پای حرف های دو بازیگر بزرگ تئاتر و سینمای کشورمان نشسته ایم: اکبر زنجانپور که این روزها نمایش “سیرطولانی روز درشب” از یوجین اونیل را بر صحنه دارد و از دلبستگی اش به اونیل سخن گفته، و محبوبه بیات که از جبر زمانه و برخی دست های پشت پرده که مانع از فعالیت های وی در عرصه تئاتر شدند گلایه کرده است…
گفت و گو با اکبر زنجانپور
تاکید بررفتارها
آقای زنجانپور،به نظر علاقه ویژه ای را به آثار اونیل دارید؟
شاید این طور باشد که شما می گویید. پس از به صحنه آوردن چندین متن از این نمایشنامه نویس همه از من این را می پرسند. اما واقعیت قضیه این است که علاقه من به کاراکترها و موقعیت آثاری این چنینی بسیار زیاد است. شاید اگر همین و نوع و شیوه از کار را در آثار یک دانشجوی ایرانی ببینم آن را به اجرا درآورم ولی اونیل درفراهم ساختن بستری که کاراکترهایش را تحت فشاری قرار دهد که همه فهم باشد بی نظیر است.
در بروشور به اصطلاح دراماتورژی اشاره کرده بودید. آیا داستان نمایش دچار تغییراتی شده است؟
به هیچ عنوان. به داستان کاملا وفاداربودم. فقط احساس می کردم در نوع ترجمه و دیالوگ نویسی اونیل سلیقه هایی طرح شده است که چندان به تماشاگر ایرانی آن هم با این حوصله و اعصاب ها جور در نمی آید. به ناچار مجبور شدم د رمورد برخی صحنه ها حذف و اضافه داشته باشم.
در اغلب نمایشنامه هایی که به صحنه آوردید ،قهرمان داستان به شدت تحت فشارهای درونی و بیرونی بوده اند. آنها در نهایت یا شکست می خوردند و یا اینکه با مرگ خود تراژدی را رقم می زنند. اغلب این نقش ها را هم خودتان بازی کرده اید. چرا؟
به دلیل اینکه من هم به عنوان یک هنرمند دغدغه های این چنینی دارم. من پس از سال ها کار در تئاتر و تلویزیون هنوز تحت فشارهایی هستم که صخنه تئاتر مهم ترین مکانی است که می توانم با فریاد خود بخشی از عقده های درونی ام را مهار کنم.
استفاده از میزان نور کمرنگ به شدت جلب توجه می کند. چرا در نمایش و اجرا از نور بیشتری استفاده نکردید؟
به دلیل اینکه مکان اصلی نمایش در برزخ است. در واقع نور وقتی به داد تماشاگر و اجرا می رسد که معنا ومفهومی را القاء کند. البته که دروهله اول وظیفه نور روشن ساختن صحنه است تا مخاطب بتواند به درستی نمایش و بازیگران را ملاحظه کند. کمی نور شما را اذیت می کرد؟
خیر. اتفاقا فضای خوبی را درنمایش تعریف کرده بود. تاکید خاصی بر روی سکوت بازیگران داشتید؟
بله. یادمان باشد که نمایش بعد از نمایش یک زندگی است. زندگی که همان قدر درآن هیاهو وشلوغی موج می زند سکوت نیز موجود است. موجودیت سکوت هم پر از معناست وکار ما هم بیان و انتقال معنا است.
کمی در مورد طراحی میزانسن های خود بگویید. آیا درکار قبل از اینکه به تمرین قدم گذارید میزانسن ها را یادداشت و طراحی می کنید یا اینکه فی البداهه کاررا روی متن انجام می دهید؟
خیر. بخشی از قبل در ذهنیت من شکل می گیرد که البته در تمرینات به هم می خورد. اساسا اعتقادی به طراحی قبلی ندارم. البته معتقدم که باید منظور و هدف را کاملا روشن ودقیق در دست داشت. اما تمرین یک رویداد زنده و خلاقانه است و ممکن است هزار نوع عکس العمل را به عنوان ایده به کارگردان و گروه مجری بدهد.
دراین نمایش هم طبق معمول همیشه کار کردید؟
خیر. فرقی که این نمایش خاص با دیگر کارهایم داشت این بود که براساس اتودهای بازیگران برروی رفتار کارکترها میزانسن به وجود می آمد. بیشترین تاکید من برروی شناسایی و رسیدن به رفتار آدم های نمایش بود تا زیبایی و مثلا طراحی خاصی از میزانسن درکارگردانی.
گفت و گو با محبوبه بیات
ضعف در زبان
محبوبه بیات، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون، در دانشکده هنرهای دراماتیک در رشته‌های بازیگری و کارگردانی تحصیل کرده و عضو تئاتر اداره فرهنگ و هنر شهر مشهد و سپس اداره تئاتر تهران بوده است. آغاز بازی او در سینما با فیلم گوزن‌ها ساخته مسعود کیمیایی در سال ۱۳۵۳ بود. از دیگر فیلم‌هایی که این بازیگر درآن بازی کرده می‌توان به آثاری چون “مادر”، “آتش بس” و “مسافران” اشاره کرد.
