پس از آنکه رهبر جمهوری‌اسلامی، با ارسال نامه‌ای به اکبر هاشمی‌رفسنجانی و محمود احمدی‌نژاد، اعلام کرد وقف اموال دانشگاه آزاد صحیح نیست و امکان آن وجود ندارد، سایت اکبر هاشمی رفسنجانی، نسبت به این نظر واکنش نشان دادو به این ترتیب پای آیت الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی نیز به میان کشیده شد.
در حالی که تنها چند ساعت از نامه آیت‌الله خامنه‌ای می‌گذشت، وب‌سایت وابسته به هاشمی رفسنجانی با انتشار مصاحبه ای قدیمی از او و به نقل از ایت الله خمینی نوشت: “تا نظر امام حجت است دانشگاه آزاد دولتی نخواهد شد”.
رفسنجانی با یاداوری خاطراتش از یک میلیون تومان اهدایی آیت‌الله خمینی گفت: “گفتم مخالفند. می‌گویند این کار باید دولتی باشد، خصوصی نمی‌شود. ایشان (امام )گفتند: من این موضوع را حل می‌کنم و حل کردند.”
رهبر جمهوری اسلامی در نامه خود نوشته بود: “پس از بحث و تحقیق توسط دو هیات فقهی و حقوقی، مشخص شد که وقف دانشگاه آزاد دارای اشکالات اساسی فقهی و حقوقی است از جمله، هم به لحاظ مشروعیت وقف مذکور و هم از جهت صلاحیت هیات محترم موسس در انشاء این وقف. همچنان که مشکل اساسی تحقق قبول مقام ذیصلاح نیز مطرح است، بنابراین وقف مزبور از لحاظ فقهی و حقوقی صحیح نیست”.
وی همچنین در نامه خود با اشاره به تغییر اساسنامه دانشگاه آزاد، آورده بود: “با توجه به ماهیت غیرخصوصی و غیردولتی دانشگاه آزاد اسلامی، لازم است بندهای 5 و 10 مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد اساسنامه آن دانشگاه مورد بررسی مجدد قرار گرفته و اصلاح شود.”
شورای عالی انقلاب فرهنگی با تغییر بندهای 5 و 10 ترکیب اعضای هیات امنا را به گونه ای قرار داده بود که نقش هیات موسس در آن به حداقل کاهش یافته و این شورا حق بیشتری برای دخالت در دانشگاه آزاد می یافت.
بندهای 5 و 10 مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی به شرح زیر بودند:
5 ـ دانشگاه مؤسسه‌ای است عمومی و غیردولتی و اموال آن بعنوان اموال عمومی محسوب می‌شود. هیچ یک از اعضای هیأت مؤسس، هیأت امناء، مدیران و دیگر ارکان و مسئولین دانشگاه هیچ گونه حق مالکیت و حق انتفاع شخصی از اموال مزبور را ندارند و اموال و منافع مزبور منحصراً با رعایت مفاد این اساسنامه و مقررات حاکم و با رعایت مصلحت دانشگاه، صرف هزینه‌ها و پیشرفت و توسعة فعالیت‌های دانشگاه خواهد شد.
10 ـ اعضاء هیات امناء عبارتند از:
1ـ پنج نفر از اعضاء هیات علمی تمام وقت دانشگاه‌ها در مرتبه دانشیاری و یا بالاتر به پیشنهاد و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی.
2ـ چهار نفر از اعضای هیات مؤسس که حتماً یک نفر از آنها روحانی باشد.
3ـ وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا نمایندگان آنها.
4ـ رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها یا معاون وی.
5 ـ رئیس دانشگاه (دبیر هیات امناء).
