مایع فرار و بدبویی که یک قرن پیش در داروخانه ها برای کشتن شپش و پشه عرضه می شد امروز به یکی از مهمترین سوختهای فسیلی تبدیل شده که موجب حرکت صدها میلیون خودرو در سراسر دنیا می شود.مخلوطی از پارافین‌ها، آلکان ها، نفتن ها، سیکلو آلکان ها، آروماتیک ها که میزان و حجم ترکیب آنها در سوخت حاصل در سالهای نخست قرن گذشته تابع شرایط خاصی نبود اما امروز به مدد رشد دانش زیست محیطی و بهداشت قوانینی فوق العاده سختگیرانه ای در مورد ترکیبات بنزین وجود دارد.
قوانینی که متاسفانه در برخی کشورهای جهان سوم که خود نیز دارای ذخایر و پالایشگاه های نفت هستند و امکان دست بردن در ترکیبات را دارند بدون توجه به مخاطرات این عمل برای سلامتی افراد جامعه و محیط زیست انجام می گیرد.
1- وجود بنزن در حجم 4 برابر استاندارد در سوخت عرضه شده بسیاری از کشورها در مورد ترکیبات آروماتیک بنزین محدودیت هایی را اعمال می‌کنند و پالایشگاه‌ها مجبور به افزودن واحدهای پردازش جهت کاهش محتوای بنزن هستند. طبق استانداردهای جهانی، میزان بنزن موجود در هر لیتر بنزین نباید بیش از یک درصد باشد و این مقدار نیز در برنامه های یورو 5 و بالاتر باید تا حد زیادی کاهش یابد. هرچند که در حال حاضر در بنزین عرضه شده اما در ایران مطابق اعترافات رسمی سرپرست مدیریت نظارت و هماهنگی بر تولید شرکت ملی پالایش و پخش نفتی ترکیب بنزن در سطح حداقل 4% سوخت عرضه شده وجود دارد.
2- عدم تغییر ترکیبات سوخت در شرایط متفاوت آب و هواییاز دیگر مولفه های عرضه سوخت پاک توجه به وضعیت آب و هوایی محل عرضه است فی المثل ضریب ترکیبات مواد تشکیل دهنده بنزین در برخی کشورهای مناطق گرم خیز در طول سال ثبات بیشتری دارد اما در کشورهای چهار فصل مانند اکثر کشورهای اروپایی در فصل های سرد و گرم سال بنزین با ترکیب متفاوتی عرضه می شود، ترکیب متفاوتی که در فصل سرما به سرعت احتراق آن کمک می کند و یا در فصول گرم از تبخیر گسترده آن جلوگیری می کند. تغییراتی که بازهم در نظر بسیاری از کشورهای جهان غیر ضروری به نظر می رسد و در این کشورها هیچگونه تغییری میان ترکیب بنزین در فصول سرد با فصول گرم و یا بنزین ذخیره شده در مخزن 21 میلیون لیتری اردبیل در دیماه با بنزین ذخیره شده مخازن 11 میلیون لیتری چاه بهار در مرداد ماه وجود ندارد.
3- حذف ترکیبات سربیکی دیگر از تغییرات در فرآیند تولید بنزین در قرن گذشته حذف ترکیبات سرب از آن بودحذفی که اگرچه تا سالها چندان جدی گرفته نشد و حتی امروزه نیز خودروهایی که بر پایه مصرف بنزین همراه با سرب طراحی شده اند در جاده های کشورمان وجود دارد اما سرانجام فشار گروه های حامی محیط زیست دولتها را وادار ساخت تا به جای سرب از ترکیبات آروماتیکی و یا الکلی برای افزایش کیفیت یا همان اکتان بنزین استفاده کنند.فرآیند افزودن اتانول البته برخی علیرغم مشکلات تبخیر آن اما از نظر محیط زیستی و بهداشتی موجه تر از سایر روشهای مرسوم نظیرMTBE است اما بنا به دلایل نامعلومی عرضه بنزین با مکمل اتانول پس از تبلیغات فراوان دولتمردان به تعلیق رفت و همچنان ریه شهروندان پذیرای روزانه یک و نیم میلیون تن MTBE است. روشی که سالهاست در دنیا منسوخ شده و اکنون فقط در ایران و شاید در کشورهایی چون لیبی و سوریه استفاده شود. اما در ایران به خاطر احداث بدون بررسی دو واحد بزرگ تولید MTBE عملا وزارتخانه فخیمه نسبت به تعطیلی این واحدها و عدم استفاده از تولیدات آنها در بنزین داخلی واکنش نشان می دهد و و عملاً در حالیکه شعار استفاده از بنزین بدون سرب در سبد سوختی کشور مطرح می شود در خروجی اگزوز خودروهایی که این ترکیب سوختی را مصرف می کنند اکسیدهای سرب در درصد بالایی وجود دارد.
