حمید احدی
چهار روز بعد از اوج گیری شدید تبلیغات ضد ایرانی در آمریکا که به دنبال سخنرانی جورج بوش و اعلام سیاست تازه آن کشور در عراق آغاز شده است، در حالی که مقامات مختلف تهران از آمادگی جمهوری اسلامی برای گفتگو با واشنگتن سخن می گویند، تحلیگران اروپائی معتقدند آمریکا یک بار دیگر شرایط تند پدید آمده را به زمینه آرام تر گفتگو بدل نخواهد کرد. حضور همزمان دبیر شورای امنیت ملی ایران و وزیر خارجه آمریکا در ریاض نیز نخواهد توانست به خشم دولتمردان آمریکائی از دخالت های ایران در امور عراق فائق آید.
اعلام آمادگی برای مذاکره در چند روز اخیر اول بار توسط رییس جمهور در مصاحبه ای با تلویزیون العربیه مطرح شد که در آن با لحن نرم تر از همیشه درباره آمریکا سخن گفت. پس از آن سخنگوی دولت هم با تاکید بر این که ایران با همه کشورها به جز اسرائیل مذاکره می کند چراغ دیگری روشن کرد. آخر شب نیز در برنامه ویژه خبری سیمای جمهوری اسلامی شیخ الاسلام،معاون سابق وزارت خارجه و سفیر سابق ایران در سوریه که اکنون نماینده مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است است اعلام کرد:“ما قصد داریم به آمریکایی ها کمک کنیم.اگر به آنها کمک نکنیم نمی توانند به راحتی از عراق خارج شوند. بنابراین قصد ما این است که با امریکا بر سر مسائل عراق سر میز مذاکره بنشینیم”.
اما در همین فاصله از واشنگتن صدای هماهنگی به گوش ها رسید که نشانه ای از علاقه مندی به آرامش در آن دیده نمی شود. دیک چنی، معاون رئیس جمهور، کوندلیزا رایس، وزیر خارجه، و استفن هادلی، مشاور امنیت ملی، همه اظهارات شدیدی در مورد عملیات ایران در عراق بیان داشتند. آقای هادلی حتی احتمال اقدام نظامی در مرز های ایران را نیز نفی نکرد.
پنج گروگان
نقطه محوری مجادله هم دستگیری پنج ایرانی در اربیل است که وزیر خارجه آمریکا با فاش کردن این خبر که شخص جورج بوش دستور آن را صادر کرده اهمیتش را نشان داد و در عین حال مشخص کرد که قصد آزاد کردن سریع دستگیر شدگان را ندارند. آمریکا ادعا می کند آن ها عضو سپاه پاسداران اند و از شورشیان عراق حمایت می کنند. به گفته ارتش آمریکا پاسداران ایرانی “معروف هستند به کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی به گروه های افراطی که سعی در بی ثبات کردن دولت عراق دارند.” روز یکشنبه خبرنگاری در تهران از سخنگوی وزارت خارجه درباره دستگیر شدگان پرسید و چون حسینی تکرار کرد که موقعیت ساختمان کنسولی و دارای مصونیت دیپلوماتیک بوده است خبرنگاری دوباره پرسید که آیا دستگیر شدگان دیپلومات بوده اند که سخنگوی وزارت خارجه با عصبانیت از وی خواست از ورود به جزئیات بپرهیزد و همین را قبول کند که آمریکا حق نداشته است بدان محل وارد شود.
اما هوشیار زیباری وزیر خارجه عراق در حالی که از آمریکائی ها خواست با توجه به ظرافت روابط ایران و عراق ایرانی ها را آازاد کنند گفت آن ها دیپلومات نبوده اند.
صریح ترین نظر را دیک چنی در واشنگتن داد که گفت: “ایران از آب گل آلود در عراق ماهی می گیرد. ما نمی خواهیم آن ها به بی ثباتی بیشتر وضعیت در عراق مشغول باشند.” هم مقامات آمریکائی و هم بریتانیائی با گفتن این جمله که فعالیت ایرانی ها در عراق و کمکشان به شورشیان باعث به خطر افتادن جان سربازان ما شده است کوشیده اند تا جدی بودن خود را در این دور از مجادلات نشان دهند.