اکنون و در حالی که پیش از این هاشمی رفسنجانی اعلام کرده بود “بر اساس فتوای رهبر و چهار مجتهد که در هیات موسس حضور داریم تصمیم به وقف این دانشگاه گرفته ایم، صیغه آن نیز خوانده شد و قبض و اقباض نیز انجام شد که فکر نمی کنیم کسی بتواند آن را بر هم بزند. اگر کسی توانست این کار را انجام دهد، از خداوند قوی تر است و از او پس می گیرد” براساس نظر صریح رهبر جمهوری اسلامی وقف دانشگاه آزاد از حیض انتفاع خارج شده، وباید دید هاشمی رفسنجانی می تواند چاره ای برای برون رفت از این بحران پیدا کند یا خیر؟
آیت الله خامنه ای و دانشگاه آزاد
این نخستین بار نیست که رهبر جمهوری اسلامی، در پرونده دانشگاه ازاد به میدان می آید و اظهارنظر می کند. در همین ارتباط می توان به نامه‌ای اشاره کرد که او خطاب به هاشمی رفسنجانی و احمدی نژاد نوشت و از آن ها خواست “بحث های ملال آور پیرامون دانشگاه آزاد” را خاتمه دهند. همین نامه منجر به شکل گیری هیات فقهی – حقوقی برای بررسی مساله وقف دانشگاه ازاد شد.
در پاییز ۱۳۸۶، رهبر جمهوری اسلامی، در جلسه ای با محمود احمدی نژاد، به او توصیه کرد درگیری بر سر دانشگاه آزاد را خاتمه دهد. محمود احمدی نژاد سه بار این توصیه غیر علنی را علنی کرد. در شهریور ۱۳۸۸، هیات امنای دانشگاه آزاد با صدور بیانیه ای از وقف اموال این دانشگاه با اجازه آیت الله خامنه ای خبر داد. این بیانیه به سرعت از سوی دفتر رهبری تکذیب شد و متعاقبا، رسانه های دولتی نوشتند که رهبری، تایید وقف را به “تایید مراجع ذی صلاح نظیر شورای عالی انقلاب فرهنگی” منوط دانسته است. پس از تکذیب خبر موافقت رهبری با وقف دانشگاه آزاد، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به دیدن او رفت تا یادآوری کند که آیت الله خامنه ای قبلا با وقف موافقت کرده است، و پاسخ شنید که این موافقت، فقط از “نظر فقهی” بوده است.
بعدها مشخص شد که اکبر هاشمی رفسنجانی در نامه ای به خامنه ای نوشته شورای عالی انقلاب فرهنگی از نظر قانونی حق ورود به بحث اساسنامه دانشگاه آزاد را ندارد؛او اما پاسخ خود را از “بخش حقوقی” دفتر رهبر جمهوری اسلامی دریافت کرد که تصریح داشت تغییر اساسنامه توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی، قانونی است.
در آخرین روز خرداد گذشته، در حین بحث های نمایندگان مجلس در مورد مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی راجع به دانشگاه آزاد، علی لاریجانی رئیس مجلس یادآوری کرد که به عقیده رهبری، مجلس نباید در مصوبات این شورا دخالت کند. در نیمه تیر ماه جاری، آیت الله خامنه ای با صدور علنی دو حکم جداگانه خطاب به اکبر هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی نژاد، دستور داد که “فعلا” هم وقف دانشگاه آزاد و هم تصویب اساسنامه جدید آن متوقف شود.
اما اینک با نامه ایت الله خامنه ای به نظر می رسد که مساله بحث وقف دانشگاه آزاد را باید خاتمه یافته تلقی کرد، مگر آنکه هاشمی رفسنجانی در مقابل این حکم تسلیم نشود.
دانشگاه ازاد و هاشمی رفسنجانی: قاتق نان یا قاتل جان؟
دانشگاه آزاد اسلامی ایران دانشگاهی نیمه دولتی- نیمه خصوصی است که چهار سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به دستور آیت الله خمینی تاسیس شد.
