گزارش♦ سینمای ایران

نویسنده
کامبیز رحیمی

‏قوانین نانوشته و دوایر ملتهب تعریف نشده در سینمای ایران سبب می شود تا هرسال چندین فیلم از چرخه رسمی نمایش ‏عمومی کشور خارج شود. اکثر مواردی که سبب توقیف یک فیلم می شود آنقدر سلیقه ای است که تهیه کنندگان به ندرت ‏می توانند به وزارت ارشاد اعتماد کنند. سال 1386 برای سینمای ایران همچون سال گذشته همراه با توقیف چند فیلم بود ‏که دامنه آن در جشنواره فیلم فجر شدت بیشتری گرفت. کارگردان هایی همچون بهمن فرمان آرا،داریوش مهرجویی، ‏بهمن قبادی سامان مقدم، پریسا بخت آور و… از جمله سینماگرانی بودند که نتوانستند کارهای خود را برای مردم به ‏نمایش بگذارند.‏

report1.jpg

درباره قوانین نا نوشته و توقیف های فله ای

‎ ‎یا فیلم دینی یا فیلمفارسی‎ ‎

این روز ها بحث توقیف فیلم در ایران شدت بسیاری یافته است. توقیف فله ای فیلم ها سبب شده تهیه کنندگان کمتر ‏حاضر به پذیرش مخاطره تولید و نمایش فیلم های سینمایی شوند. بسیاری از کارگردان ها نیز گوشه امن تلویزیون را ‏برای فیلمسازی انتخاب کرده اند و بی دغدغه سوژه های کم مایه خود را به شبکه های مختلف تلویزیون می سپارند.‏

مدیران اداره نظارت و ارزشیابی ارشاد دائم می گویند که جلوگیری از نمایش فیلم ها بنابر آئین نامه است. اما زمانی که ‏فیلمی به محاق توقیف می رود هیچ پاسخ روشنی به چرایی توقیف یلم ها داده نشده و اشاره مشخصی نیز به بند های آئین ‏نامه نمی شود. بعدها که کارگردان از صحنه های حذفی می گوید متوجه می شویم بسیاری از موارد سلیقه اعضای ‏شورای نظارت بوده و در مواردی دیگر شخص وزیر ارشاد بنا بر دلایل اعتقادی و مسائل شخصی از نمایش یک فیلم ‏جلوگیری کرده، که نمونه بارز آن در سال 1386 توقیف و عدم صدور اجازه نمایش برای فیلم سنتوری داریوش ‏مهرجویی و نیوه مانگ بهمن قبادی بود.‏

جالب اینجاست که حتی فیلمسازان تند رو جناح راست و همسو با دولت نیز بر این باور هستند که آئین نامه و قوانین ‏صدور پروانه نمایش برای فیلم ها متعلق به 25 سال پیش است و کارآیی خود را برای امروز از دست داده است.‏

پرونده توقیف فیلم های ایرانی در سال جاری از نوروز با عدم نمایش دو فیلم نیوه مانگ و نسل جادویی ساخته ایرج ‏کریمی گشوده شد که پرونده آنها از سال قبل گشوده شده بود.‏

قبادی فیلم نیوه مانگ را در باره یک آوازه خوان زن کرد جلوی دوربین برد که حنجره خود را در جنگ امریکا و ‏عراق از دست می دهد. گروهی که با او کار می کنند باید کنسرتی اجرا کنند، از این رو به دنبال خواننده دیگری می ‏گردند و به این ترتیب سفری ادیسه وار برای آنها آغاز می شود. قبادی که سینما را با ساخت فیلم های کوتاه آغاز کرده ‏همواره علاقه شدیدی به وضعیت کردها داشته و این را در فیلم های تحسین شده ای چون زمانی برای مستی اسب ها، ‏آواز های سرزمین مادری ام و لاک پشت ها پرواز می کنند به نمایش گذاشته است.‏

