قیمت نفت در بازارهای جهانی با افت شدیدی مواجه شده‌است. شهروندان غربی این افت را از کاهش شدید قیمت بنزین متوجه شده‌اند و شهروندان کشورهای نفتی و غالباً پیرامونی مثل ایران با افزایش قیمت نان.
این کاهش قیمت البته سابقه دراماتیکی دارد. بعد از جنگ اعراب و اسرائیل و تصمیم کشورهای عربی برای کاهش تولید نفت در اعتراض به حمایت کشورهای قدرتمند دنیا از اسرائیل، شاه تحریم نفتی را نپذیرفت و تولیدات نفتی‌اش را افزایش داد تا جایی که عربستان را از لحاظ تولید پشت سر گذاشت. ایران در سال ۱۹۷۰ بزرگترین تولید کننده نفت در جهان بود. در آن سال‌ها ریچارد نیکسون رییس جمهور ایالات متحده برای مقابله با قیمت رشد یافته نفت مجبور شد که در سال‌های ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ ارزش دلار را کاهش دهد. اوپک که در آن زمان کاملاً توسط شاه هدایت می‌شد در مقابل، قیمت نفت را افزایش داد. قیمت نفت افزایش یافته بود و قیمت دلار کاهش و همین رخدادها باعث شد که تولید ناخالص ملی ایران در پایان سال ۱۹۷۳ چهار برابر ده سال پیش شود.
ناگهان در سال ۱۹۷۷ یعنی دوسال پیش از انقلاب ایران، وضعیت تغییر کرد، شرایطی که در نهایت باعث بزرگترین کاهش قیمت در طول تاریخ نفت و در سال‌های جنگ سرد، شد. شاه که در ابرها بود به درخواست‌های آمریکا برای استفاده از نفوذ خود در اوپک برای پایین آوردن قیمت نفت پاسخ منفی می‌داد و این موضوع باعث شد تا امریکا برای پایین آوردن قیمت نفت از او ناامید شده و دست‌به‌دامن عربستان سعودی شود. به‌نظر می‌رسد که هدف اصلی آمریکا از پایین آوردن قیمت نفت، شوروی بود اما نتایج، خیلی بزرگ‌تر از یک پالیسی ساده شد. در آن سال‌ها عربستان، تولید نفت‌اش را در عرض چند روز از هشت میلیون بشکه به سیزده میلیون رساند و قیمت نفت به شدت سقوط کرد. این کاهش باعث شد که بازار کار و تولید در ایران به ناگهان با بحران مواجه شود. پنجاه درصد مشاغل ایران تعطیل شد و نرخ تورم محسوس به بیش از چهل درصد رسید. جمعیت بیکار و ورشکسته به مخالفان سیاسی شاه پیوستند و جمعیت معترضان، میلیونی شد. شاه در نطقی آمریکا و غرب را به باد انتقاد گرفت. مجله آمریکایی Eaglefordtexas در یادداشتی با عنوان “بمب نفتی سعودی‌ها برای ایران” می‌نویسد، گویی سال ۷۹ در حال تکرار است. عربستان تولیداتش را افزایش داده و قیمت نفت از ۱۱۵ دلار در ماه آگوست به ۶۰ دلار رسیده است. از این ۶۰ دلار شانزده دلار هزینه تولید نفت است و تنها ۴۴ دلار از هر بشکه عاید ایران می‌شود و این یعنی وضعیت قرمز. در واقع ایران از هربشکه نفت اکنون به اندازه یک کیسه برنج ۱۵ کیلویی سود می‌کند.
سقوط قیمت نفت در سال ۱۹۷۹ اقتصاد ایران را از درون منفجر کرد و در نهایت شاه سقوط کرد -البته که فقط دلایل اقتصادی نداشت-. حال، به‌نظر می‌رسد که قیمت نفت نقشی جدید اما اینبار خود ایران را مدنظر دارد. در کنار عوامل دیگر، قیمت نفت گویا قرار است که سران نظام سیاسی در ایران را متقاعد کند که به خواست غرب درباره پرونده انرژی هسته‌ای تن بدهند. برای این هدف عربستان به ۱+۵ کمک می‌کند. شاید از این به‌بعد بهتراست بگوییم ۱+۶. بیراه نیست که نوبخت سخنگوی دولت گفته‌است که “آخرین کاری که می‌خواهند با آن ما را در مضیقه قرار دهند کاهش قیمت نفت است و متاسفانه برخی کشورهای منطقه که نام اسلامی را بر خود دارند با دشمنان همراهی می‌کنند.”
اینکه بدن مضمحل شده دایناسورها و جانوران و گیاهان توانسته هزاران سال بعد تا این حد در مناسبات قدرت و دولت-ملت مدرن مشارکت کند، ما را به فکر می‌اندازد که به واسطه یک پدیده به فرایند تاریخ توجه کنیم. نفت، پدیده‌ای است جدید که از دل تاریخ و گذشته سر بر آورده است. شاید قدیمی‌ترین ماده‌ای باشد که در مناسبات واقعی زندگی مدرن مؤثر است. در تاریخ حیات بشر بازه زمانی اکتشاف و استخراج نفت تا پایان ذخائر نفتی، که چندان دور نیست، یک دوره ویژه است. دوره‌ای که شاید آیندگان بدان دوره نفت بگویند. بسیاری از تحولات و پیشرفت‌های تکنیکی و بطور کل فرایند مدرنیزاسیون و همچنین جنبش‌ها و انقلاب‌ها و تحولات سیاسی- اجتماعی وابسته به نفت و یا مساله نفت بوده است. رابطه بین امر کهنه و امر نو رابطه‌ای انقطاعی نیست و تاریخ در فرایند پیشرفت یا پسرفت خودش مدام از دل کهنه ها زائیده می‌شود. در واقع هیچ پدیده‌ای در حیات منقرض نمی‌شود. مردگان از دل گذشته سربرمی‌آورند و در زندگی حاضران مداخله می‌کنند. ما و روح جمعی حاکم بر عصر ما نیز در آینده و در زندگی زندگان مداخله خواهد کرد و این همان نتیجه‌ای است که ادموندهوسرل از فلسفه تاریخ می‌گیرد: مسوولیت بشر دربرابر تاریخ و آینده. با این معنا اگر کسی بخواهد درباره چیزی که شاید بتوان نام آن را “فلسفه نفت” گذاشت، بیندیشد می‌تواند این ماده افسونی را به مثابه نمونه‌ای روشن از فهم هگلی از تاریخ، ادراک کند. چیزی که از قدیمی‌ترین اعصار و از عمق تاریخ سربرمی‌آورد و نه تنها ماده‌ای عینی که به ماده‌ای ذهنی و مؤثر در حیات امروز ما مبدّل می‌شود.
منبع