با گذشت بیش از سه دهه از استقرار جمهوری اسلامی و تصویب قانون اساسی، برای نخستین‌بار آموزش زبان و ادبیات کردی به عنوان ضمیمه کتاب فارسی، در یکی از مدارس استان کردستان آغاز شد. معلمان کرد با استقبال از این اقدام آموزش و پرروش می‌گویند که “آموزش زبان کردی سالهاست خواست و آرزوی بسیاری از مردم کرد است” اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب و تدوین منابع جامع “راه درازی در پیش است”.
در تحولی دیگر دانشگاه آزاد سنندج از اختصاص دو واحد آموزش زبان کردی در این دانشگاه خبر داده است. همزمان اعلام شده که رشته کارشناسی زبان و ادبیات کردی در دانشگاه کردستان از سال آینده دانشجو می‌پذیرد.
آموزش زبان کردی و زبان‌های غیر فارسی در تاریخ ایران سابقه نداشته و این نخستین‌بار است که زبانی دیگر در کنار “زبان رسمی فارسی” وارد سیستم آموزشی کشور می‌شود.
بر اساس گزارش‌ها مراسم رونمایی از کتاب آموزش زبان کردی روز شنبه، ۹ اسفندماه از سوی دانش آموزان و آموزگاران مدرسه صلاح الدین ایوبی سقز در استان کردستان برگزار شد.
وبسایت “روانگه” که به دو زبان کردی و فارسی از داخل ایران به روز می‌شود نوشته است برگزارکنندگان برنامه رونمایی از کتاب آموزش زبان کردی، که یک هفته بعد از روز جهانی زبان مادری برگزار شده، گفته‌اند در تمام اقداماتشان با “مسئولان مربوطه” هماهنگی داشته‌اند.
عبدالله لطیف‌پور، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی و دبیر دبیرستان‌های سقز در توضیحاتی بیشتر به روز می‌گوید: “با توجه به اینکه در درس ادبیات فارسی دوره راهنمایی فصلی (فصل ششم) به عنوان ادبیات بومی وجود دارد و این فصل به عنوان درس آزاد و اختیاری برای دانش‌آموزان قرار داده شده، تعدادی از معلمان مقطع راهنمایی ( متوسطه دوره‌ی اول) با همکاری گروه ادبیات فارسی راهنمایی سقز برای پرکردن این فصل که در کتابهای درسی به صورت صفحاتی سفید آمده است، اقدام به تهیه کتابی تحت عنوان (وانه‌ی کوردی) کرده‌اند.”
او می‌افزاید: “این اقدام از یک طرف خوراک مناسبی است برای تکمیل آن فصل و از طرف دیگر دانش آموزان را به صورت مختصر با الفبا و رسم الخط و دستور و تاریخ ادبیات کردی به صورت مختصر آشنا می‌کند؛امری که سالهاست خواست وآرزوی بسیاری از کرد هاست.”
نسخه‌هایی از کتابهای آموزشی زبان کردی برای معلمان و دانش آموزان جهت دانلود رایگان در وبلاگ گروه ادبیات فارسی متوسطه و اول استان کردستان منتشر شده است.
کتاب مربوط به دانش‌آموزان که “وانه‌ی کوردی” نام دارد، در چند سرفصل جداگانه، علاوه بر معرفی مشاهیر ادبی کردستان و تاریخ ادبیات مردم آنجا، به آموزش دستور زبان کردی نیز پرداخته است.
در شناسه این کتاب از وزارت آموزش و پرورش و نهادهای استانی زیرمجموعه آن به عنوان ناشر این جزوه یاد شده است.
عبدالله لطف پور می‌گوید از روز دوم اسفند ۹۳، مصادف با روز جهانی زبان مادری، تدریس این کتاب به صورت رسمی در مدرسه صلاح‌الدین ایوبی سقز شروع شده و قرار است در سال جاری در بسیاری از مدارس راهنمایی این شهرستان نیز به اجرا در آید.
به گفته این معلم کردستانی “کتاب آموزش زبان کردی فعلاً در سطح راهنمایی یا دوره متوسطه اول تدریس می‌شود و چون ضمیمه یکی از کتابهای درسی رسمی است، بنابراین آموزش آن هم اجباری و رسمی خواهد بود و تمام معلمان راهنمایی باید برای تدریس فصل ششم ادبیات تحت عنوان ادبیات بومی از این کتاب استفاده کنند.”
“مردم مثل کاغذ زر کتاب کردی می‌برند”
بر اساس اصل پانزدهم قانون اساسی “زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.”
هر چند اجرای آموزش زبان کردی در یکی از شهرستان‌های استان کردستان را می‌توان اقدامی در راستای اجرای این اصل پنداشت، اما تا زمانی که این موضوع شامل دیگر مدارس این استان و مدارس سایر استان‌هایی که زبان آنها غیر فارسی است نشود، نمی‌توان آن را به منزله اجرای اصل ۱۵ قلمداد کرد.
علی اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش، در بهمن ماه سال ۹۲ در ملاقات با اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفته بود: “مطابق اصل ۱۵ قانون اساسی، آموزش ادبیات بومی و قومی می‌بایست صورت پذیرد و آقای رئیس‌جمهور هم در نطق‌های انتخاباتی‌شان این قول را داده‌اند.”