ظاهرا در چند صحنه این فیلم صدای تک خوانی زن به گوش می رسد که شخص صفار هرندی را بر آشفته و به دستور ‏شخص وی بعد از برخورد بسیار ناشایستی که با قبادی صورت گرفته، امکان نمایش عمومی را از فیلم او سلب کرده ‏اند.‏

report2.jpg

ایرج کریمی نیز از منتقدان برجسته سینمای ایران به شمار می آید که با مطالب تاثیر گذارش در مجله فیلم سهم به سزایی ‏در افزایش دانش نسل دوم و سوم علاقمندان سینما داشت. فیلم قبل تر او یعنی باغ های کندلوس نیز با جرح و تعدیل های ‏بسیار روی پرده رفت. اما نسل جادویی که به زندگی تعدادی جوان و به طور خاص زندگی هدیه تهرانی بازیگر سینما ‏مربوط می شود تا امروز اجازه نمایش پیدا نکرده است. برخی شنیده ها حاکی است که یکی از دلایل عدم نمایش این فیلم ‏به اختلاف میان سرمایه گذار و جهانگیر کوثری تهیه کننده فیلم نیز باز می گردد.‏

report3.jpg

پر سروصدا ترین توقیف سال 1386 متعلق به فیلم سنتوری بود. فیلم به زندگی یک آهنگساز جوانی می پردازد که به ‏خاطر اعتیاد زندگی حرفه ای و خانوادگی خود را از دست می دهد. سنتوری با 14 دقیقه حذف در جشنواره بیست و ‏پنجم (سال 1385) به نمایش در آمد. همان زمان هم وزیر ارشاد به نمایش فیلم در جشنواره اعتراض های فراوانی ‏داشت تا اینکه مرداد ماه امسال- در حالی که تنها 3 روز تا زمان نمایش فیلم باقی مانده بود- به دستور شخص وزیر و با ‏حکم اینکه فعلا مصلحت نیست فیلم به نمایش در آید، فیلم محاکمه ایرج قادری جایگزین سنتوری شد. سنتوری ماند تا ‏اینکه هفته گذشته سر از بساط دستفروشان کنار خیابان در آورد و مهرجویی نیز در این باره معاونت سینمایی وزارت ‏ارشاد را مقصر دانست. ‏

report4.jpg

عصر جمعه ساخته مونا زندی حقیقی هم از فیلم هایی است که دائم به بهانه های واهی اکرانش از امسال به سال آینده ‏موکول می شود و در عمل هیچ اتفاقی برای آن نمی افتد. این فیلم را که جهانگیر کوثری تهیه کرده به زندگی یک زن و ‏فرزند بالغش می پردازد که با مشکلات عدیده اجتماعی رو به رو هستند. زن در جوانی از جانب عموی خود مورد ‏تجاوز قرار گرفته و حالا معلوم نیست که فرزندش متعلق به چه کسی است. این فیلم قرار بود که تابستان روی پرده ‏برود. اما اکران آن به زمستان بعد از جشنواره فیلم فجر کشید و حالا دوباره صحبت نمایش آن در تابستان سال آینده ‏است. جالب است بدانید اخیرا حسین فرحبخش که از پرچم داران فیلمفارسی در سینمای بعد از انقلاب است سینما عصر ‏جدید را با هوشنگ کاوه شریک شده و چون قرار بوده سینما عصر جدید سرگروه نمایش فیلم عصر جمعه باشد، او هم ‏از نمایش فیلم در این گروه جلوگیری کرده و یک فیلمفارسی تمام عیار به نام ملودی ساخته جهانگیر جهانگیری را ‏جایگزین آن کرده است.‏

report5.jpg

این موج توقیف در جشنواره امسال شدت بیشتری گرفت. نخستین فیلمی که بدون هر گونه پاسخی از سوی ارشاد یکسره ‏به محاق رفت، آتشکار ساخته دوم محسن امیر یوسفی بود. امیر یوسفی از سینماگران فیلم کوتاه و سینمای مستند است که ‏تا کنون فیلم های بسیاری را مقابل دوربین برده است. فیلم اول او خواب تلخ نیز با اینکه مجوز نمایش دارد بنا بر ‏مصلحت اندیشی های نا نوشته هنوز به نمایش عمومی در نیامده و در پی آن برای آتشکار اصولا پروانه نمایشی صادر ‏نشد. این فیلم درباره یک کارگر آتشکار ذوب آهن اصفهان است که می خوهد وازکتومی کند. اما چون این مسئله خلاف ‏سنت است با روح پدر مرحومش در گیر می شود و در این راستا به برزخ، دوزخ و بهشت سفر می کند. ‏

