چند روزی است که عکس‌هایش در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. نامش “معین” است، می‌گویند یکی از کوچکترین کارتن‌خواب‌های دنیاست. مادرش چهار ماه پیش او را در یکی خیابان‌های جنوبی‌ترین مناطق تهران به دنیا آورده، اما نه در بیمارستان و اتاق عمل و یا حتی خانه، در خیابان و به کمک دیگر کارتن‌خواب‌ها. حالا می‌گویند او ممکن است معتاد هم باشد. سعید شاهمیر مدیر اداره فوریت‌های خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید: “چندی پیش ماموران گشت فوریت‌های خدمات اجتماعی در محله «خلازیر» متوجه وجود یک نوزاد به همراه مادر معتادش در وضعیت بسیار نامناسب شدند اما هنگامی که مددکار مرکز سعی داشت تا نسبت به جذب این مادر و کودک اقدام کند، مصرف‌کنندگان و موادفروشان این منطقه به ماموران حمله و زمینه فرار مادر و کودک را به وجود آوردند.” او می‌گوید پس از چند ماه پیگیری نهایتا روز پنج‌شنبه یکی از مددجویانی که در منطقه «خلازیر» در حال مصرف و استعمال مواد مخدر بود به مددکار این مرکز پیامکی مبنی بر اینکه این کودک و مادرش در حال مصرف مواد مخدر مشاهده شده‌اند، می‌فرستد و از مددکاران می‌خواهد نسبت به گرفتن بچه اقدام کنند. پس از آن مادر این کودک را به یک کمپ معرفی و معین را هم به بیمارستان منتقل می کنند. مادرش که به هرویین و شیشه اعتیاد دارد در توضیح خراش‌هایی که روی صورت او بوده گفته خراشیدگی ناشی از گازگرفتگی سگ است.
ماجرای دردناک معین یاددآور این نکته است که در کنار مردان و زنانی که این روز و شب‌های سرد را بی‌سرپناه می‌گذرانند، کودکانی هم هستند؛ کودکانی که معین ۴ ماهه تنها یکی از آنهاست. کودکانی که در بیغوله‌های آلوده از مادران عموما معتاد و بیمار زاده می‌شوند تا یک معضل دیگر به آسیب‌های اجتماعی کشور اضافه شود: “کودکان کارتن خواب”.
دکانی که اعتیاد را ارث می‌برند
محمدباقر قالیباف، شهردار تهران اواخر مهرماه امسال اعلام کرد پایتخت ۱۵ هزار کارتن‌خواب دارد. این در حالی است که پیش از آن بابک دین‌پرست معاون کاهش و مشارکت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر،گفته بود ۴۹ درصد معتادان کارتن خواب کشور در استان تهران زندگی می‌کنند و تعداد این افراد در تهران، ۲۸ هزار است. اگر چه آمار دقیقی از کارتن‌خواب‌های سراسر کشور موجود نیست اما گزارش‌های غیر رسمی از افزایش شمار بی‌خانمان‌ها حکایت دارد. شرایط وقتی نگران کننده‌تر به نظر می‌رسد که بدانیم آخرین آماری که از هزار نفر از کارتن خواب های تهران توسط فعالان حوزه مدنی و اجتماعی، گرفته شده است نشان می دهد دو درصد از کارتن خواب های تهران اچ آی وی مثبت هستند. اچ‌آی‌وی مثبت دربین کارتن‌خواب ها به سرعت پیشرفت می‌کند، یا از راه سرنگ مشترک و آلوده به ویروس و یا از راه رابطه جنسی. در این میان بارداری‌هایی هم از این روابط حاصل می‌شود. وب‌سایت پیام نو از قول یک فعال مدنی در حوزه اعتیاد و کارتن خوابی در همین زمینه نوشته است: “این بچه ها معتاد به دنیا می‌آیند، احتمال این که اچ آی وی هم داشته باشند خیلی زیاد است. بچه‌ای که معتاد به دنیا می‌آید تنها تا ۱۳ روز اجازه ماندن در درمانگاه های شهر را دارد و بدون این که خودش بخواهد، اولین باری که یک کودوئین یا مشروب بخورد معتاد می‌شود…. در حال حاضر، هیچ جایی برای نگهداری این کودکانی که آینده شان در هاله ای از ابهام است، وجود ندارد.”