رئیس هیأت امنای دانشگاه آزاد هاشمی رفسنجانی و اعضای این هیأت راعلاوه بر وی، عبدالله جاسبی رئیس دانشگاه، عبدالکریم موسوی اردبیلی از مراجع تقلید، میرحسین موسوی نامزد معترض به نتایج انتخابات، حسن حبیبی معاون اول رئیس جمهور در دوره های ریاست جمهوری رفسنجانی و محمد خاتمی، علی اکبر ولایتی مشاور رهبر جمهوری اسلامی، محسن قمی از فقهای شورای نگهبان قانون اساسی، حمید میرزاده و حسن خمینی، نوه آیت الله خمینی( پس از مرگ احمد خمینی) تشکیل می دهند.
پس از برگزاری انتخابات و اعتراضات گسترده به تقلب در انتخابات و موضع گیری های هاشمی رفسنجانی در حمایت از اعتراضات مردمی، و در جریان چهارمین جلسه دادگاه فعالان سیاسی و روزنامه نگاران، حمزه کرمی، فعال مطبوعاتی در اعترافات خود از مهدی هاشمی‌رفسنجانی، فرزند هاشمی‌رفسنجانی به عنوان یکی از عوامل اصلی پشت پرده “فتنه” نام برد و اعلام کرد مسئولان دانشگاه آزاد در مواردی چون “پول‌شویی” و “هزینه اموال بیت‌المال برای مصارف انتخاباتی” دست داشته‌اند. این اتهامات واکنش مهدی هاشمی را برانگیخت. وی با انتشار نامه‌ای ضمن رد اتهامات وارده اعلام کرد که “طرح ادعاهای واهی و سندسازی خلاف واقع بوده و قبل از اثبات در مراجع قضایی جرم و قابل تعقیب است”. فرزند هاشمی‌رفسنجانی در نامه خود همچنین با توجه به طرح این اتهامات در چهارمین جلسه دادگاه حوادث پس از انتخابات تصریح کرد: “این اقدام فرمایشی درست پس از آن انجام گرفته که خبر ارسال شکایت خانواده آیت‌الله هاشمی از آقای احمدی‌نژاد برای قوه قضاییه اعلام شده است.”
دولت و دانشگاه آزاد
محمود احمدی‌نژاد و تیم همراهش، حمله به دانشگاه آزاد را بسیار زود شروع کردند. سخنان جاسبی مبنی بر کمبود بودجه دانشگاه آزاد و افزایش شهریه دانشجویان، و سپس تجمعات اعتراضی، دولت را وارد بحث دانشگاه آزاد کرد. جاسبی تنها سه ماه پس از اعلام این خبر، در دیدار با محمود احمدی‌نژاد، خبر از کاهش 10 تا 18 درصدی شهریه‌ها داد تا شاید اعتراضات کمی فروکش کند. این‌گونه بود که محمود احمدی‌نژاد، در ایلام گفت: “قرار شده است آقای جاسبی شهریه‌ها را پایین بیاورد. اگر این کار صورت نگیرد، جاسبی را جریمه می‌کنیم که سه فرزندش در دانشگاه آزاد درس بخوانند و اگر باز پایین نیامد، جریمه آقای جاسبی را سنگین‌تر خواهیم کرد.”
این سخنان اما تنها آغازی بود برای عزم دولت در تصاحب دانشگاه آزاد. موسسه‌ای آموزشی که حجم دارایی‌های آن از سوی برخی بالغ بر 250000000000000 (دویست و پنجاه هزار میلیارد) تومان ارزیابی می‌شود.
مدتی بعد احمدی‌نژاد در سخنانی از “اقدام انقلابی” در خصوص دانشگاه آزاد خبر داد و گفت: “اگر دانشگاه آزاد شهریه‌ها را کاهش ندهد، درباره این دانشگاه تصمیم انقلابی خواهیم گرفت و همه ملت خوشحال خواهند شد.”
این سخنان احمدی‌نژاد اما بی‌پاسخ نماند. اکبر هاشمی‌رفسنجانی که از وی به عنوان طرف اصلی این نزاع یاد می‌شود، با اشاره به سخنان احمدی‌نژاد، آنها را “موذی‌گری” و “شرارت” خواند و تاکید کرد که: “اگر قرار بود در مقابل این موذیگریها عقب بنشینیم، باید به همان اتاق طلبگی برمی‌گشتیم و برای مردم مسئله می‌گفتیم.”