خانم بیات، لطفا از آغاز فعالیت های بازیگری خود برایمان بگویید
من بازیگری را از شهرستان مشهد شروع کردم و ترجیح دادم تا با مهاجرت به تهران کارهای متعدد و تجارب بیشتری را به دست آورم. بنابراین به تهران آمدم و خیلی زود در اداره تئاتر تهران عضو رسمی شده و کار کردم. روزهای بسیار درخشانی را پیش روداشتم و کارهای زیادی هم به صحنه بربدیم اما جبر زمانه و برخی دست های پشت پرده مانع از فعالیت های بعدی من در عرصه تئاتر شدند.
چه اتفافاقاتی و چه دست هایی؟
بیشتر مشکلات شخصی افراد با یکدیگر بود که من هم این وسط بی نصیب نماندم. متاسفانه گزارش هایی به ارشاد ارسال می شد که مثلا ساعت حضور ما دراداره تئاتر کافی نیست و غیبت های طولانی داریم. درگزارش ها که بعدا دیدم متوجه شدم که مشکل این افراد دریافت مواجب و حقوقی است که امثال ما از اداره تئاتر می گرفتیم.
شما کارمند آنجا بودید و باید این اتفاق می افتاد.
درست است. ما کارمند بودیم وباید حقوق می گرفتیم اما برخی از دست های پشت پرده از این جریان شاکی بودند و نمی خواستند که حقوق بگیریم.
قوانین اداره تئاتر در مورد حضور وغیاب افراد چگونه بود؟
قانون اداره تئاتر به دلیل محدودیت مکان این اجازه و آزادی را می داد که هرکسی مایل است می تواند باشد و گرنه درساعات اداری فقط حضور کارمندان الزامی است.
فعالیت بازیگران زن قبل از انقلاب درتئاتر چگونه بود؟
من اولین زنی هستم که در اداره تئاتر مشغول و استخدام شدم. قبل از تهران در نمایش های متعددی در مشهد کار کرده بودم. البته زمان فعالیت هایم زیاد نبود و لی تعداد تجاربم قابل قبول بودند. قبل از انقلاب هیچ مشکل خاصی برای زنانی که واقعا عشق بازیگری داشتند و جود نداشت مگر اینکه از طرف خانواده ها مشکل پیش بیاید. البته الان هم همین طور است. بسیاری از دختران جوان و زنان را درصحنه های تئاتر می بینید که مشغولند بدون اینکه دغدغه و خاصی داشته باشند.
یعنی حضور بازیگران زن در قبل از انقلاب ساده بود؟
خیر. منظور من اصلا این نبود. اتفاقا الان بازیگران زن زیادی می آیند و درهمان روزهای ابتدایی نتقش های بزرگی را بازی می کنند که به نظرم این بزرگ ترین خیانت به خود است چون به دلیل نداشتن تجربه کافی از از ادامه کار بازمانده یا مغرور بازی درخشان خود می شوند و ازآن ور بام می افتند. قبل ازانقلاب شرایط فرهنگی مناسب و زمینه های لازم موجود بود. ولی بازیگران باید می نشستد و نگاه می کردند و تا کار را فرا نمی گرفتی اجازه صحنه و بازیگری صادر نمی شد.
اولین کارهای بازیگری شما با چه کسانی بود؟
در مشهد با دایوش ارجمند و در تهران با عزت الله انتظامی و علی نصیریان کارمی کردیم. یادم می آید اولین نمایشی که درتهران به صحنه بردیم متنی از گوگول به نام “بازرس “بود که با استقبال خوبی هم مواجه شد.
نظرتان درمورد فعالیت ها،تولیدات و آثار نسل جوان چیست؟به نظرتان چه تفوت هایی بین نسل شما و نسل نو در عرصه بازیگری وجود دارد؟
مهم ترین نکته بحث مطالعه است. خوب یادم است که در نسل ما بازیگران،طراحان،نویسندگان و علی الخصوص کارگردانان به خوبی کتاب می خواندند و تاثیرات کارهایشان را درآثارشان می دیدی. اما امروز فقط می خوانند که آمار خوانش بالا رود. این بسیار بد است و باعث نزول سطح کیفی کارها می شود. نسل ما کتاب را برای ادراک و تفهیم و درک مفاهیم موجود و ناشناخته می خواند اما امروزه ،البته نه در مورد همه،جوانان هنردوست و هنرمند دچارو گرفتارپزهای روشنفکری غلطی شده اند.
نقش ربان و زبان شناسی فارسی را در تجارب بازیگری چقدر می دانید؟ بسیار مهم است. هجوم اصطلاحات و کلمات فرنگی در نمایشنامه و قبل از آن در فرهنگ ایرانی به شدت زبان فارسی را تحت تاثیر قرار داده است. البته این چندان بد هم نیست ولی نمی شود به عنوان یک حسن زبانی ازآن نام برد. بازیگران ما باید با کلمات و ادبیات فارسی به درستی آشنا شوند تا برای ادای آنها در صحنه و دربرابر دیدگان مخاطب ضعف نداشته باشند.