روزنامه نگاری درکشور ما مثل بسیاری دیگر از مفاهیم وارداتی متاسفانه اسیر آفت هایی است که عمدتا ریشه در دو علت دارد : اول ، کپی برداری ناقص و دوم ، ناتوانی در بومی سازی آن . واقعیت آن است که مغرب زمین در اموری چون دمکراسی ، تحزب و رسانه با مفاهیم رایج آن پیشگام بوده است
لااقل در اینجا فرصت مناقشه در این نکته نیست که آیا مصادیق یاد شده در پیشینه تمدنی ایران - اسلامی ما نسبت به غرب تقدم داشته است یا نه ، زیرا در مقام حاضر درباره مفاهیم موجود این مصادیق بحث و آن را مراد می کنیم .
آنها در طی سالیان متمادی همپای تولد و رشد این مفاهیم ، لوازم آن را نیز فراهم کرده اند و رشد داده اند ولی ما در کپی برداری شتابزده خود و به جهت آن که از نیمه راه وارد چنین مقولاتی شده ایم بسیاری از لوازم آن را ندیده ایم یا فهم ناقص داشته ایم که یادآور مثال عبرت آموز مثنوی ( فیل در تاریکی) است . پاره ای مقدمات و شاخص ها را دریافته ایم و از درک پاره ای دیگر عاجز بوده ایم . مثلا خوانده ایم یا شنیده ایم که رسانه های آن جغرافیا آزادند و تلاش داشته ایم این وجه را اقتباس کنیم و بگوئیم هیچ چیز نباید جلودار فعالیت ما باشد اما پایبندی آنان به امنیت ملی را ترجمه نکرده ایم . به آزادی عمل روزنامه نگاران آنها رشک برده ایم اما دقت نکرده ایم یا تغافل کرده ایم که آنها چه محدودیت هایی برای خود وضع کرده اند و نسبت به اصول خود تا چه میزان پایبندند .
زمانی که در موسسه همشهری مسئولیت داشتم ، مرکز پژوهش این موسسه کار تطبیقی خوبی روی نظامنامه های اخلاقی - حرفه ای رسانه های مختلف انجام داده بود که ذیلا چند بند آن را مرور می کنیم تا ببینیم تفاوت ما با آنها چیست ؛ هر چند صادقانه باید اقرار کرد اگر مثلا آنان داشتن شغل موازی را ممنوع می دانند معیشت شان نیز تامین است ؛ اگر سخت گیری هایی دارند ، امنیت حرفه ای آنان محترم است و جایگاه والایی در نظام اجتماعی دارند و … بنابراین اصول حرفه ای زیر یک طرف ماجراست :
• 1- هر اتهام و انتقادی باید قبل از انتشار با نهاد مربوط در میان گذاشته و پاسخ آن در همان ستون منتشر شود.(لوموند)
• 2- هر هدیه‌ای که ارزش آن بیش از 70 یورو باشد باید بازگردانده شود. (لوموند)
• 3- فقط مصاحبه‌های بلندبرای اصلاح به مصاحبه شونده بازگردانده میشود اما اگر شخص، سعی در حذف مطالب انتقادی داشته‌باشد ، روزنامه حق دارد مطلب را منتشر نکند. (لوموند)
• 4- روزنامه‌نگاران حق ندارند کاندیدای انتخابات پارلمانی و محلی شوند. (لوموند)
• 5- لوموند هیچ نامه سرگشوده ای را منتشر نمی کند . (لوموند)
• 6- سرویس BVP لوموند درستی تبلیغات بازرگانی را بررسی می‌کند که آگهی‌ها ادعاهای اغراق آمیز و نادرست نداشته باشند. (لوموند)
• 7- درصورت اضافه شدن یا حذف بخشی از مطلب، این حق روزنامه‌نگار است که بخواهد نامش در گزارش تهیه شده ذکر نشود. (لوموند)
• 8- روزنامه‌نگاری که برای پوشش دادن یک اتفاق مانند تحصن یا تظاهرات فرستاده شده نباید تا پایان ماجرا، صحنه را ترک کند. (لوموند)
• 9- روزنامه‌نگاری که دربرابر یک اتفاق موضع منفی یا مثبت دارد نباید برای پوشش آن خبر فرستاده شود. (لوموند)
• 10- هیچ نامه‌ای به تحریریه نباید بدون پاسخ بماند حتی نامه‌های تند و توهین آمیز که پاسخ آنها باید به آرامی و منطقی ذکر شود. (لوموند)
• 11- روزنامه نگاران نباید بدون اطلاع افراد اقدام به ضبط مکالمات تلفنی آنان کنند.( مرامنامه اخلاقی مطبوعات انگلستان)