هنوز چندی از سخنان هاشمی‌رفسنجانی نگذشته بود که غلام‌حسین الهام ـ که در آن زمان سمت سخنگویی دولت نهم را بر عهده داست - از توقف هرگونه “اقدام انقلابی و غیرانقلابی” دولت در مقابل دانشگاه آزاد خبر داد و گفت: “بحث دانشگاه آزاد بنابر دلایل و مصالحی از دستور کار رییس‌جمهور خارج شده است و دولت در مسایل دانشگاه آزاد مداخلهای ندارد.”
در آن زمان ناظران سیاسی این سخنان را به رایزنی‌های هاشمی‌رفسنجانی با رهبر جمهوری اسلامی و توصیه آیت‌الله خامنه‌ای به محمود احمدی‌نژاد، برای توقف فعالیت علیه دانشگاه آزاد ربط دادند.
برخی رسانه‌های اصول‌گرا هم در آن زمان اعلام کردند احمدی‌نژاد، در جمع‌های خصوصی گفته است: “ما تا یک قدمی حصول نتیجه درباره موضوع دانشگاه آزاد به پیش رفتیم، اما به واسطه برخی مصالح و به توصیه بعضی از بزرگان، فعلا این امر را متوقف کرده‌ایم تا در وقت مقتضی اقدامات خود را مجددا آغاز کنیم.”
شورای عالی انقلاب فرهنگی علیه دانشگاه آزاد
سکوت دولت و مقامات دولتی درباره دانشگاه آزاد، اما دیرپا نبود. در این مدت بسیاری از مسئولان دانشگاه آزاد، از مقاومت مسئولان وزارت علوم در برابر تاسیس واحدهای جدید دانشگاهی خبر دادند. مسئولان وزارت علوم نیز به صراحت از طرح خود برای توسعه دانشگاه پیام‌نور در تمامی مناطق کشور سخن راندند.
اما جنگ پنهان میان دولت و دانشگاه آزاد، دوامی طولانی نداشت. در حالی که بسیاری مشغول گمانه‌زنی برای اقدام بعدی دولت علیه دانشگاه ازاد بودند، ناگهان شورایعالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد اصلاح اساسنامه دانشگاه آزاد را در دستور کار قرار خواهد داد.
این شورا که به ریاست عالی‌ترین مقام اجرایی کشور ـ رییس جمهور ـ تشکیل جلسه می‌دهد، در واقع نهادی است که اعضای‌اش با حکم رهبر جمهوری اسلامی مشخص می‌شوند. شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ابتدای انقلاب و پس از تعطیلی دانشگاه‌ها، برای اسلامی کردن دروس ایجاد شد، اما پس از بازگشایی دانشگاه‌ها نیز همچنان، تا امروز به کار خود ادامه داده است و بسیاری از تصمیمات مربوط به دانشگاه‌ها در این نهاد اخذ می‌شود.
اعلام بررسی اساسنامه دانشگاه آزاد، با واکنش اعضای هیات موسس این دانشگاه مواجه شد. این واکنش‌ها باعث شد تا شورای عالی انقلاب فرهنگی، بررسی اساسنامه را دو هفته به تاخیر بیندازد، اما این بار عبدالله جاسبی رییس دانشگاه آزاد، در واکنش به این تصمیم چنین گفت: “هر وقت هیات موسس دانشگاه آزاد اساسنامه را اصلاح کرد این اصلاحات به شورایعالی انقلاب فرهنگی ارسال خواهد شد. شورایعالی انقلاب فرهنگی نیز پس از اینکه هیات موسس دانشگاه آزاد اصلاحات لازم را بر روی اساسنامه انجام داد، می‌تواند این مورد را بررسی کند.”
درگیری‌های لفظی میان مسئولان شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاه آزاد، چندین ماه بدون وقفه ادامه یافت، بدون آنکه شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد بحث تغییر اساسنامه این دانشگاه شود.