این اظهارات با واکنش تند اعضای فرهنگستان روبرو شد. آنان در دستور کار قرار گرفتن این طرح در دولت روحانی را “تهدیدی جدی برای زبان فارسی و یک توطئه برای کمرنگ کردن این زبان” خوانده و فراتر از آن، این موضوع را وارداتی و توطئه خارجی‌ها در ایران دانستند که به گفته آنها با انگیزه‌های جناحی” مطرح می‌شود.
در پی این اظهارات علی یونسی، دستیار حسن روحانی در امور اقوام و اقلیت‌ها با تاکید بر اجرایی شدن این اصل گفت آموزش زبان مادری موضوع و مساله مردم کردستان و آذربایجان و بلوچستان نیست بلکه مسأله جریان‌های سیاسی است و باید این بهانه از دست آنها خارج شود.
خرداد ماه سال ۹۳ در ادامه همین بحث‌ها جمعی از فعالان کرد در طوماری که به امضای ۱۰ هزار شهروند کرد رسیده بود، با یادآوری وعده‌های حسن روحانی خواهان اجرایی شدن آنها در ارتباط با “آموزش زبان مادری” شدند.
آقای لطیف پور می‌گوید: “لازم است زبان و ادبیات کردی هم مثل زبان و ادبیات تمام ملت‌های دنیا به روش علمی و مطابق با استانداردهای جدید آموزشی تدریس گردد و در نگارش کتاب‌ها برای مقاطع مختلف تحصیلی تمام جوانب فرهنگی و روان شناسی و اجتماعی و فکری و… در نظر گرفته شود.”
به گفته او: “کتاب یا جزوه ای که تدوین شده از این نظر که شاید نخستین اثری است که به صورت گسترده و تاحدودی رسمی منتشر می شود اثری ارزشمند است و فعلاً به قول معروف، مردم مثل کاغذ زر آن را می‌برند. اما این کار فقط برای شروع کار مناسبی است و تا تهیه ی کتاب هایی که به صورت مجزا برای تمام سطوح مختلف نگاشته شود راه درازی در پیش داریم. فعلاً به این دوستان که سلسله جنبانان این حرکت اند باید دست مریزاد گفت و از کارشان حمایت کرد و به تهیه ی کتابهای مناسبت تر هم امیدوار بود.”
چرا تنها زبان کردی؟
آغاز آموزش زبان و ادبیات کردی هر چند با استقبال گسترده مردم کردستان روبرو شده اما همزمان انتقاد برخی از فعالان دیگر جوامع اقلیتی در ایران را بر انگیخته و برخی از آنان نسبت به آنچه “آزادی نسبی کردزبانان در مقایسه با محدودیت‌های فراوان در راستای تدریس زبان ترکی” خوانده شده، اعتراض کرده‌اند.
حسن روحانی در کنار وعده‌های کلی و متفاوتی که به ساکنان جوامع اقلیتی ایران داده بود، در جریان کارزار انتخاباتی خود در تبریز به طور مشخص بر ضرورت تأسیس “فرهنگستان زبان و ادب آذری” تاکید کرده و گفته بود: “برای آذربایجان در دولت تدبیر و امید شاهد تأسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری در شهر تبریز خواهیم بود.”
در آذرماه، ابراهیم رشیدی، فعال مدنی ساکن آذربایجان شرقی در ارزیابی این وعده‌ها به روز گفته بود: “هیچ یک از وعده‌های حسن روحانی در مناطق ترک‌نشین ایران، از جمله وعده مربوط به فرهنگستان فرهنگ و ادب آذری عملی نشده و مردم نیز از نشریات استانی و مطبوعات محلی سرخورده شده‌اند.”
به گفته این فعال مدنی فعالان آذربایجانی در ایران خواهان اجرایی‌شدن اصل ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی هستند.
در واکنش به عدم تحقق وعده‌های روحانی اعضای هیات تحریریه فصلنامه هزار قلم، در نامه‌ای سرگشاده خطاب به رئیس جمهوری اسلامی، به صورت گروهی در اعتراض به اجرایی نشدن اصل ۱۵ قانون اساسی استعفا دادند.
این فصلنامه چند زبانه توسط دانشگاه شهید مدنی تبریز چاپ و منتشر می‌شد و در زمینه گردآوری ادبیات مکتوب و شفاهی اقوام و ملل مختلف ایرانی از کرد، بلوچ، ترک، ترکمن و عرب فعالیت می‌کرد.
امضا کنندگان در پایان نامه خود گفته بودند هرگاه زمینه اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی مهیا شود، دوباره به عرصه روزنامه‌نگاری بازخواهند گشت.
در پایان از عبدالله لطیف پور می‌پرسم چرا آموزش زبان مادری، مشابه آنچه در سقز اتفاق افتاده، در سایر مدارس این شهرستان و دیگر استان های کشور اجرا نشده است؟ می‌گوید: “در سطح مدارس دیگر سقز نیز کتاب درحال پخش شدن است و استقبال خوب است و کتاب به سرعت در حال نایاب شدن است. هرچند ظاهراً هنوز عده‌ای با تردید به این قضیبه می‌نگرند. احتمالا در آینده‌ای نزدیک این حرکت در استان کردستان و شاید در سایر استان‌ها نیز ادامه داشته باشد. امیدوارم این حرکت با استقبال همگانی روبرو شود و همه با خوش‌بینی و حسن‌نیت به آن بنگرند.”
در مورد مناسبت روز جهانی زبان مادری و وضعیت زبان‌های غیر فارسی در ایران بیشتر بخوانید.
