خانا بریس
سال هاست که بحث درخصوص برنامه اتمی تهران بالا گرفته و مباحثی مانند “اورانیوم غنی شده”، سانتریفوژ و کلاهک به کرات در مذاکرات و نشست ها مطرح شده و به نظر می رسد که دیگر همه معنی این واژه ها را می فهمند. کارشناسان مربوط به امور هسته ای ایران، “افرائیم آسکولای” و “افرائیم کام”، که هر دو در مؤسسه مطالعات امنیت ملی در تل آویو فعالیت می کنند، و همچنین ژنرال بازنشسته “گیورا ایلاند”، مشاور اسبق امور امنیت ملی اسراییل، به ما کمک کرده اند تا درک بهتری از این مفاهیم داشته باشیم.
تعریف برنامه
برنامه به مجموعه تلاش هایی گفته می شود که جمهوری اسلامی درحال انجام است تا به یک قدرت اتمی تبدیل شود. براساس گفته های رسمی حکومت ایران، نیت برنامه اتمی صلح آمیز است: آنها صرفاً می خواهند توان تولید انرژی اتمی برای الکتریسیته و تحقیقات علمی را داشته باشند. به گفته منتقدان این برنامه، ایران همچنین به دنبال آن است که بتواند از توان هسته ای در ساخت تسلیحات استفاده کند و درنهایت به تولید بمب نیز بپردازد.
تفاوت این دو در چیست؟
تفاوت میان دو نوع انرژی اتمی منوط به نتیجه ای است که درنهایت از آن به دست می آید. تنها یک برنامه نظامی می تواند به تولید جنگ افزارهای هسته ای، ازنوع استراتژیکی یا تاکتیکی، منتهی شود. یک برنامه هسته ای صلح آمیز صرفاً برای تولید انرژی، تحقیقات علمی و مصارف پزشکی کاربرد دارد. تفاوت بین آن دو آشکار است و روند گسترش طرح غیرنظامی و اهداف صلح آمیز نیازی به غنی سازی اورانیوم به میزان بیش از ۲۰ درصد نیست.
اورانیومی که تا میزان ۳ ممیز ۵ درصد غنی شده باشد، بخش اعظم مصارف غیرنظامی را تشکیل می دهد. جمهوری اسلامی ادعا می کند که لزوم غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدی، تولید سوخت برای یک رآکتور کوچک است که در تهران قرار دارد و مصارف پزشکی دارد. برای اهداف نظامی و تسلیحات اتمی، اورانیوم حداقل باید تا میزان ۹۰ درصد غنی شود.
اورانیوم مشترک و غنی شده
اورانیوم در طبیعت به دو صورت وجود دارد: به شکل دو ایزوتوپ متفاوت. نوع رایج تر که در ۹۹ ممیز ۳ درصد در طبیعت یافت می شود، اورانیوم ۲۳۸ است، درحالی که اورانیوم ۲۳۵، یا اورانیوم غنی شده، در طبیعت بسیار کمیاب می باشد و تنها در صفر ممیز ۷ از موارد می توان آن را در طبیعت یافت.
حالت طبیعی اصلی اورانیوم به شکل پودر است، ولی آن را به گاز تبدیل می کنند. این ماده پس از تبدیل به فلز بسیار سنگین می شود و وزن آن به مراتب بیشتر از طلا و سرب خواهد بود.
غنی سازی اورانیوم ازطریق جداسازی ایزوتوپ ها انجام می شود. تقریباً مشابه با همان فرایندی که طی آن خامه شیر را از مایع جدا می کنند. برای تولید تسلیحات اتمی لازم است که اورانیوم ۲۳۵، یعنی همان اورانیوم غنی شده، حداقل به میزان ۹۰ درصد غنی شود.
مراکز سانتریفوژ
سیستم هایی که برای جداسازی این دو نوع ایزوتوپ وجود دارند بسیار متنوع اند. ولی در ایران از سیستم سانتریفوژ استفاده می شود که درواقع ساده ترین شیوه است.
سانتریفوژ دستگاهی است که با سرعت هزار دور در ثانیه می چرخد و این دو نوع ایزوتوپ را از هم جدا می سازد. تعداد موادی که می توانند در برابر این سرعت مقاومت کنند بسیار کم است. فن آوری سانتریفوژ ایران از پاکستان خریداری شد.
برای این منظور تعداد سانتریفوژها باید زیاد باشد تا هر یک بتواند مقادیر کوچکی از اورانیوم را غنی کند. برای غنی سازی به میزان بالاتر نیز از همین دستگاه ها استفاده می شود.
