” رساله منطقی ـ فلسفی”، ترجمه‌ای درخشان از روی‌دادی بزرگ
فرج سرکوهی
اشاره:
ترجمه، از جمله ی مسائل دیرین ادبیات و علوم انسانی است. براستی مفاهیم ارائه شده در یک زبان آیا، امکان پوست اندازی و رها شدن از قالب لغات آن زبان را دارند؟ و اگر چنین است آشنایی درست و کامل از هر زبان های مبدا و مقصد و هم درک درست از این هر دو فرهنگ، تا چه میزان برای یک ترجمه ی خوب “ لازم ” است؟ نقش مترجم در معرفی یک فرهنگ نوین به جامعه تا کجا می تواند بالا رود؟ و جایگاه ترجمه در ادب فارسی کجاست … چاپ دوم این هفته را به مباحثی پیرامون ترجمه اختصاص داده ایم تا این پرشس های ساده را از نو مطرح کرده باشیم. نخست مشقی از فرج سرکوهی را مرور می کنیم باب آشنایی با ترجمه ی تازه ی ادیب سلطانی از رساله ی منطقی- فلسفی ویتگنشتاین، مترجمی که باب کارآیی و مفهوم بودن زبانش در نزد اهالی فلسفه فارسی زبان، حرف و سخن بسیار است. نگاهی به ترجمه های احمد شاملو و اشاره ای دوباره به تفاوت های بنیادین موجود میان ترجمه و بازنویسی، مطلب دوم است و گفت و گویی با لطفعلی خنجی مترجمی که در ترجمه ی هر سه گونه ی شعر، داستان و متون فلسفی، آثاری در خور اعتنا دارد هم مطلب آخرین این بخش. نخستین مطلب این مجموعه را در ادامه ی این صفحه دنبال کنید…
یک رویداد، یک مفهوم، یک زبان…
انتشار کتاب رساله منطقی ـ فلسفی لودویگ ویتگنشتاین با ترجمه درخشان شمس الدین ادیب سلطانی، مترجم معتبر ایرانی، فرصتی است همواره مغتنم برای علاقمندان به فلسفه و منطق، مترجمان متون فلسفی و نظری و متخصصان و دانشجویان زبان و ابیات فارسی.
برتراند راسل، فیلسوف بزرگ انگلیسی، رساله منطقی ـ فلسفی ویتگنشتاین را به دلیل «گستره، دامنه و ژرفای» آن «روی دادی عمده در جهان فلسفی» لقب داده است.
رساله منطقی ـ فلسفی ویتگنشتاین نه فقط بر فلسفه و شناخت شناسی قرن بیستم که بر بیش تر حوزه ها و مباحث نظری تاثیری عمیق داشت و نظریات او در باره زبان نقشی مهم در تحولات نقد و نظریه ادبی ایفا کرد.
این کتاب که حاصل نخستین دوره فکری ویتگنشتاین است بر محور هفت حکم و گزاره تنظیم شده و دشوارترین مباحث فلسفه و منطق چون نسبت اندیشه و زبان و واقعیت را تحلیل می کند.
ترجمه های ادیب سلطانی از متون فلسفی نه فقط برگردانی دقیق و نزدیک به اصل به دست می دهند که بعلاوه فصلی تازه را بر غنای گنجینه واژگانی زبان فارسی در حوزه فلسفی و نظری می افزایند.
فقر فلسفی یک فرهنگ به فقر زبان در حوزه فلسفه نیز منجر می شود و هم از این روی ترجمه آثار مرجع فلسفی غرب به زبان فارسی جز با گسترش خلاقانه گنجینه واژگانی فارسی ممکن نیست.
شمس الدین ادیب سلطانی، که از او چون خلاق ترین مترجم متون مرجع و دشوار فلسفی یاد می کنند، با ساختن و افزودن واژگان و ترکیب های بسیار که به گفته داریوش آشوری «از لغتمایه زبان‌های ایرانی باستان، پیشوندها، پسوندها، ستاک‌ها»برگرفته است و با ارائه اسلوبی روشمند برای واژه سازی چشم اندازهای پرباری را در این عرصه خلق کرده است.
شمس الدین ادیب سلطانی که در سال ۱۳۱۰ متولد شد، بر زبان های انگلیسی، یونانی، آلمانی، فرانسه و عربی تسلط دارد و تا کنون آثار مهمی چون «سنجش خرد ناب» اثر کانت، «ارگانون» نوشته ارسطو، «جستارهای فلسفی» اثر برتراند راسل و دو اثر مهم شکسپیر را با عنوان های «سوگنامه شاه ریچارد سوم» و «سوگنامه هملت شاهپور دانمارک» ترجمه و آثاری چون «رساله وین»، «پژوهشی در پیرامون مسأله تصمیم در منطق»، «درآمدی برچگونگی شیوه خط فارسی» و «راهنمایی آماده ساختن کتاب» را به زبان فارسی و کتاب «مسئله چپ و آینده آن» را به زبان انگلیسی تالیف کرده است.
لودویگ ویتگنشتاین در ۱۸۸۹ در وین پایتخت اتریش در خانواده ای ثروتمند با ریشه های یهودی متولد شد.
او که در سال های ۱۹۰۴ تا ۱۹۰۵ در ۱۴ سالگی در شهر لیتس اتریش با آدلف هیتلر هم مدرسه ای بود در سال ۱۹۰۶ به دانشگاه فنی برلین رفت اما دو سال بعد به انگستان سفر کرد تا تحصیلات خود را در هواپیما سازی در دانشگاه منچستر ادامه دهد.
ویتگنشتاین در این دانشگاه یادداشت هایی در باره کتاب های «اصول ریاضیات» راسل و «قوانین اساسی» اثر فرگه نوشت و فرگه او را در سال ۱۹۱۱ به راسل و به دانشگاه کمبریج معرفی کرد تا تحصیلات و مطالعات خود را در فلسفه و منطق در این دانشگاه ادامه دهد.
با شروع جنگ جهانی اول ویتگنشتاین در سال ۱۹۱۴ داوطلبانه به ارتش اتریش پیوست، در جبهه ها زخمی و در سال ۱۹۱۸ به اسارت ارتش ایتالیا درآمد و رساله منطقی ـ فلسفی را در اردوگاه اسیران جنگی به پایان برد و برای راسل فرستاد.
راسل کوشید کتاب را چاپ کند، اما نخستین ناشر کتاب انتشار کتاب مولفی گمنام را به مقدمه راسل مشروط کرد که بدان روزگار مشهور بود. کتاب با مقدمه راسل منتشر و ویتگنشتاین به عنوان یکی از بزرگ ترین فلاسفه قرن بیستم تثبیت شد.
ویتگنشتاین در ۱۹۲۰ به تدریس در دانشگاه کمبریج پرداخت اما چندی بعد به اتریش بازگشت و در نخستین سال های جنگ جهانی دوم و با پیوستن اتریش به آلمان هیتلری به دلیل ریشه های یهودی خود به ناچار به انگستان مهاجرت کرد و در سال ۱۹۵۱ در انگلستان درگذشت.
از آثار ویتگنشتاین کتاب هایی چون درس گفتارهایی در باب زیبایی شناسی، روان شناسی و باور دینی برگه ها، کتاب آبی و قهوه ای، درباره یقین، فرهنگ و ارزش، یادداشت ها و درباره رنگ ها به فارسی ترجمه شده است.
