براهما چلانی
آمریکایی ها اخیرا فشار تحریم ایران را از روی دوش هند برداشته و در مقابل خرید برخی از محصولات نفتی ایران، به هندوستان اجازه داده اند که تحریم های مالی را در مقابل ایران اجرا نکند. با این حال ایران بر سایر جنبه های رابطه آمریکا و هند سایه انداخته است.
از نقطه نظر هند، ایران یک همسایه مهم محسوب می شود که می توان با آن روابط گسسته را به آسانی از سر گرفت. در واقع، به نظر می رسد هند از لحاظ جغرافیایی بین یک سری کشور های ورشکسته یا بدرد نخور قرار گرفته است و از همه نظر هم تحت تهدید های بین المللی قرار دارد. اگر هند می خواست به تحریم هایی که آمریکا برای ایران در نظر گرفته است پایبند باشد، از لحاظ استراتژیک با عواقب سنگینی مواجه می شد.
برای شروع، دسترسی اش را به افغانستان از طریق ایران از دست می داد. ایران مدت هاست که محل انتقال کمک های هند به کابل است. بعلاوه، این تحریم ها منافع هند را حوزه انرژی به خطر می انداخت. کشورهای کمی هستند که مانند هند به نفت منطقه خلیج فارس نیازمند باشند که نزدیک به ۸۰ درصد مصرف اش را از این منطقه تامین می کند. ایران که سومین بزرگترین تولید کنند نفت جهان است در یک منطقه سوق الجیشی قرار گرفته است که محل عبور نفت تولید کننده های دیگر آسیای مرکزی و خاورمیانه است.
در گذشته ایران و عراق مهم ترین صادر کنندگان نفت به هند بودند. اما عراق مدت های طولانی است که گرفتار اشغال آمریکا شده است و ایران نیز در حال حاضر با تحریم نفتی به رهبری آمریکا قرار دارد. در نتیجه تلاش های آمریکا برای اعمال تحریم های بیشتر، هند را در دو نقطه مورد تهدید قرار داده است.
اولین نقطه، تهدید خراب شدن استراتژی هند برای ایجاد تغییر در واردات نفت با توجه به وابستگی شدیدی که به کشورهای اسلامی تولید کننده نفت مانند عربستان، امارات و قطر- کشورهایی که توانسته اند از بهار عربی جان سالم بدر ببرند- دارد. در مرتبه دوم، انزوای بیش از حد ایران باعث می شود که هند نتواند نقش خودش را در افغانستان به نحو احسن انجام بدهد و این درست در زمانی اتفاق می افتد که آمریکا تلاش می کند حضور نظامی خود را در این کشور کم کند.
هند یکی از بزرگترین کمک کنندگان به افغانستان است و هیچ راه دیگری برای فرستادن این کمکها به غیر از ایران ندارد. هند در میان کشورهایی قرار دارد که همه تلاشش را می کند تا افغانستان بار دیگر به دست طالبان مورد حمایت پاکستان نیافتد. فراموش نکنیم که این اتحاد شمال، شامل ایران، هند و روسیه بود که با کمک نیروی هوایی آمریکا در اواخر سال ۲۰۰۱ طالبان را به سمت کابل راند.
امروز آمریکایی ها خویشتنداری ایران را به دلایل مختلف ژئوپولیتیک ارزیابی می کنند. اول اینکه سقوط صدام حسین توسط آمریکا باعث شد که کشور عراق بدل به کشوری بشود که شیعیان قدرت را در دست دارند. جورج بوش زمانی ایران را “محور شیطان”خوانده بود اما تصمیم حمله به عراق و اشغال این کشور به سود ایران شد.
بعلاوه، ژئوپولیتیک منطقه جوری است که “هلال ماه سنی” را که توسط ترکیه و عربستان و قطر و امارات هدایت می شود بر “هلال ماه شیعه” که توسط ایران، عراق و سوریه و لبنان اداره می شود، چیره کرده است.
آمریکایی ها از اتحادشان با بخش سنی منطقه سود فراوانی می برند. آنها علاوه بر امتیاز های استراتژیک، رابطه نزدیک آمریکا با شیوخ صاحب نفت-که بیشترین ذخیره نفت را دارند- قیمت دلار را نیز بالا نگه می دارند.
به همین دلیل است که برنامه اتمی ایران بدل به سمبل تنش ژئوپولیتیک شده است که اساس آن تقابل ایران و آمریکاست. در واقع، برنامه اتمی هم به سود ایران است که در مقابل مخالفان دولت از برگ برنده ملی گرایی استفاده کند و هم برای آمریکا که با اصرار بر تهدیدی به اسم ایران در مجامع بین المللی سود ببرند.
هند باید تلاش کند تا نقش یک وابسته با انصاف را اجرا کند تا از تهدید حمله نظامی که به احتمال خیلی زیاد منجر به بسته شدن مهم ترین شاهراه واردات و صادرات نفت، تنگه هرمز، می شود جلوگیری کند. اما هند با توجه به سال های طولانی توانسته است پلی باشد میان ایران و آمریکا مجبور است که بر روی بند نازک سیاست راه برود و خواست او مبنی بر بی طرفی روز به روز از هر دو طرف بیشتر نادیده گرفته می شود.
هربار که هیاتی از هند از ایران بازدید می کند، آمریکایی ها هشدار می دهند که ایران بدل به مانعی برای بهبود روابط دو کشور شده است. اگرچه هند در اجلاس آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶، علیه ایران رای داد، اما از او خواسته شد که قرار داد 25 ساله 22 میلیارد دلاری اش را با ایران در حوزه گاز مایع، لغو کند.
مسئله ایران بدل به یک کاغد تورنسل در عرصه سیاست شده است: هندوستان از منافع استراتژیک خود در منطقه دفاع می کند یا برای استفاده کوتاه مدت آمریکا انتخاب شده است؟ آمریکایی ها به سهم خود باید کاهش فشار بر هند بر سر تحریم های ایران راهی برای نقش استراتژیک این کشور در مقابل ایران باز نگه دارند.
لاستامپا، 24 ژوئیه
