مازیار رادمنش
دولت ایران با فرستادن نامه ای به سفارت فرانسه در تهران، به نمایش فیلم انیمیشن «پرسپولیس» ساخته مرجان ساتراپی در فستیوال کن اعتراض کرد. بنیاد سینمایی فارابی که نهادی دولتی است، درباره نمایش فیلم پرسپولیس در جشنواره کن، اعلام کرد که «اعتراض این بنیاد به نمایندگی از سینمای ایران نسبت به این فیلم به رایزن فرهنگی فرانسه در ایران ارایه شده است.» به گزارش ایسنا، بنیاد سینمایی فارابی در مورد فیلم پرسپولیس خطاب به برگزارکنندگان فستیوال کن نوشته است که «آیا معنای فیلم های مستقل و استقلال در ادبیات جشنواره کن توهین به ارزش ها، آرمان ها و مقدسات مردم کشوری دیگر است؟» به گزارش آسوشیتدپرس، این فیلم در روز چهارشنبه در کن به نمایش در می آید و برای نخل طلا با فیلم های دیگر حاضر در این جشنواره رقابت می کند. بنیاد سینمایی فارابی از جشنواره کن خواسته است به جای چنین فیلمهایی از آثار تولید شده در سینمای ایران استفاده کند. البته این اظهار نظر در شرایطی صورت می گیرد که کارگردانان بزرگ ایرانی مانند محسن مخملباف، بهمن قبادی، جعفر پناهی و کیارستمی که هر سال از روی فرش قرمز کن می گذشتند، با فیلمسازی در ایران مشکل جدی پیدا کرده اند.
فیلم «پرسپولیس» محصول فرانسه و سیاه و سفید است و قرار است برای بردن نخل طلای فستیوال کن با آثار رقبای مهمی چون برادران کوئن، وانگ کار وای، کوئنتین تارانتینو و گاس ون سن رقابت کند. بنا به گفته بی بی سی «منتقدان غربی پرسپولیس را اغلب به دلیل طنز ظریف، سادگی و در عین حال شیوایی بیان ساتراپی در نقاشی ها و در کلام و صراحتش در روایت انقلاب و معرفی فرهنگ ایرانی از نگاه ناظری جوان و کنجکاو ستوده اند. اما برای اغلب خوانندگان ایرانی، جذابیت کار ساتراپی در پرهیز او از فروافتادن در ورطه تعصب است. بعضی از دوستداران ایرانی کتاب پرسپولس می گویند هنرمندان ایرانی معمولا در قضاوت خود تعادل را از دست می دهند: یا چنان شیفته فرهنگ ایرانی هستند که هر چه بجز آن را نفی می کنند و یا چنان از آن گریزانند که به مرز خودبیزاری می رسند.» کاترین دونو که صدای او در فیلم پرسپولیس شنیده می شود، گفته است که: «مرجان ساتراپی احتمالا محبوبترین نویسنده کتاب های تخیلی من است.»
مرجانه ساتراپی کیست؟
مرجانه ساتراپی متولد 22 نوامبر 1969( اول آذر 1348) در شهر رشت است. وی گرافیست، تصویرگر کتاب کودکان و نویسنده کتاب های مصور(کمیک استریپ) است. وی در تهران در یک خانواده مدرن رشد کرد. در دبیرستان فرانسوی درس می خواند و از دوران کودکی شاهد زندگی سیاسی کشور بود؛ و از همه مهم تر شاهد انقلابی بود که اتفاق افتاد، سقوط شاه و حکومت جمهوری اسلامی و وقوع جنگ ایران و عراق را تجربه کرد و دید.
مادر مرجانه نوه دختری ناصرالدین شاه، آخرین پادشاه مقتدر قاجار بود. شاید بتوان او را یکی از ده پانزده هزار شاهزاده قاجار بشمار آورد، اگر حساب کنیم که ناصرالدین شاه، صدها زن داشت و از آنها صدها فرزند تولید کرد و این فرزندان خودشان کمابیش در خانواده هایی بزرگ رشد کردند، بنابراین بیهوده نیست که مرجانه ساتراپی را یکی از پانزده هزار شاهزاده احتمالی قاجار که روی کره زمین پراکنده اند، به حساب بیاوریم.
او خود را کمی آذری، اندکی ترکمن، مقداری مسلمان، تا حدی زرتشتی می داند که اگر بخواهیم همه اینها را در یک کلمه بگوئیم او یک « ایرانی» است.
در سال 1362، وقتی مرجانه 14 ساله بود، همراه با والدینش به وین رفت تا از دست حکومت تازه انقلابی ایران فرار کند. او پس از گذراندن دبیرستان به ایران برگشت تا وارد دانشگاه شود. در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران درس خواند و در همانجا با مردی به نام رضا ازدواج کرد و پس از چندی از او طلاق گرفت. پس از این واقعه زندگی اش را برداشت و به استراسبورگ رفت. جایی که به عنوان یک تصویرگر کتاب کودکان و نویسنده آثار کودکان کارش را شروع کرد.
وقتی وارد پاریس شد، با تصویرگرانی ملاقات کرد که او را به آتلیه ای بردند که آثار بزرگان تصویرگر کتابهای کمیک استریپ معاصر در آنجا به نمایش گذاشته شده بود. مرجانه داستان خانواده خودش را برای آنها تعریف کرد، روابط عقیم و نابود شده، رانندگی عمویش به قصد خودکشی، فشارها، و از یک منظر، توصیف زندگی روزمره ایرانی. آنها وقتی داستانش را شنیدند، از او خواستند هرآنچه گفته است به صورت کمیک استریپ در یک کتاب تعریف کند.