ایران چقدر و از چه نوع اورانیومی دراختیار دارد؟
برآورد می شود که ایران در حدود ۵ تن اورانیوم غنی شده دراختیار داشته باشد. اکثر آن به میزان ۳ ممیز ۵ درصد غنی شده و در حدود ۱۵۰ کیلوگرم نیز اورانیوم غنی شده به میزان ۲۰ درصد دراختیار دارد. تا آنجا که می دانیم این کشور هنوز به اورانیوم غنی شده برای اهداف نظامی دست نیافته. ولی دراختیار داشتن اورانیوم غنی شده به میزان ۳ ممیز ۵ درصد نشان دهنده آن است که ۷۰ درصد از راه طی شده و اگر این میزان به ۲۰ درصد برسد، می توان گفت که حداقل ۹۰ درصد از راه طی شده است.
به عبارت دیگر، برای کامل کردن پروسه غنی سازی برای اهداف نظامی یک گام کوچک باقی مانده. درواقع غنی سازی به میزان ضعیف گام پیچیده تر و مهم تر پروسه محسوب می شود.
چرا برنامه اتمی ایران مورد ظن قرار گرفته، درحالی که این کشور هنوز به اورانیوم بیش از ۲۰ درصد دست نیافته؟
زیر براساس گفته های کارشناسان و همچنین گزارش های آژانس اتمی، ایران از هم اکنون تمامی عناصر لازم دیگر، ازجمله اورانیوم غنی شده برای مصارف نظامی را که برای انرژی اتمی صلح آمیز کاربردی ندارد، خریداری کرده: مکانیسم های چاشنی؛ امکان تبدیل گاز اورانیوم به فلز به عنوان مرحله ای که برای آغاز تولید سلاح اتمی مورد استفاده است؛ و همچنین دیگر عناصر کلیدی فنی برای تولید تسلیحات اتمی.
به علاوه، افشای تأسیسات مخفی فوردو در نزدیکی قم که در داخل کوهستان قرار دارد، یک مدرک آشکار از وجود یک کارخانه غنی سازی اورانیوم با اهداف صرفاً نظامی است، زیرا هزینه اقتصادی چنین تأسیسات حفاظت شده ای که زیر زمین قرار گرفته، صرفاً برای مصارف نظامی قابل توجیه است.
تسلیحات اتمی
برای دستیابی به جنگ افزارهای اتمی، سه مرحله باید طی شود: ۱) غنی سازی اورانیوم که گسترده ترین و مشکل ترین بخش است. ۲) تولید یک یک ابزار انفجاری، یک چاشنی. در این مرحله اورانیوم غنی شده به میزان ۹۰ درصد به همراه مواد انفجارزا و یک مکانیسم آغازگر یا چاشنی در کنار هم قرار می گیرند. ۳) گنجاندن تمامی این اجزا در یک بمب یا در یک کلاهک که بر روی موشک قرار می گیرد.
دومین و سومین گام می تواند به صورت جداگانه و مستقل از گام اول انجام شود. این نیز لازم است که چگونه این سلاح را به مقصد رساند. ایران انواع مختلفی از موشک را دراختیار دارد که می توانند کلاهک های هسته ای را حمل کنند. این موشک ها از هم اکنون می توانند مسافت های بین ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر را طی کنند.
آیا آنها دکمه را خواهند فشرد؟
پس از اینکه ایران بتواند سلاح اتمی تولید کند، بزرگ ترین سؤال این خواهد بود که آیا عملاً از آن استفاده خواهد کرد یا اینکه صرفاً برای اعمال فشار کاربرد خواهد داشت؟ پیش بینی این موضوع مشکل است، زیرا ملاحظات فرهنگی، مذهبی، و سیاسی نیز در این خصوص لحاظ خواهد شد.
ولی اکثر کارشناسان معتقدند که ایران دکمه را فشار نخواهد داد و اینکه بزرگ ترین خطر، قدرت این کشور برای امتیازگیری، اخاذی و اعمال فشار خواهد بود. درواقع سلاح اتمی برای استفاده ساخته نشده، بلکه عاملی است که جنبه بازدارنده خواهد داشت. و تصمیم دراین خصوص توسط محمود احمدی نژاد گرفته نمی شود، بلکه تصمیم گیرنده اصلی علی خامنه ای خواهد بود.
منبع: ال اونیورسال، ۲۶ اکتبر