4- عرضه سوخت بی کیفیت عرضه بنزین با اکتان پایین تر از 90 نیز ساله است که در بسیاری از نقاط دنیا محدود و ممنوع شده است و در این کشورها معمولا بنزین با اکتان 90 به صورت بنزین معمولی و بنزین با اکتان 97 نیز به نام بنزین ویژه یا سوپر یا….. عرضه می شود و در کشوری مانند لبنان علیرغم مشکلات فراوان استقرار سیستم مدیریت سوخت، جنگهای داخلی و حملات نظامی به زیر ساختهای پخش انرژی در حال حاضر بنزین معمولی با اکتان بالاتر از 92 و بنزین سوپر با اکتان 97 توزیع می گردد. اما در ایران علیرغم هشدارهای سازمان حفاظت محیط زیست و تعیین ضرب الاجل حذف عرضه بنزین با اکتان کمتر از 90% در دهسال گذشته عملا هیچ فعالیتی بجز مصاحبه های مطبوعاتی صورت نگرفته و همچنان بیش از 95% بنزین عرضه شده در جایگاه های کشور با اکتانی پایین تر از حد نصاب مورد نظر سازمان محیط زیست و در بسیاری موارد حتی با اکتانی پایین تر از اعداد اعلام شده توسط شرکت پخش. پالایش مواد نفتی عرضه می شود و مسوولان در مصاحبه های رسمی ابراز امیدواری می کنند که در آینده با سرمایه گذاری و راه اندازی تمام طرح های اصلاحی در پالایشگاه تهران بنزین این پالایشگاه به اکتان 87-89 برسد!!
5- تبخیر بنزین در چرخه انتقال و عرضه نزدیک به یکصد انبار بنزین، دوازده هزار نفتکش و سه هزار جایگاه عرضه سوخت حتی پس از اجرای طرح های ساده دولت نظیر طرح کهاب همچنان با درصد بالایی از فرار بخار بنزین رو برو هستند.یکی از مهمترین عوامل روانی که موجب افزایش تبخیر ناخواسته بنزین در کشور می شود تعداد فوق العاده کم پمپ های بنزین بنزین به نسبت خودروهای موجود است.در حالی که کارخانجات ایران خودرو و سایپا سالانه تا سیصد هزار خودرو وارد بازار می کنند روند افزایش جایگاه های عرضه سوخت رشد زیر یک درصدی سالیانه دارد و عملا فرایند سوختگیری برای خودروها در ابرشهر تهران نزدیک به سی دقیقه به طول می انجامد فرآیندی که در بسیاری از کشورهای دنیا حداکثر 6-7 دقیقه زمان می برد. در نتیجه این کمبود اکثریت خودروها تا زمان تخلیه کامل باک از مراجعه به پمپهای بنزین اجتناب می کنند و این در حالیست که هرچقدر حجم فضای خالی داخل باک بیشتر و سطح بنزین بالاتر باشد درصد تبخیر آن افزایش خواهد یافت و چنانچه خودروها همیشه با باک پر و یا تقریبا پر حرکت کنند تاثیر بالایی در کاهش تبخیر و مصرف سوخت خواهد داشت. در صد بالایی از نازلهای عرضه سوخت در جایگاه ها نیز فاقد قطع کن و واشرهای جلوگیری از تبخیر هستند و هنوز تانکرهای حمل مایعات غیر فرار در بسیاری از مناطق در ناوگان انتقال بنزین فعالیت می کنند.
6- تبدیل غیر علمی سوخت خودروهای بنزینی به گاز سوزنمای دیگری از فاجعه زیست محیطی مدیریت ناصحیح سوخت در کشور را می توان در گازسوز کردن نسنجیده خودروها دید، برخلاف شعارهای مبنی بر استفاده از گاز به عنوان سوخت پاک و… رویکرد بدون مطالعه به گازسوز و دوگانه سوز کردن خودروهایکی از بزرگترین دلایل افزایش مصرف سوخت در کشور است چون با توجه به اینکه CNG توانایی فشرده شدن تا عدد تراکم 12 را دارد به راحتی می توان نتیجه گرفت که خودروهایی که بتوانند در موتور خود از نزدیکترین ضریب به این تراکم استفاده کنند راندمان بهتری خواهند داشت منجمله خودروهای زانتیا و پارس با نسبت تراکم یک به 10 و انواع مختلف پژو 206 با نسبت تراکم یک به 10 و یک به 11 که البته در این خودروها هم استفاده گاز و بنزین غیر سوپر علاوه بر مشکلاتی چون افت ضربه زدن به موتور، سوختن سوپاپ، تاب برداشتن سرسیلندر، سوراخ شدن کف پیستون، مصرف سوخت در حالت بنزینی افزایش یافته و آلودگی آن هم به مقدار زیاد تشدید می شود.در چنین شرایطی شرکتهای خودروسازی کیتهای گاز سوزکردن خودرو ها را بر روی خودروهایی نظیر پژو آر دی و پراید با نسبت یک به 5/8 تعبیه می کنند، که این امر اگرچه ممکن است موجب جذابیت صوری برای خریدارانی گردد که می توانند از سوخت ارزانتر نیز برای از خودروی خود استفاده کنند گردد اما این کاهش راندمان و بدسوزی و همچنین استفاده توامان از دو سوخت با ضرایب سوختی و ترکیبات متفاوت تبعات بلند مدت مخربی بر محیط زیست در پی خواهد داشت.
منبع: اعتماد، یازدهم مهر