وقف برای کشیدن دندان طمع
در گیر و دار حوادث پس از انتخابات و انتقادات به هاشمی، بیانیه‌ای از سوی هیات موسس دانشگاه آزاد صادر شد که خشم حامیان دولت را برانگیخت. این بیانیه با اعلام وقف دارایی‌های دانشگاه آزاد که “پس از استیذان از مقام‌معظم رهبری” انجام شده بود، اعلام می‌کرد: “با توجه به مفاد اساسنامه دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان هیات موسس و واقف و با انشا و امضای صیغه شرعی کلیه اموال غیرمنقول اعم از مشاع یا مفروض و دارائی های منقول بادوام حقوق امتیازات سهام و تمامی اجزا توابع و متعلقات مربوط به دانشگاه آزاد اسلامی شامل کلیه واحدها مراکز سازمان سما و سایر موسسات وابسته موجود در کشور جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها وقف خواهد شد.”
اطلاعیه دانشگاه آزاد همچنین اعلام می کرد که “1 ـ آیت الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی 2 ـ دکتر عبدالله جاسبی 3 ـ مهندس میرحسین موسوی 4 ـ آیت الله عبدالکریم موسوی اردبیلی 5 ـ حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن خمینی 6 ـ دکتر ابراهیم حسن حبیبی 7 ـ حجت الاسلام والمسلمین دکتر محسن قمی 8 ـ دکتر علی اکبر ولایتی 9 ـ دکتر حمید میرزاده” اعضای هیات موسس جدید این دانشگاه خواهند بود.
تنها چند روز پس از این بیانیه، دفتر ایت‌الله خامنه‌ای هرگونه موافقت وی با بحث وقف دانشگاه آزاد را رد کرد. اعلام خبر وقف دانشگاه آزاد، باعث موضع‌گیری شدید حامیان دولت علیه دانشگاه آزاد شد، اما عبدالله جاسبی، رییس این دانشگاه اعلام کرد که: “صیغه وقف را خواندهاند و کار تمام شده است.”
بیانیه هیات موسس دانشگاه آزاد باعث شد تا شورای عالی انقلاب فرهنگی، کار بررسی اساسنامه دانشگاه آزاد را به طور جدی‌تری در دستور کار خود قرار دهد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی، اموال دانشگاه آزاد را جزو اموال عمومی خواند و سخن از غیرقانونی بودن وقف این اموال به میان آورد. همچنین این شورا با اصلاح اساسنامه دانشگاه آزاد، اعلام کرد که سیدشهاب‌الدین صدر، رییس سازمان نظام پزشکی و نماینده تهران در مجلس، نسرین سلطان خواه معاون علمی فناوری رییس جمهور و رییس بنیاد ملی نخبگان، محمدحسن شجاعی‌فرد رییس دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت، فرهاد دانشجو رییس سابق دانشگاه تربیت مدرس و فرهاد رهبر رییس دانشگاه تهران، به عنوان اعضای جدید هیات امنای این دانشگاه برگزیده شده‌اند و نخستین ماموریت آنان انتخاب رییسی جدید برای دانشگاه آزاد، و محدود شدن زمان ریاست بر این دانشگاه است. اما هاشمی‌رفسنجانی این مصوبه را “غیرشرعی و غیرقانونی” نامید.
از سوی دیگر محمد هاشمی، درباره وقف اموال دانشگاه ازاد چنین اظهارنظر کرد: “شاید این گونه بتوان دندان طمع برخی را کشید. در واقع این تصمیم برای تداوم و ثبات بزرگ‌ترین مرکز آموزشی غیردولتی کشورمان اتخاذ شده تا به نوعی دانشگاه را از تعرض جریان‌های سیاسی مصون نگه دارد و ظاهراً هم به نظر می‌رسد که تصمیم مورد اشاره جزو مورد ذکر شده، نمی‌تواند علت دیگری داشته باشد. برای مصون نگهداشتن و در امان ماندن دانشگاه آزاد باید چاره‌ای اندیشیده می‌شد و شاید وقف کردن دانشگاه تنها کار و بهترین اقدامی بود که می‌توانستند انجام دهند”.