بیش تر رسانه های دوشنبه اروپا نگرانی صلح دوستان جهان را از التهاب پدید آمده در روابط ایران و آمریکا بیان داشته و نوشته اند تندروان تهران و واشنگتن منتظر جرقه ای هستند که بتواند ناکامی هایشان را بپوشاند. اما هر چقدر صداهائی که از واشنگتن مخابره می شود تند و جنگ طلبانه به نظر می رسد تهران از ابتدای هفته با احتیاط و مآل اندیشی از هر نوع سخن و حرکت تحریک آمیزی خودداری کرده است، و به جز شعارهائی که بی اثر بودن خود را نشان داده اند، آن هم از زبان رییس جمهور احمدی نژاد در سفر به کشورهای آمریکای لاتین، سخنان تند و جنجالی از مقامات تهران شنیده نشده است.
مذاکرات ریاض
در چنین زمانی چند روزنامه صبح تهران حضور همزمان علی لاریجانی و خانم رایس را در ریاض که در عین حال با دیدار وزیر دفاع جدید آمریکا و نخست وزیر لبنان از آن جا در یک زمان صورت گرفته، بدان معنا دیده اند که تهران از طریق شاهزادگان سعودی مقدمه مذاکره با آمریکا را فراهم می آورد. پیام آیت الله خامنه ای برای ملک عبدالله پادشاه سعودی و اعلام آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا، بخشی از گزارش های دو روز گذشته را به خود اختصاص داده که حتی تکذیب شورای عالی امنیت ملی هم تاثیری در آن نگذاشته است.
یکی از روزنامه های صبح سه شنبه تهران نوشت دبیر شورای عالی امنیت ملی در حالی که چمدان سفرش به ریاض، حاوی دو پیام برای پادشاه عربستان بود، راهی این کشور شد. پیام از سوی رهبر معظم انقلاب و محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری برای ملک عبدالله بود که البته محتوای آنها فاش نشده است.
اما این تنها محتوای دو نامه مذکور به پادشاه عربستان نیست که فاش نشده، بلکه متن گفت وگوهای دبیر شورای عالی امنیت ملی با مقام های ریاض نیز رسانه یی نشده است و به نظر می رسد که هیچ یک از مقام های دو کشور تمایلی به فاش شدن محتوای گفت وگوهایشان همچون دیدارهای معمول نداشته اند.
علی لاریجانی تیرماه سال جاری نیز طی سفری به عربستان، نامه یی از محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری را به ملک عبدالله تسلیم کرده بود، اما محتوای آن نامه و دلیل سفر تابستانه او به ریاض، حمله اسرائیل به لبنان بود. شاید مواضع عربستان سعودی در قبال حزب الله لبنان در آن زمان مقام های ایرانی را به گفت وگو با مسوولان عالی رتبه ریاض ترغیب کرده بود. اما این بار چنین به نظر می رسد که مواضع اخیر امریکا در قبال ایران از یک سو و مسائل عراق از دیگر سو، دبیر شورای عالی امنیت را رهسپار سرزمین عربستان کرده است.
سردی و گرمی
روزنامه های تهران نادیده نگذاشته اند که رابطه ریاض با تهران طی ماه های اخیر رو به سردی گراییده بود، تا آنجا که چندی پیش یکی از مشاوران امنیتی دولت عربستان اعلام کرد که کشورش با نفوذ تهران در عراق مقابله می کند. همچنین از قول پادشاه سعودی از احتمال اعزام نیرو توسط آن کشور برای حفاظت از سنی های عراق، در صورت خروج نیروهای آمریکا سخن رفته بود. در کنار سردی روابط تهران و ریاض، روابط امریکا و عربستان گرم تر شد و از طرف دیگر چندی پیش خبرهایی مبنی بر اینکه این کشور در صورت کاهش تولید نفت توسط ایران، این کاهش را جبران خواهد کرد، منتشر شد؛ خبری که به گفته کارشناسان با هدف تضعیف اقتصادی ایران از سوی عربستان اعلام شده بود.
سفر علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی به عربستان در چنین حال و هوایی انجام شده است و می توان آن را یکی از گام های مهم ایران برای بهبود روابط دیپلماتیک با عربستان و در عین حال استفاده از این تجدید نفس برای کاستن از سردی روابط با آمریکا دانست.
آن چه کارشناسان سیاسی از نظر دور نداشته اند، وضعیت لبنان است که یک ماه قبل تهران با اطمینان از پیروزی کامل شیعیان و خود، بر برکناری سینوره نخست وزیر مورد تائید سعودی تاکید داشت ولی حالا ناگزیر خواهد بود به چیزی کمتر از این، هم در لبنان و هم در عراق رضایت دهد. آیابا این مقدار عقب نشینی بحران فعلی فروکش خواهد کرد؟ این سوالی است که مفسر بی بی سی جهانی تفسیر روز سه شنبه خود را با آن پایان برد.