بازتولید اعتماد و شبکه‌های اجتماعی

شبنم رحمتی
شبنم رحمتی

یکم: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۸۶ پس از نظرسنجی از هزار نفر از جامعه‌شناسان و اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، به این نتیجه رسید که بیکاری، اعتیاد، فقر و طلاق در راس آسیب‌های اجتماعی ایران قرار دارند. از هشت‌سال پیش تاکنون این روند همچنان حفظ شده و کماکان این چهار آسیب، جایگاهشان را در این هرم حفظ کرده‌اند و تنها اتفاقی که افتاده این است که آمار طلاق با رشدی خیلی سریع و در مواردی بهت‌آور (مثل افزایش آمار طلاق در یزد و سمنان که استان‌هایی سنتی به شما می‌روند)، می‌رود که در سال‌های آینده بر صدر این جدول بنشیند.
اما پرسش این است که آیا واقعا این چهار معضل، بزرگ‌ترین مسایل اجتماعی‌ای هستند که ایران امروز با آنها در‌گیر است؟
از چند سال گذشته به این‌سو، تضاد ارزشی‌ای در جامعه ایران هویدا شد که هر چند جامعه‌شناسان در مطالب خود بارها نسبت به آن هشدار دادند اما از سوی سیاست‌گذاران کمتر به آن اقبالی نشان داده شد. دوپارگی جامعه ایرانی و شکاف بین بخش‌هایی از مردم و دولت، تبعاتش هنوز و همچنان پابرجاست. این دوپارگی در غالب شوون زندگی ایرانیان ریشه دواند و شهری و روستایی، دانشگاهی و بی‌سواد را متاثر کرد. در داخل کشور امید به تغییر شرایط کم‌سو شد و شغل، رابطه و زیست کسان بسیاری را تغییر داد. مهاجرت‌های کور دوباره در جامعه شدت گرفت و بر همین سیاق، برخی از این مهاجران در خارج از ایران به دلیل شرایط سخت پناهندگی، دستخوش تالمات روحی شدید و افسردگی‌های حاد شدند. علاوه براین، طی سال‌های گذشته هر روز خبری جدید از موج اختلاس و برداشت‌های کلان از بیت‌المال درز کرده که دیگر هیچ خبری در این حوزه مردم را متحیر نمی‌کند.
از این زاویه می‌شود گفت اگر کلی‌نگر باشیم مهم‌ترین آسیب ما بیکاری و اعتیاد نیست؛ دو آسیب عمده‌ای که با خود فقر و طلاق را همراه می‌آورند. متغیرهای تعیین کننده‌تری از مسئله بحران اعتماد اجتماعی، ‌امید کم به فردای بهتر یا انتظار عدالت نداشتن از زندگی در سیستمی که هر روز اخبار جدیدی از فساد‌های مالی در آن منتشر می‌شود در زمره آسیب‌هایی هستند که به جامعه بیشتر آسیب می‌زنند و امروز بیش از گذشته ما را تهدید می‌کنند.
دوم: هم‌اکنون بیش از دومیلیاردو۸۹۰میلیون نفر از جمعیت دنیا به اینترنت دسترسی دارند. تنها ماخذ رسمی درخصوص آمار ضریب نفوذ اینترنت در ایران مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت (متما) است که طبق آخرین گزارش آن، ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۵۳٫۲۹ درصد از جمعیت کشور است. بر طبق این آمار، بیش از ۴۰ میلیون‌نفر از ایرانیان کاربر اینترنت هستند.
طبق آمار همین سایت، ضریب نفوذ اینترنت همراه یا موبایل در ایران در حال حاضر ۱۴٫۷۳ درصد است که بیش از ۱۱میلیون کاربر را در بر می‌گیرد. دنیای امروز دنیای شبکه‌های اجتماعی است و جامعه نیاز دارد صدای این شبکه‌ها را بشنود. در کنار این نفوذ؛ کم‌رغبتی به صداوسیما هم موید تاثیرگیری بخش عظیمی از مردم طبقه متوسط شهری از ماهواره و برنامه‌های خبری آن است. تاثیر بلافصل این موضوع، آسیب اعتماد اجتماعی میان دولت و قاطبه مردم خواهد بود. رسانه‌های رسمی از مردم و سبک زندگی حقیقی ایرانیان فاصله دارند و تنها در مواقع مورد نیاز تصویر «مردم واقعی» را به نمایش می‌گذارند. اگر سیاست‌گذاران کشور فکری به حال این آسیب‌ها نکنند در سال آینده و سال‌های پس از آن افسردگی، اعتیاد و مهاجرت نیروی نخبه، شدت بیشتری خواهد یافت.

منبع: سالنامه اعتماد