18 تیر، بیش از یک دهه است که در خاطره جمعی دانشجویان ایرانی، با مرگ، زندان، کمیته انضباطی، دادگاه و … همراه بوده است. گزارش زیر به بازخوانی آنچه “فاجعه کوی دانشگاه” نام گرفته، اختصاص دارد.
18 تیر 78
15 تیر ماه 1378 روزنامه اصلاح طلب سلام به جرم چاپ نامه محرمانه سعید امامی (متهم اول قتل های زنجیره ای) به قربانعلی دری نجف آبادی وزیر اطلاعات توقیف شد. دو روز بعد در 17 تیر ماه دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به این حکم تجمع کردند و خواستار رفع توقیف از این روزنامه شدند.
در ساعات پایانی 17 تیرماه 1378 فرهاد نظری فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ فرمان حمله نیروهای انتظامی و در کنار آنها لباس شخصی‌ها به کوی دانشگاه را صادر کرد. نیروهای امنیتی و لباس شخصی ها به داخل کوی دانشگاه و خوابگاه‌های دانشجویی حمله بردند و ضمن تخریب اموال دانشجویان آنان را مورد ضرب و جرح قرار دادند، تنی چند را به قتل رساندند و بسیاری را بازداشت کردند.
حمله و ضرب و شتم دانشجویان تا صبح 18 تیر ماه ادامه داشت. این حمله به اعتراضات گسترده و چند روزه دانشجویان و مردم در تهران و شهرستانها انجامید. در دانشگاه تبریز نیز در 20 تیر ماه درگیریهای گسترده‌ای بین دانشجویان و نیروهای لباس شخصی و امنیتی روی داد. در درگیری های دانشگاه تبریز دکتر پورفیض رییس وقت دانشگاه تبریز نیز از سوی لباس شخصی ها مورد ضرب و شتم قرار گرفت. در تهران دانشجویان از روز 18 تا 22 تیر ماه به مقابله به مثل دست زدند و درگیری های متعددی در حوالی میدان انقلاب، ولیعصر، بلوار کشاورز، خیابان فلسطین و فاطمی بین دانشجویان معترض و مردم همراه با آن ها با نیروهای نظامی و نیروهای لباس شخصی رخ داد.
مقامات دانشگاه تهران، از میلیاردها ریال خسارت به کوی دانشگاه سخن گفتند و مصطفی معین، وزیر علوم، از سمت خود استعفا داد، اما محمد خاتمی، رئیس جمهوری با این استعفا موافقت نکرد و کمیته ای را مامور بررسی این واقعه کرد.
همه مسئولان از محکومیت حوادث روی داده و حمله به خوابگاه دانشجویان سخن گفتند. آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، دانشجویان را “فرزندان خود” خواند و گفت که “قلبش از این اتفاق جریحه دار شده”.
وی همچنین طی یک سخنرانی حمله به کوی دانشگاه را به ورود افراد به خانه دیگران تشبیه کرد. وی در جمع بسیجیان گفت “حتی اگر عکس مرا پاره کردند شما واکنشی نشان ندهید” و صدای گریه بسیجیان از بلندگوی مسجد دانشگاه تهران بارها و بارها پخش شد.
گشته شدگان: همچنان نامعلوم
از تعداد دقیق کشته شدگان این واقعه اطلاع دقیقی در دست نیست اما هویت سه تن از دانشجویان کشته شده(عزت الله ابراهیم نژاد، فرشته علیزاده و اکبر محمدی) و یک دانش آموز کشته شده(تامی حامی فر) مشخص شده است. یکی از دانشجویان نیز به نام سعید زینالی پس از دستگیری مفقود شدو دانشجوی دیگری به نام محسن جمالی در درگیری ها چشم خود را از دست داد. مجموعهٔ فعالان حقوق بشر در ایران هم ادعا دارد ۷ نفر در واقعه حمله به کوی دانشگاه کشته شده‌اند.
عزت الله ابراهیم نژاد فارغ التحصیل رشته حقوق از دانشگاه چمران اهواز بود که هنگام یورش به خوابگاه دانشجویان در کوی دانشگاه تهران کشته شده. خانواده عزت الله ابراهیم نژاد قاتل وی را شناسایی و به دادگاه معرفی کردند. یکی از شاهدان قتل نیز با حضور در کمیسیون اصل نود مجلس مشاهدات خود را از قتل وی گفت. خانواده عزت ابراهیم نژاد معتقدند مهدی صفری تبار، پسر امام جمعه وقت اسلامشهر و مسعود ده نمکی در قتل وی دست داشته اند.
فرشته علیزاده، فعّال دانشجویی دانشگاه الزهرا و مسئول برد انجمن این دانشگاه هم در درگیریهای پس از حمله به کوی دانشگاه تهران ناپدید شد. امیر فرشاد ابراهیمی یکی از رهبران انصار حزب‌الله که از این گروه جدا و پس از ۱۸ ماه انفرادی و شکنجه و دو سال حبس ایران را ترک کرد پیرامون قتل فرشته علیزاده گفته او پس از بازداشت زیر شکنجه جان سپرده و در گورستان خاوران دفن شده‌است.
