رئیس انجمن مددکاران ایران به تازگی گفته امروز طلاق‌های توافقی به یک “معضل” تبدیل شده است. همه از کنارش به راحتی رد می‌شوند و برای رسیدن به موضوع طلاق این راه را انتخاب می‌کنند تا بدون نزاع و بدون مخالفت جدا شوند ولی در جامعه دینی ما نباید به این شکل باشد بلکه قوانین در این خصوص باید سختگیرانه بوده یا دیگر طلاق توافقی وجود نداشته باشد.
این سخنان چند روز پس از آن مطرح شد که آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با رئیس و مسئولان قوه قضاییه بر تلاش برای تسهیل ازدواج جوانان تاکید کرد و خواست “برخی مشکلات” دادگاه‌های خانواده از جمله “طلاق توافقی” با کمک “قضات محترم و بزرگان خانواده‌ها”، “تقلیل” پیدا کند.
اما این نخستین بار نیست که مسئولان رده بالای حکومتی از افزایش آمار طلاق ابراز نگرانی می‌کنند. افزایش آمار، یکی از دغدغه‌های مسئولان و دولت‌مردان جمهوری اسلامی است، به ویژه اینکه آن را مانعی بر سر افزایش جمعیت کشور و مغایر با سیاست‌های تشویق به ازدواج می‌بینند. پیش‌تر مجید رضازاده، رئیس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی با اعلام خبر اجباری شدن مشاوره‌های پیش از طلاق، به سیاست‌های ابلاغی جمعیت از سوی رهبر جمهوری اسلامی هم اشاره کرده و گفته بود: “با توجه به سیر صعودی آمار طلاق و تجاربی که از قبل داشتیم به این نتیجه رسیدیم که ممکن است بتوانیم از بخشی از طلاق‌ها که با دلایلی غیرمنطقی نظیر مشاجره در شرف وقوع است جلوگیری کنیم.”
طلاق توافقی، مانعی بر سر خشونت
عباس پوریانی، رئیس دادگاه‌های عمومی و انقلاب تهران اوایل تیرماه مطرح کرد که طلاق توافقی با ۲۷هزار و ۳۲۰ مورد، مطالبه مهریه با ۱۶هزار و ۲۲۸ فقره و طلاق به‌خواسته زوجه با ۱۰هزار و ۱۸۰ فقره بیشترین پرونده‌های مربوط به دعاوی خانوادگی در سال گذشته بوده است. روزنامه شرق بر همین اساس نوشت: “ این آمار زمانی معنادار می‌شود که آن را با تمامی پرونده‌های طلاق در تهران مقایسه کنیم. براساس آمار رسمی سازمان ثبت احوال استان تهران سالانه بیش از ۳۰ هزار نفر در تهران از یکدیگر جدا می‌شوند که بر پایه این آمار و ۲۷ هزار طلاق توافقی در این کلانشهر، می‌توان گفت ۹۰ درصد طلاق‌ها در تهران توافقی است.”
حالا آیت‌الله خامنه‌ای از این آمارها راضی نیست و خواهان “تقلیل” آن شده است. رسانه‌های نزدیک به او نیز تنور را گرم و در گفت‌وگو با کارشناسان، طلاق توافقی را یکی از معضلات مهم جامعه معرفی می‌کنند. مهدی لبیبی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، منتسب به سپاه پاسداران، با بیان اینکه “به بحران طلاق توافقی بیش از بیش باید توجه کنیم”، گفته است: “طلاق توافقی برگرفته از فرهنگ غربی است که این امر راه را برای طلاق راحت کرده است و این موضوع باعث افزایش طلاق و مدگرایی می‌شود.” نکته‌ای که بسیاری از جامعه‌شناسان، و فعالان زن آن را رد می‌کنند. چنانچه سعید معیدفر، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با شرق این مسئله را ناشی از عقلانیت در کلانشهرها و مانعی بر سر خشونت و نزاع سنتی در مقوله طلاق دانسته و گفته است: “درحال‌حاضر با تغییر و تحولات در جامعه ایرانی (به‌ویژه کلانشهرها)، سبک زندگی، بالارفتن سطح آگاهی‌ها و مشکلات خاص زیست شهری جدید، طلاق در کلانشهرها به‌سمت توافقی رفته است، این شکل از طلاق، نزاع‌ها و خشونت‌ها را کاهش داده و فرض بر این است که طرفین یا با یک برخورد عقلانی نسبت به ادامه زندگی ناامید می‌شوند یا وارد مسیر خسته‌کننده‌ای می‌شوند که رضایت به جدایی می‌دهند و تبعات طلاق را به زندگی در تنش و خشونت و نارضایتی ترجیح می‌دهند.” او در ادامه گفته: “برخی این‌طور تحلیل می‌کنند که طلاق توافقی درواقع نوعی آسیب است که منجر به افزایش طلاق شده، درحالی‌که باید گفت آنچه آسیب مهمی در کلانشهرهاست و باعث افزایش طلاق شده نه طلاق توافقی بلکه، ازدواج‌های بی‌فکر و بی‌پشتوانه است.”
