دوشنبه ۷ مهر، خبرهای ضد و نقیضی درباره اجرای حکم ریحانه جباری منتشر شد. اگر گفته‌های وکیل و والدین این زن زندانی صحت داشته باشد، ریحانه سحرگاه سه‌شنبه به دار آویخته خواهد شد. ریحانه جباری دختر ۲۶ ساله‌ای است که از سال ۱۳۸۶ به اتهام قتل عمد مرتضی سربندی، پزشک و کارمند سابق وزارت اطلاعات در زندان شهرری به سر می‌برد.وکیل ریحانه جباری در گفت‌وگو با روز تایید می‌کند که موکل‌اش روز دوشنبه برای اجرای حکم اعدام به زندان رجایی‌شهر کرج منتقل شده است. مادر ریحانه هم خبر داده که دخترش برای خداحافظی با خانواده تماس گرفته و مسئولان زندان رجایی‌شهر هم حضور ریحانه در این زندان را تایید کرده‌اند. این در حالی است که یک “منبع آگاه قضایی” در گفت‌وگو با ایسنا، انتقال ریحانه جباری به زندان رجایی‌شهر برای اجرای حکم اعدام را تکذیب کرده است. فریدون جباری پدر ریحانه نیز در همین خصوص گفته است: “امروز(دوشنبه۷ مهر) ابتدا به ما اعلام شد که ریحانه برای اجرای حکم به زندان رجایی‌شهر منتقل شده است ولی بعدا گفتند قرار نیست حکم اعدام اجرا شود. برای روشن شدن ماجرا امشب به زندان رجایی‌شهر کرج مراجعه می‌کنیم.”
مادر ریحانه اما چند ساعت بعد در صفحه فیس‌بوک‌اش نوشت: “شنیدم همه جا پر از شایعه و دروغ توقف حکم و برگشت ریحانه به زندان شهرری است. او همچنان در زندان رجایی شهر کرج تنهاست و من و فامیل و دوستان پشت در زندان نشسته‌ایم.” شعله پاکروان همچنین نوشته است: “خیلی‌ها به دروغ گفتند ریحانه به شهرری برگشته، در جواب گفتم از شهرری به موبایلم زنگ بزند صدایش را بشنوم رجایی‌شهر را ترک خواهم کرد.اما ساعت‌هاست که خبری نشده.”
تلاش مداوم برای نجات جان ریحانه
پریسا قنبری که چند هفته‌ای است وکالت ریحانه را به عهده گرفته، به روزآنلاین می‌گوید اجرای حکم به او و خانواده ابلاغ نشده است: “پرونده در مراحل بازبینی بود و تا روز چهارشنبه دوم مهر که پیگیری کردیم، هنوز به اجرای احکام نرفته بود که بخواهد برای اجرا به زندان فرستاده شود.”
به گفته این وکیل دادگستری روز یکشنبه ۶ مهر ماه به او وخانواده ریحانه ملاقات حضوری داده و مسئولان در پاسخ پرسشی در خصوص این ملاقات غیرمنتظره، نزدیک بودن زمان اجرای حکم ریحانه را رد کرده‌اند. اما شعله پاکروان، مادر ریحانه جباری در صفحه فیس‌بوک‌اش از تماس ریحانه خبر داده و نوشته او گفته که به زندان رجایی‌شهر برده خواهد شد: “مامان جان خداحافظ… فردا صبح زود همه دردا برای من تموم می‌شه. حیف که نمی‌تونم درد تو رو کم کنم. صبوری کن.” او همچنین تماس خود با زندان رجایی‌شهر را روایت کرده است: “یکی گوشی رو برداشت، گفت بله اینجاست. اسمش توی لیست ما هست. جیغ زدم و گفتم چی‌کار کنم. گفت فردا صبح بیا جنازه‌شو تحویل بگیر”.
پریسا قنبری وکیل مدافع ریحانه معتقد است که پرونده ریحانه پیچیدگی‌های زیادی دارد و او تمام تلاشش را خواهد کرد که حکم اعدام اجرایی نشود. او به اشاره به اینکه با خانواده سربندی در تماس بوده عنوان می‌کند که هنوز امید برای بخشش ریحانه وجود دارد.
اولیای دم نیز بارها تاکید کرده‌اند ریحانه قاتل نیست اما مدعی‌اند که ریحانه می‌داند چه کسی مرتضی را به قتل رسانده، اما نام او را مخفی می‌کند: “ریحانه ممکن است قربانی باشد اما این دوای درد ما نیست. ما فقط در صورتی که انگیزه واقعی ریحانه مشخص شود و واقعیت را بگوید که هم‌دست‌اش و اتفاق حقیقی ای که افتاده چه بوده حاضر به بخشش هستیم. اگر هم از روی نادانی و سن پایین این قتل را انجام داده باشد و فقط یک احساس بچگانه نسبت به این موضوع داشته باشد قابل پذیرش نیست.”