• 12- روزنامه نگاران باید سردبیران و مدیران خبری نشریه خود را در جریان فعالیت های آزاد و ژورنالیستی خارج از مجموعه قرار دهند. سردبیران و مدیران خبری میتوانند بنا بر صلاحدید نشریه، تقاضای آنان مبنی بر فعالیتهای خارجی را مردود اعلام کنند . (National public Radio)
• 13- اولین و مهمترین دغدغه روزنامه نگاران یک نشریه ، فعالیت در جهت اهداف و خواست همان نشریه است. فعالیت آزاد روزنامه نگاران حتی درصورت عدم تضاد با خاستگاه و دیدگاههای نشریه منوط به کسب اجازه از مدیران خبری است چرا که اعتبار نشریه و یا اولویت مندی آن بر کار اصلی روزنامه نگار باید برای وی روشن باشد. البته کلیه اعضا محدودیتی در انجام فعالیت های آزاد و یا حضور در رسانه های تصویری ندارند ولیکن این فعالیتها باید با اطلاع مسئولین نشریه صورت بگیرد.(لس آنجلس تایمز)
• 14- سردبیران حتی می توانند مانع از هرگونه فعالیت خارجی روزنامه نگاران شوندکه مغایر با خط مشی نشریه ودر تضاد با سیاست های آن است . سردبیران ، در صورت تایید اولیه فعالیت های خارج از نشریه افراد ، چنانچه به مرور زمان متوجه نکات مغایر با سیاستهای نشریه شوند حق تغییر نظرشان محفوظ است. (شیکاگو تریبیون)
• 15- هرگونه فعالیت روزنامه نگاران در نشریاتی غیر از نشریات زیرمجموعه نیویورک تایمز ممنوع میباشد البته نشریات مذهبی مربوط به کلیساها و یا نشریات داخلی دانشگاهها و برخی کلوپها با کسب مجوز سردبیران از این قاعده مستثنی است . (نیویورک تایمز)
• 16- روزنامه نگاران نباید با سازمانها یا ارگانهایی که تحت پوشش خبری خود دارند همکاری و مشارکت داشته باشند چرا که قطعا” این روند همکاری منجر به تحت تاثیر قرار گرفتن دیدگاههای آنها میشود .(لس آنجلس تایمز)
• 17- روزنامه نگاران نبایدبطورمستقیم یا غیرمستقیم با مراکز و موسساتی که درجهت تضاد با منافع نشریه گام برمی دارند همکاری کنند. روزنامه نگاران حق ارائه مشاوره و نظر در خصوص موفقیت سایر رسانه های خبری را ندارند. آنها حتی نباید به دفاتر کاندیداهای انتخاباتی ، دفاتر برنامه ریزی تیم های ورزشی و نیز انتشار گزارشهای سالانه برخی مراکز مشاوره و یا نوشته ای بر خلاف نظر سردبیر مجموعه بدهند. (نیویورک تایمز)
• 18- روزنامه نگاران نباید بطور مخفیانه در بولتن های محرمانه ، کتابهای در دست انتشار و یا گزارشهای سالانه مراکز دولتی ، انستیتوها و یا صاحبان آگهی تحت پوشش، گزارش و یا دست نوشته ای بدون کسب اجازه از مدیران خبری خود داشته باشند. (NPR)
• 19- حضور روزنامه نگاران درمیزگردها و مصاحبه های رادیو، تلویزیونی باید با کسب اجازه از سردبیران و مدیران خبر نشریه خود صورت گیرد. چرا که بیان دیدگاههای شخصی آنها از سوی مخاطبان به منزله دیدگاههای نشریه شان قلمداد می شود. همچنین گفتگو در مورد استراتژیهای داخلی نشریه و یا نحوه عملکرد آن در مصاحبه های رادیو تلویزیونی باید منوط به کسب اجازه از سردبیران و مدیران خبر باشد. (NPR)
• 20- اعضای تحریری نباید دعوت ازسخنرانی ها ، بخصوص سخنرانی در مجامع و مراکزی که مغایر با سیاست های نشریه است بپذیرند. در موارد استثنا کسب مجوز از سردبیران و مدیران خبر الزامی است. (نیویورک تایمز)
• 21- روزنامه نگاران در صورت حضور در شبکه های تلویزیونی و دیگر رسانه های خبری چون اینترنت نباید به بیان دیدگاههایی که منجر به آشکارسازی اهداف، خط مشی و استراتژیهای داخلی نشریه میشود بپردازند. آنها نباید در شوهای تلویزیونی که اهدافی مغایر با سیاستهای نشریه دارد شرکت کنند. (NPR)