این احتمال وجود دارد که معین ۴ ماهه هم که یکی از کوچکترین کارتن‌خواب‌های دنیا لقب گرفته و حالا در بیمارستان بستری است، معتاد باشد. روزنامه شهروند نوشته “معین، در نخستین روزهای تولدش، توسط گروه مهرورزی و کارتن‌خواب‌های بهبودیافته از اعتیاد «جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها» پیدا شد. تلاش‌های بسیاری برای ترک اعتیاد و بهبودی پدر و مادر معین از اعتیاد صورت گرفت اما هیچ‌یک از تلاش‌ها ثمری نداشت. پدر و مادر معین اعتیاد را ترک نکردند اما با این حال، حس تعلق به فرزند هم اجازه نداد تا فرزندشان را به دست دیگری بسپارند. آنها می‌خواستند خودشان سرپرستی کودکشان را برعهده داشته باشند و معین چهارماهه را بزرگ کنند.”
سارا چرتابیان، مددکار اجتماعی و معاون جمعیت طلوع بی نشان‌ها در یک نشست خبری با نام “کودکان کارتن‌خواب” با اشاره به محوریت خانواده و اهمیت آن در موضوع آسیب های اجتماعی، گفته: “آنچه که به طور معمول در نهادهای حمایتی روی می‌دهد، حمایت های گسسته از کودک، پدر و مادر است که در نهایت به شکلی صحیحی به هم متصل نمی شود و در نتیجه، از بستر مهمی به نام «خانواده» در این فرآیند صرف نظر می شود.چنان که مهم ترین دغدغه بسیاری از زنان کارتن خوابی که داوطلب پاک شدن هستند، سرنوشت فرزندانشان است و اینکه معمولا پس از بهبودی نمی توانند فرزندانشان را پس بگیرند.”
زنان کارتن‌خواب جوان شده‌اند
سال گذشته بود که یک مقام مسئول خبر داد علاوه بر افزایش تعداد زنان کارتن خواب، میانگین سن زنان کارتن‌خواب پایتخت به ۱۷ و ۱۸ سال کاهش یافته است. معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران گفته بود: “شاید به صورت موردی فردی با سن کمتر از ۱۵ سال نیز در شهر تهران کارتن‌خواب شود اما به دلیل سن کم سریعا به مراکز بهزیستی تحویل داده می‌شود آنچه در این میان اهمیت دارد این است که زنان کارتن‌خواب شهر تهران جوان شده‌اند.” امان‌الله قرایی‌مقدم استاد دانشگاه و جامعه‌شناس پیش‌تر راهکار این معضل را به دو صورت کوتاه مدت و بلند مدت بیان کرده بود: “کارتن‌خواب‌ها زیر خط فقر مطلق هستند و در این میان زنان از مردان در شرایط بسیار سخت‌تری قرار دارند چرا که به صرف زن بودنشان در معرض انواع آسیب‌ها و سوء استفاده‌ها قرار دارند. در قدم اول باید برایشان گرم‌خانه‌های مناسب و کافی تهیه و جذبشان کرد. البته گرمخانه یک سرپناه موقت است اما می‌شود با روش‌های حمایتی و آموزشی برای این افراد اشتغال زایی کرد تا آرام آرام به جامعه برگردند و بتوانند سرپناه مستقلی داشته باشند. وگرنه چه کسی دوست دارد در برف و باران و آفتاب و گرما با یک تکه مقوا سر کند؟” قرایی مقدم ادامه داده: “کارتن‌خواب‌ها از همه چیز محرومند؛ نه درآمدی دارند و نه بیمه‌ای. یارانه‌ها را باید به اینها داد نه به سرمایه‌دارها. این پولها باید به اینها برسد نه کسی که میلیونر است و یارانه هم می‌گیرد؛ باید به رفاه طبقات محروم پرداخت. باید یارانه پولدارها را حذف کنند و محرومان بدهند که محروم‌ترینشان همین زنانند.”