اکبر محمدی به همراه برادرش منوچهر و عده ای دیگر از فعالان دانشجویی از جمله احمد باطبی دستگیر و در دادگاه ویژه انقلاب به اعدام محکوم شدند، اما پس از چندی حکم اکبر محمدی به ۱۵سال حبس تقلیل یافت. وی پس از آن اقدام به اعتصاب غذای نامحدود در زندان اوین کرد. همبندان او در مصاحبه و با پخش اطلاعیه‌هایی اعلام کردند با وخیم شدن وضعیت اکبر محمدی و انتقال او به بخش بهداری زندان اوین، مامورین زندان دست و پای وی را با زنجیر بستند و دهان او را با چسپ بستند تا بازرسان بین المللی که در آن زمان در زندان بودند از حضور او باخبر نشوند. اکبر محمدی همان شب درگذشت. وکیل مدافع محمدی، خلیل بهرامیان از قول زندانیان همبند موکل‌اش از جمله علی افشاری گفت که محمدی در طول روزهای پیش از مرگ، بارها وحشیانه مورد ضرب و شتم قرار گرفته بود و آثار شکنجه بر بدن او نمایان بوده‌است.
تامی حامی‌فر دختر دانش‌آموزی است که شورای متحصنین - نمایندگان دانشجویان تهرانی که از روز دوشنبه ۲۱ تیر تشکیل و مامور پیگیری خواست دانشجویان و مذاکره با حکومت شدند - در روز شنبه ۲۶ تیر ۱۳۷8 خبر کشته شدن او را تایید و اعلام کرد جسد وی به پل دختر منتقل و دفن شده‌است.
سعید زینالی دانشجوی ترم آخر رشته کامپیوتر توسط نیروهای امنیتی در منزل بازداشت شد و تاکنون (۱۳۸9) پس از گذشت 11 سال خبری از وی به دست نیامده‌است. نهادهای امنیتی پس از پیگیری‌های فراوان خانواده وی حفاظت اطلاعات سپاه را عامل بازداشت وی اعلام کردند اما آن نهاد نیز پاسخی پیرامون سرنوشت وی ارائه نکرده‌است. احمد باطبی دیگر دانشجوی زندانی که پس از تحمل ۹ سال زندان از مرخصی استعلاجی استفاده و نوروز ۱۳۸۷ ایران را ترک کرد به خانواده وی گفته صدای او را در جریان بازجویی‌ها شنیده‌است.
دو سال پس از این واقعه اما، قوه قضاییه، تمامی متهمان این پرونده ـ از جمله سردار نظری ـ را از اتهامات تبرئه کرد. تنها فردی که در این میان مجرم شناخته شد، سربازی بود که به جرم دزدیدن ریش تراش به 90 روز حبس محکوم شد.
اینک 11 سال است که روز ۱۸ تیر، شاهد اعتراض‌ها و تجمع‌هایی در پاس داشت آن روز در برخی از نقاط ایران و دیگر کشورهای جهان است. هر چند در سال‌های آغازین این مراسم از رونق بیشتری برخوردار بود، اما به مرور، هر سال که گذشت حساسیت جمهوری اسلامی به برگزاری چنین مراسمی بیشتر و باعث شد تا برای جلوگیری و حذف این واقعه از تقویم ذهنی جامعه، شیوه‌های تندتری به کار برده شود.
اما شاید یکی از شدیدترین برخوردها با دانشجویان معترض در سال 86 انجام شد. سالی که اعضای شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت تصمیم گرفتند به یاد 18 تیر و در اعتراض به سرکوب دانشجویان دست به تحصن در مقابل دانشگاه پلی تکنیک بزنند. در آن زمان سه تن از دانشجویان دانشگاه پلی تکنیک ـ از جمله مجید توکلی، دانشجوی فعلی دربند این دانشگاه ـ به دلیل انتشار نشریاتی که از سوی حاکمیت “توهین به مقدسات” تعبیر شده بود، در زندان بودند.
اعضای شورای مرکزی تحکیم تنها دقایقی پس از حضور در مقابل دانشگاه پلی تکنیک بازداشت شدند. پس از آن، نیروهای امنیتی به دفتر سازمان ادوار یورش بردند و اعضای این سازمان و عده ای از فعالان دانشجویی راکه در این سازمان برای بررسی وضعیت بازداشت شدگان، گردهم آمده بودند، بازداشت کردند. در این یورش نیروهای امنیتی به دفتر سازمان ادوار شلیک کردند.
در سال های اخیر دانشجویان از برگزاری مراسم یادبود 18 تیر منع شده اند؛ وزارت علوم هم طی بخشنامه ای، به دانشگاه های سراسر کشور دستور داده هر سال به گونه ای عمل کنند که حداقل 2 هفته پیش از 18 تیر، دانشگاه ها تعطیل شوند. اتفاقی که در تمامی این سال ها افتاده است. نکته جالب آنکه در تمامی این سال ها کوی دانشگاه تهران ـ که محل اصلی درگیری ها بودـ به بهانه “تعمیرات” تعطیل شده است.