• 22- داشتن وبلاگ امتیازی است که روزنامه نگاران نشریه برای بیان و دیدگاه های خویش از آن بهره مند خواهند بود . مهم نیست که وبلاگ نویسان تا چه میزان تلاش می کنندکه مطالبشان متمایز از مطالب موجود در نشریه باشد بلکه نکته اینجاست که به هرحال مخاطبان ، آنان را به عنوان همکار این نشریه شناخته و تخلفاتشان را به پای نشریه می نویسند . بنابراین هریک از اعضا که مایل به داشتن وبلاگ است باید مدیران خبری و سردبیران خود را در جریان قرار داده و در واقع با کسب اجازه از آنها اقدام به راه اندازی وبلاگ کند. تقاضاها تنها در صورتی مورد قبول خواهد بود که فعالیت وبلاگ مغایر با کار نشریه نباشد. در صورت پذیرش سردبیران، اعضای وبلاگ نویس باید در نوشته های خود مطابق استانداردهای نشریه عمل کنند. نباید مطالبی که مورد قبول سردبیران نشریه نیست و مغایر با مصالح نشریه است منتشر کنند .(لس آنجلس تایمز)
• 23- داشتن وب سایت شخصی آزاد است اما از آنجائی که فعالیت اصلی اعضای تحریریه، کار در این نشریه است و اعضا تحت عنوان نویسندگان این نشریه شناخته می شوند، هرگونه فعالیت آزاد در بخش های آنلاین و داشتن وب سایت باید همسو با فعالیت های نشریه بوده و هیچ مغایرتی با اهداف و سیاستهای نشریه نداشته باشد. (نیویورک تایمز)
• 24- روزنامه نگاران نباید هیچ بیانیه‌ای را امضا کنند. نظرات و انتقادات فقط از طریق یادداشت با نظر سردبیران منتقل میشود (لوموند)
• 25- هیچیک از اعضا نباید مبادرت به فروش و یا در اختیار گذاردن اطلاعات و اخبار بدست آورده خود و همکاران پیش از انتشار به افراد خارج سازمان خبری کنند. (نیویورک تایمز)
• 26- وظیفه اصلی و اولیه یک روزنامه نگار جمع آوری اطلاعات، تحریر و تصحیح آن برای درج در نشریه ای است که در آن فعالیت می کنند . بر این اساس روزنامه نگاران باید در حفظ و نگهداری مطالب تا قبل از انتشار کوشش کنند نباید به واسطه ارتباطات عاطفی و اجتماعی مطالب را پیش از انتشار آشکار سازند. (NPR)
• 27- هیچیک از اعضای تحریری نباید از نام و عنوان نشریه استفاده شخصی کنند. اعضا نباید از کارت شناسایی مربوط به روزنامه برای کارهای غیر مرتبط با کار سوءاستفاده کنند. این موضوع بخصوص درمواقعی که قصد ورود به سازمانی دولتی ، اقتصادی و یا خصوصی برای انجام امور شخصی دارند باید مورد توجه قرار گیرد. (نیویورک تایمز)
• 28- روزنامه‌نگاران باید مراقب دعوت به صرف نهار و شام از طرف منابع مختلف باشند. روزنامه‌نگاران حق ندارند سفرهایی را که هزینه آن به‌عهده سازمان و نهاد خاصی است قبول کنند مگر با اجازه روزنامه و در صورت مهم بودن اطلاعاتی که قرار است در سفر جمع‌آوری شود. (لوموند)
• 29- روزنامه نگاران حق دریافت بلیت های رایگان برای تئاتر، فیلم و مسابقات ورزشی را بدون اطلاع مدیران خبری خود ندارند (نیویورک تایمز)
• 30- هرگونه مونتاژ، تغییر و روتوش عکس توسط وسایل الکترونیکی و نیز تغییر لوگوی مطالب که منجر به گمراهی و سردرگمی خوانندگان می شود ممنوع است. در صورت الزام به ایجاد تغییر در عکس ها و تصاویر، مراتب باید همراه با توضیح در نزدیکترین بخش عکس صورت گیرد. توجه به این موضوع به بخش آرشیو عکس نیز کمک خواهد کرد ( مرامنامه اخلاقی مطبوعات سوئد)
منبع: خبر، سیزده اردیبهشت