report6.jpg

دایره زنگی اولین ساخته سینمایی پریسا بخت آور- همسر اصغر فرهادی- دیگر فیلم تن سپرده به تیغ سانسور در سال ‏‏1386 بود. بخت آور که از سال های دور در تئاتر فعالیت می کرده، تا کنون چندین مجموعه تلویزیونی را کارگردانی ‏کرده و دایره زنگی نخستین فیلم بلند اوست که آن را بر اساس داستانی از همسرش جلوی دوربین برده است. این فیلم که ‏به آن لقب اجاره نشین های سال 86 را داده اند از منظر یک نصاب ماهواره به زندگی افراد یک آپارتمان سرک می ‏کشد. کمدی فیلم در چند نمایش خصوصی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و پیش بینی می شود اگر به نمایش در آید ‏از پرفروش ترین فیلم های اکران سال آینده باشد. ‏

report7.jpg

سامان مقدم که پس از فیلم کافه ستاره کاردیگری را مقابل دوربین نبرده بود و حتی شنیده می شد با تهیه کننده همیشگی ‏آثارش یعنی مرتضی شایسته هم دچار اختلاف هایی شده اوایل سال 86 صد سال به این سال ها را کارگردانی کرد. این ‏فیلم ظاهرا نشان از پایان اختلاف های میان مقدم و شایسته داشت. فیلم به روایت چند دهه از تاریخ معاصر ایران می ‏پردازد که در قالب زندگی یک زن روایت می شود. فیلم بعد از کلی اصلاحیه در جشنواره امسال به بخش مهمان رفت. ‏اما در عمل توصیه هایی شد، که به نمایش در نیاید و چنین شد.‏

report8.jpg

تاکنون بهمن فرمان آرا آخرین قربانی این زنجیره توقیف های فله ای در سال جاری است. فیلم او با حذف های فراوان ‏به جشنواره رسید. اما ظاهرا در حذف یک مورد فرمان آرا با مسئولین به توافق نرسیده است. اما داستان این فصل ‏چیست؟ شخصیت اصلی فیلم که یک نقاش است دوستی نویسنده دارد که مدت هاست به دلیل مسائل سیاسی در زندان ‏است. این نویسنده به قصد پیوستن به نقاش فرار می کند. مامورین امنیتی از نقاش می خواهند با آنها همکاری کرده و ‏نویسنده را به آنها تحویل دهد. نقاش چنین نمی کند. مامورین نویسنده را یافته و او را می کشند. نکته اینجاست که از ‏فرمان آرا خواسته شده که این شخصیت را به یک قاچاق فروش تغییر هویت دهد. فرمان آرا هم زیربار این حرف نرفته ‏است.‏

report9.jpg

فیلم های دیگری همچون تسویه حساب(تهمینه میلانی)، سه زن(منیژه حکمت) وفیلم هایی دیگر نیز وجود دارند که ‏پیوستن آنها به چرخه توقیف بعید نیست. هنوز حکم قطعی برای این فیلم ها صادر نشده و همه چیز در حد شنیده هاست. ‏

با مرور فیلم های توقیف شده در سال 86 به چند نکته بر می خوریم. اول اینکه عمده این آثار در صورت نمایش می ‏توانسته اند به کارهایی پرفروش بدل شده و برای صنعت سینمای ایران مفید باشد. پس سلیقه ارشاد با سطح تفکر عامه ‏مردم در تضاد اساسی است. و نکته دیگر اینکه با توجه به فیلم های اکران شده[به عنوان یک حرکت نمادین می توان از ‏جایگزینی فیلم محاکمه به جای سنتوری یا ملودی به جای عصر جمعه یاد کرد] در می یابیم وزارت ارشاد با وجود ‏صحبت هایی که در راستای سینمای ارزشی و ملی و…. می کند، یکسره در تلاش برای گسترش و اشاعه فیلمفارسی ‏است.‏