ساتراپی زمانی به این کار دل بست که با دیوید ب. یک فرانسوی که کار کمیک استریپ می کرد، آشنا شد. او تلاش کرد تا بخصوص در کارهای اولیه اش شیوه او را اقتباس کند. بزودی ساتراپی بخاطر داستان تصویرسازی شده ای که از زندگی خودش با عنوان « پرسپولیس» و « پرسپولیس2» منتشر کرده بود، شهرتی جهانی پیدا کرد و نقدهای تحسین آمیزی از کارهایش در نشریات معتبر جهان نوشته شد. با پرسپولیس 2 تقریبا او یک چهره جهانی بود. پرسپولیس (قسمت دوم) دوران کودکی او در ایران و دوران نوجوانی اش در اروپا را به شکلی هوشمندانه توصیف می کرد، چیزی شبیه یک روزنوشت که خواننده را با زندگی روزانه قهرمان داستان که نویسنده آن نیز بود، آشنا می کرد. پرسپولیس و پرسپولیس2 برنده جایزه ویژه فستیوال بین المللی کمیک استریپ آنگولم در سال 2001 و 2002 شد. اثر بعدی او، « گلدوزی» نامزد جایزه آلبوم سال آنگولم در سال 2003 شد، در سال 2005 نیز آخرین اثر مرجانه یعنی کمیک استریپ « مرغ و آلو» جایزه آنگولم را گرفت. در بیرون از مرزهای فرانسه نیز جوایز متعددی از جمله جایزه نمایشگاه کتاب فرانکفورت و جایزه الکس از اتحادیه کتابخانه های آمریکا را بدست آورد.
از چهار جلد پرسپولیس بیش از 400 هزار نسخه در فرانسه و بیش از یک میلیون و دویست هزار نسخه در سراسر جهان چاپ شده است. و این کتاب به 20 زبان ترجمه شده است.
مرجانه اخیرا بطور غیر منظم کمیک استریپ هایی را برای نیویورک تایمز و نیویورکر تولید می کند. اما مهم تر از همه اینکه در سال 2006 کمپانی سونی پیکچرز کلاسیک مجموعه کمیک استریپ «پرسپولیس» را به صورت یک فیلم بلند انیمیشن ساخت، این فیلم در سال 2007 به بازار عرضه می شود. فیلم پرسپولیس با نویسندگی و کارگردانی مشترک ساتراپی و ونسان پارونو ساخته شده است. پرسپولیس با صدای فرانسوی ستارگانی مانند کیارا ماسترویانی، کاترین دونو، دانیل داریو و سیمون آبکاریان که صدای مرجانه، مادرش، مادربزرگ و پدر را ساخته اند، تولید شده است. این فیلم فعلا در فستیوال کن شرکت کرده است.
پدرسالاری، دشمن دموکراسی است
استیون کافمن عضو هیئت تحریریه فایل واشنگتن در مقاله ای که در مورد تولید ادبیات توسط زنان ایرانی در غربت در سال 1385 نوشته است، برخی دیدگاههای مرجانه ساتراپی را به نقل از او چنین گفته است: “من عمیقاً معتقدم که بزرگ ترین دشمن دموکراسی، فرهنگ پدرسالارانه است. دیکتاتورها و حکومت های مطلقه، در نهایت قادر به مهار امواج دموکراسی نیستند، اما فرهنگ های سنتی و مبتنی بر پدرسالاری، باعث سرکوب و از بین رفتن دموکراسی می شوند. در این گونه کشورها، نیمی از جامعه، نیم دیگر جامعه را سرکوب می نمایند و توجیه این امرنیز، باورهای موجود در این جوامع است؛ باورهایی مانند این که زنان نسبت به مردان از هوش کمتری برخوردار هستند و یا زنان به دلیل طبع حساس و شکننده شان، قادر به انجام کارهایی که مردان انجام می دهند، نیستند. او اظهار داشت که دموکراسی یک فرآیند رو به جلو است. اکنون در ایران، زنان از نیمی از حقوق قانونی مردان، برخوردارند و در عین حال 70 درصد دانشجویان ایرانی را نیز زنان و دختران تشکیل می دهند. ساتراپی معتقد است که تا زمانی که این زنان تحصیل کرده، از لحاظ اقتصادی مستقل نشوند، امکان تغییر فرهنگ کنونی جامعه ایران وجود نخواهدداشت و تا آن زمان دولت ایران، سعی در نادیده گرفتن زنان و حقوق آن ها می کند. زندگی در خارج از ایران، از سویی باعث ایجاد دلتنگی و از سوی دیگر تجربه و فرصتی گران بهاست.”
کتاب های ساتراپی
پرسپولیس، داستان کودکی و انقلاب و سقوط شاه (جلد اول) 2000
پرسپولیس، داستان بازگشت و جنگ ایران و عراق (جلد دوم) 2001
پرسپولیس، مجموعه کمیک های چاپ شده در لیبراسیون (جلد سوم) 2002
پرسپولیس، مجموعه کمیک های چاپ شده در لیبراسیون (جلد چهارم) 2003
خردمندی و خباثت ایرانی( با لیلا ابراهیم، بهمن نامور مطلق و آلبین میشل) 2001
هیولاها از ماه می ترسند، 2001
اولیس در سرزمین دیوانگان( با ژان پیر دافور) 2001
اژدر، 2002
گلدوزی، 2003
مرغ و آلو، 2004
آه، 2004