آزاده کیان، استاد جامعه شناسی در پاریس نیز نظری مشابه دارد: “طلاق از یک طرف نشان دهنده مدرن شدن جامعه و رفتارهای اجتماعی است و از طرف دیگر حکایت از افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی در جامعه ایران دارد.”
او توضیح می‌دهد: “اگر این ابتکار در دست زنان باشد به آن معناست که دیگر زنان حاضر نیستند با هر شرایط سختی زندگی را تحمل کنند. ضمن اینکه در حال حاضر تعداد زنان تحصیل کرده بیش از گذشته است، این زنان می‌توانند وابستگی مالی به شوهر نداشته باشند. اما اگر مردان ابتکار طلاق را در دست دارند، نشان از قوانینی است که به نفع مردان است. مرد به خاطر هیچ می‌تواند همسرش را بعد از ۲۰ سال زندگی مشترک به راحتی طلاق دهد.”
مریم موسوی، حقوق‌دان در همین ارتباط پیش‌تر به روز گفته بود که آنچه آمار طلاق را بالا برده؛ فقر، اعتیاد، خشونت، نارضایتی‌های جنسی و… است: “با این حال می‌بینیم که مسئولان به جای تمرکز بیشتر روی حل چنین معضلاتی تنها سعی در تشویق دختران و پسران برای ازدواج دارند و از آن سو گله می‌کنند که آمار طلاق بالا رفته است.”
باقر ساروخانی استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران هم معتقد است: “تغییـر روش طـلاق در جامعـه از غیرتوافقی به روش توافقی، خود نشان از گـرایش جامعـه بـه نـوگرایی در همـه عرصه‌ها دارد؛ درواقع نوگرایی زنان سبب شده است ساختار مردسالار جامعـه تا اندازه زیادی به محاق رود و زندگی وارد عرصه دموکراتیک‌تری شـود کـه در آن افراد براساس بازاندیشی در هویت خـویش، زنـدگی خود را پایـه‌ریـزی می‌کنند. چه بسا در این پی‌ریزی نوین، روند جدیدی را برای زنـدگی خـود بیابند.”
مهریه به اندازه خون‌بهای ۱۰ نفر
“باید مهریه را به شکلی ببندند که جوانان زیر بار آن نمانند، دیه یک انسان ۱۵۰ سکه بهار آزادی است، ولی برخی مهریه‌شان قیمت خون ۱۰ نفر است.” این بخشی از سخنان آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در باره مهریه‌های سنگین است، او در ادامه گفته: “روایت داریم که دختری که با مهریه سنگین به خانه شوهر می‌آید قدمش مبارک نیست؛ زنی که تشریفات زندگی‌اش سنگین باشد خوش قدم نیست.” او همچنین گفته است: “ وقتی جهیزیه عروس تهیه می‌شود در اتاقی گذاشته می‌شود و زنان را دعوت می‌کنند که ببینید چه جهیزیه‌ای تهیه کرده‌ایم، آیا این کار گناه نیست؟ مردم باید بدانند که بیانی در روایات داریم که اگر برنامه ازدواج را سنگین کردید تا ازدواج جوانان عقب افتاد و در این بین جوانان گناهی کردند پدر و مادر‌ها در آن گناه سهیم هستند.”
در ایران ومطابق ماده ۲۲ قانون جدید حمایت از خانواده چنانچه مهریه بیش از ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل باشد، اگر زوج تا ۱۱۰ سکه را پرداخت نکند با صلاحدید قاضی مطابق با ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی عمل شده و زوج تا پرداخت این تعداد بازداشت می‌شود.
