اپوزیسیون سوریه را با گروه های تروریستی کرد مقایسه کرد و از اردوغان پرسید مگر شما برخورد مسلح با کردها نمی کنید، وی عصبانی شد و گفت: سوال شما خوب نبود. من با هموطنان کردم مبارزه نمی کنم. مگر شما با شبکه تروریستی پ.ک.ک و پژاک برخورد نمی کنید؟
وی طعنه ای هم به اسد زد و گفت: آیا بشار اسد صندوق ها را جلوی مردم می گذارد اگر واقعا نمی ترسد و مطمئن هست، صندوق ها را در اختیار مردم گذاشته و اجازه دهد احزاب تشکیل شوند و حزب بعث دیگر نباید حزب تشکیل دهد و باید به گذشته واگذار شود.
اردوغان تصریح کرد: ما نمی توانیم سالهای قبلی را جلوی روی خود قرارداده و حزب بعث نمی تواند الگوی خوبی برای سوریه باشد، باید به دنبال الگوهای بهتربود و با منتقل کردن تجربه های خود به اراده ملت سوریه احترام بگذاریم.
وی ابراز داشت: اگر خواهان مداخله افراد از گروه های مختلف در سوریه باشیم وضعیت سوریه از هم اکنون مشخص است. ایران و ترکیه هم باید به طور مشترک در این باره همکاری کنند و با یکدیگر کمک کنند، رأی گیری و انتخابات به صورت مشخص در سوریه انجام پذیرد.
نخست وزیر ترکیه عنوان کرد: من درباره اصول صحبت می کنم و عقیده دارم که جمهوری ترکیه و حزب حاکم مخالف رژیم های دیکتاتور و مستبد است. فرقی هم نمی کند که چه کشوری قانون و دموکراسی را زیرپا بگذارد.در این باره مشکلی نداریم و کشوری مستبد نیستیم با مطالبه مردم به روی کار آمدیم. در انتخابات ما مشارکت مردم بالاست و ۱۷-۱۸ حزب شرکت دارند.
وی در پاسخ به اینکه سامانه موشکی در چارچوب ناتو در ترکیه استقرار دارد، تأکید کرد: شما ارزیابی اشتباهی دراین باره دارید، این یک سیستم راداری و دفاعی است و در اینجا حمله موشکی در کار نیست.این سیستم راداری اولین بار نیست که راه اندازی شده و در گذشته نیز وجود داشته اما به دلایلی برچیده شد و ساخت دوباره آن در چارچوب ناتو است و این موضوعی کاملا مشخص است؛ اما دوستان ایرانی همچنان به چشم تهدید به آن نگاه می کنند.
وی اضافه کرد: ترکیه به عنوان یک کشور اسلامی در تلاش است این سامانه موشکی بر اساس توافقنامه موجود اگر ناتو به شرایط ترکیه عمل نکند می توانیم بخواهیم که این سیستم برچیده شود و مطرح کردن این موضوع به این شکل تأسف بار و ناراحت کننده است.
اردوغان بیان داشت: دراین جا سیستم تهاجمی مطرح نیست، بلکه سیستم دفاعی مطرح است و اطلاعات آن بغیر از کشورهای عضو ناتو به کشورهای دیگر ارائه نخواهد شد و اگر از درز اطلاعات مطلع شویم بلافاصله این سیستم را متوقف خواهیم کرد.
وی خاطرنشان کرد: به پیشنهادهای غرب بله نگفته ایم و فعالیت های آنها با رضایت ارتش و وزارت امور خارجه ترکیه انجام شده است.
استفاده نخست وزیر ترکیه از واژه “خلیج” به جای “خلیج فارس” در این مصاحبه، خشم برخی از کاربران ایرانی شبکه های مجازی اینترنتی را به دنبال داشته که اردوغان را به علت استفاده از این واژه مجعول در داخل خاک ایران محکوم کرده اند.