اسناد محرمانه در دانشگاه آزاد
در حالی که بحث‌ها حول محور انتخاب اعضای جدید هیات امنای دانشگاه آزاد، ادامه داشت، اوایل خردادماه سال جاری، خبرگزاری مهر خبر از حمله عده‌ای از افراد لباس شخصی به دفتر هیات امنا و هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی داد. مهر به نقل از شاهدان عینی نوشت: “این افراد در حالی که اسلحه با خود داشتند، حدود چهار ساعت در این ساختمان حاضر بوده‌اند و همراه با تهدید و دست‌بند زدن به نگهبان های ساختمان و بازداشت موقت آنها در محل، بعد از زیر و رو کردن کلیه وسایل موجود در آن تعدادی از مدارک، اسناد، کیس های کامپیوتری و اشیای مختلف دیگر را با خود خارج کردند.”
این افراد به نگهبانان ساختمان اعلام کردند که با حکم دادستانی دست به این کار زده‌اند، مساله‌ای که ابتدا با تکذیب دادستانی مواجه شد، اما تنها چند روز بعد دادسرای انقلاب تهران خبر از آن داد که این “بازرسی” با مجوز این نهاد بوده و در جریان آن “اسناد محرمانه‌ای” به دست آمده است. تنها چند روز پس از این اتفاق، حمله مشابهی نیز به دفتر فائزه هاشمی انجام شد، گرچه این بار هیچ نهادی مسئولیت آن را بر عهده نگرفت.
در این میان نخستین جلسه هیات موسس دانشگاه آزاد در شرایطی برگزار شد که اعضای هیات موسس نه تنها اجازه حضور نمایندگان تازه منصوب شده محمود احمدی نژاد در این جلسه را ندادند بلکه با دعوت از میرحسین موسوی، مخالفت مجدد خود با مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی را ابراز داشتند. موسوی که در مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست احمدی نژاد، نامش از هیات موسس دانشگاه آزاد حذف شده بود، مهمان ویژه جلسه ای بود که توسط حامیان دولت به “از رو بستن شمشیر توسط دانشگاه آزاد” تعبیر شد. آنگونه که سایت های خبری حامی دولت گزارش دادند، حضور موسوی در جلسه هیات موسس دانشگاه آزاد به دعوت و اصرار اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس هیات موسس صورت گرفته بود. در این جلسه، هیات موسس این دانشگاه بار دیگر بر وقف اموال این دانشگاه تاکید کرد.
این در حالی بود که دادگاهی در تهران، حکم به محق بودن اعضای هیات موسس این دانشگاه می داد. حکمی که چند روز بعد توسط صادق لاریجانی، رییس قوه قضاییه، به دلیل “مخالفت با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی” وتو شد.
همچنین پس از مصوبه مجلس درباره قانونی بودن وقف اموال دانشگاه آزاد، حدود 200 نفر از نیروهای بسیج دانشجویی و انصار حزب الله با تجمع در برابر مجلس به سر دادن شعارهای تند و بی سابقه ای علیه نمایندگان مجلس هشتم و رئیس آن علی لاریجانی پرداختند. چند تن از نمایندگان حامی دولت مانند مهدی کوچک زاده و حمید رسایی نیز با حضور در جمع این افراد از آنها حمایت کردند؛مسئله ای که واکنش لاریجانی و برخی دیگر از نمایندگان مانند علی مطهری و کاظم دلخوش ـ از اعضای اصلی فراکسیون اصولگرایان ـ را برانگیخت. علی لاریجانی رئیس مجلس نیز در سخنانی با اشاره صریح به هدایت شده و هدفمند بودن اعتراضات علیه مدیریت دانشگاه آزاد از مراکز و نهادهایی که تجمعات علیه دانشگاه آزاد در مقابل مجلس راه انداخته بودند انتقاد کرد. با این حال مجلس تنها چند روز بعد، با تصویب طرحی جدید، طرح قبلی خود را نقض کرد.