پیش از این تلاش‌های بسیاری از سوی هنرمندان و فعالان مدنی برای نجات ریحانه و کسب رضایت از خانواده مقتول صورت گرفته که تاکنون نتیجه نداده است. فروردین ماه امسال جمعی از هنرمندان سینما و تئاتر برای جلب رضایت اولیای‌دم به دادسرای جنایی تهران رفتند. اصغر فرهادی، کارگردان شناخته شده ایرانی و برنده جایزه اسکار نیز در نامه‌ای خطاب به خانواده سربندی خواستار بخشش ریحانه شده بود: “این گذشت تنها نجات یک فرد نیست… شما با این گذشت انسان‌های زیادی را از مرگ نجات خواهید داد. شاید تقدیر آن است که خون بر زمین ریخته شده در این اتفاق ناگوار در راه هدیه کردن این مفهوم بزرگ و گرانقدر به دیگران به کار آید. شما با این تصمیم بزرگ، معنایی عمیق به مرگ عزیزتان خواهید بخشید.”
اردیبهشت ماه هم ۹ نفر از کنشگران مدنی، حقوق بشری و بانیان کارزار لگام در نامه‌ای خواستار
بخشش ریحانه جباری شدند. سیمین بهبهانی، جعفر پناهی، علی رضا جباری، فریبرز رئیس دانا، نسرین ستوده، نرگس محمدی، اسماعیل مفتی زاده، محمد ملکی، محمد نوری زاد در این نامه نوشتند: “ما در می یابیم که انسان‌های عادی به طور معمول در شرایط نامتعارف ممکن است به اقدامی از این گونه دست یازند، هرچند بر این باوریم آنانی که دست زدن به این گونه جنایت ها روند زندگی روزمره‌شان را تشکیل می‌دهد نیز زاده شرایط تحمیل شده بر زندگیشان‌اند و پیش از شروع دادخواهی و قصاص‌شان باید شرایطی را که به این جنایت‌ها وادارشان می کند دگرگون کرد؛ زیرا هیچکس جانی بالفطره نیست و هرکس در این راه تابع شرایط زندگی خویش است. معهذا ما از اینکه قوانین ایران و به تبع آن قضات دادگاه‌ها بین شخصی که در اثر اضطرار یا بی اطلاعی در یک لحظه تصمیم نادرست می‌گیرد وآن کس که با قصد قبلی و به طور مکرر دست به ارتکاب جرم می‌زند تفاوت معنی داری قائل نیستند، در عجب هستیم.”
پرونده در هاله‌ای از ابهام
پرونده ریحانه جباری دارای نکات مبهم فراوانی است. نقاط کور زیادی در این پرونده به چشم می‌خورد. ماجرا از جایی شروع می‌شود که ریحانه در یک بستنی فروشی با تلفن صحبت می‌کند و از کارش (طراحی دکوراسیون) حرف می‌زند. مرتضی، مردی 47 ساله و متاهل دارای سه فرزند که گویا دنبال یک طراح برای تغییر دکوراسیون مطبش بوده با او وارد مکالمه و آشنایی آغاز می‌شود. چند روز بعد دوست مرتضی با او تماس می‌گیرد و قرار ملاقاتی را تنظیم می‌کند. ریحانه ادامه ماجرا را این‌طور روایت می‌کند: “وقتی به آپارتمان رسیدم مرتضی سجاده‌اش را پهن کرد تا نماز بخواند. من در را نیمه باز گذاشته بودم اما او از من خواست در را ببندم و روسری‌ام را دربیاورم، قبول نکردم. وقتی از در فاصله گرفتم خودش جلو آمد و در را بست. خواست به من نزدیک شود. من قبول نکردم. یک لحظه که سرش را برگرداند من چاقویی از کیفم بیرون آوردم و از پشت ضربه‌یی به او زدم. مرتضی روی زمین افتاد. در همین هنگام در از بیرون باز و «ش» وارد شد. او به من گفت چکار کرده‌یی؟ به سمت اپن آشپزخانه رفت، چند کاغذ آنجا بود برداشت و فرار کرد. بعد هم من از خانه بیرون آمدم.”
در تحقیقات پلیس از محل حادثه دو لیوان آب میوه که یکی از آنها محتوی داروی خواب آور بوده و یک بسته کاندوم کشف شده، دادگاه اما اتهام قتل عمد با قصد قبلی را برای ریحانه درنظر گرفته و او را به اعدام محکوم کرده است.
عبدالصمد خرمشاهی، وکیل پییشین ریحانه جباری قبل‌تر در یادداشتی نوشته بود: “قتل در مقام دفاع از ناموس (اگر ثابت شود) جرمی است که از منظر عرف و جامعه هرگز مورد سرزنش قرار نگرفته است و وجدان جمعی هر چند مجری قانون، مرتکب را مجرم بشناسد و دفاع او را متناسب نداند او را تبرئه می‌کند و بر همین اساس است که در اکثر کشورهای جهان در موارد مشابه پس از بررسی کلی پرونده و ظواهر امر حتی اگر دفاع مشروع ثابت نشود اما مرد بیگانه از حدود متعارف گذشته باشد یا قصد شومی را داشته باشد و زن به دلیل ترس ناشی از شرایط یا تصورات غلط دیگر فرد مهاجم را به قتل برساند، در مجازاتش تخفیف قائل می‌شوند.”
ریحانه و وکلایش می‌گویند که قتل مرتضی سربندی، پزشک و کارمند سابق وزارت اطلاعات به دلیل دفاع از خود در مقابل تجاوز بوده است؛ اصطلاحی که در قانون تحت عنوان دفاع مشروع مطرح است اما این ادعا توسط مراجع قضایی در تمام مراحل بررسی رد و ریحانه به اعدام محکوم شده است.
