زمانی “ایدز” در ایران واژه ممنوعه‌ای بود که به تریبون‌های رسمی راه پیدا نمی‌کرد، مگر اینکه آن را بلایی مخصوص جامعه غرب و تاوان بی‌اخلاقی و بی‌بند و باری رایج در آن سامان معرفی کنند اما در سال‌های اخیر و لااقل در روز جهانی ایدز، اعلام آمار مبتلایان و اظهار نگرانی درباره افزایش این تعداد، از زبان کارشناسان و مسوولان بسیار شنیده می‌شود. هرچند باز هم وقتی حرف روابط جنسی غیرایمن به میان می‌آید، رییس اداره ایدز وزارت بهداشت آن را با سفر به کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوب‌شرقی مرتبط می‌داند.
هشدار به مسافران آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی
۹ هزار مورد ابتلای جدید در سال میلادی ۲۰۱۳، رقمی است که نماینده سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی را نگران کرده است. گری لوئیس در یک نشست خبری عنوان کرده که “در ایران تخمین زده می‌شود ابتلای به ویروس اچ‌آی‌وی ۷۵هزار مورد است ولی تنها ۲۹ هزار مورد از آنها ثبت شده‌اند و به خدمات درمانی دسترسی دارند”.
او مساله پیشگیری از ابتلا را “شکاف اصلی” اچ‌آی‌وی در ایران نامیده است. این مقام بین‌المللی همچنین خواستار این است که رفتار و روشمان را نسبت به مبتلایان تغییر دهیم و از هر گونه برچسب زدن به این افراد، پرهیز کنیم: “زمانی که با نادانی و تعصب خود با این افراد برخورد می کنیم مبتلایان را می‌ترساند و باعث می شود آنها از ترس، به جستجوی درمان یا اعلام بیماری خود نباشند و این وضعیت بیماری را در جامعه بدتر می کند.”
وقتی روز جهانی ایدز باشد، این سه نام حضور پررنگی در رسانه‌ها دارند: مینو محرز، متخصص بیما‌ری‌های عفونی و رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران؛ عباس صداقت، رییس اداره ایدز وزارت بهداشت و علی‌اکبر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت. در سال‌های اخیر هم هشدارهای بسیاری از سوی این سه نفر ابراز شده اما به رغم این هشدارها، رشد آمار همچنان بر نگرانی‌ها افزوده است.
یکی از موارد همیشگی محل اختلاف درباره ایدز در ایران، تعداد حاملان اچ‌آی‌وی است. عباس صداقت در مهر ماه سال ۹۱ توضیح داد که “براساس یک مدل ریاضی تخمین می‌زنیم که حدود ۹۰ هزار نفر مبتلا به ایدز در کشور داشته باشیم که تنها حدود ۲۵ هزار نفر از آنها شناسایی شده‌اند.” تعداد شناسایی‌شده‌ها امسال و بنا به روایت آمار رسمی وزارت بهداشت، تا پایان تابستان ۲۸هزار و ۶۰۰ مورد بوده است. صداقت همچنان اما تعداد واقعی را ۹۰ هزار نفر می‌داند و هشدار می‌دهد که “ اگر مداخله جدی در این حوزه صورت نگیرد، این رقم تا سه‌سال آینده، به ۱۲۰هزار مورد ابتلا نیز خواهد رسید”.
رییس اداره ایدز وزارت بهداشت معتقد است که شیب ابتلا به ایدز در ایران روند و سرعت بالایی ندارد اما این شیب با سرعت مشخصی پیش می‌رود. او با اشاره به تغییر الگوی ایدز عنوان می‌کند که ایران به دلیل همسایگی با کشورهای آسیای میانه، آسیای جنوب شرقی و اروپای شرقی از نظر ابتلا به ایدز وضعیت خوشبینانه‌ای ندارد و اگر مداخلات پیشگیری در این مناطق نیز به خوبی دنبال نشود، به دلیل مسافرت ایرانی ها به کشورهای ذکر شده، موج سوم ایدز و شیوع این بیماری در جمعیت عمومی خیلی دور از ذهن نیست.
این مقام دولتی می‌گوید: “ توصیه ما به همه مردم این است که آگاه باشند و از تزریق مشترک و روابط جنسی غیرایمن پرهیز کنند. در ضمن اگر مردم برای سفر به کشورهایی می‌روند که فضای آنها با الگوهای اعتقادی کشور ما متفاوت است، این هشدارها باید جدی‌تر گرفته شود.”
مینو محرز، یکی از قدیمی‌ترین کارشناسان این حوزه با صراحت بیشتری در این زمینه سخن می‌گوید: “مهم‌ترین نگرانی ما همین است که این بیماری در جامعه از طریق تماس جنسی پیشرفت می‌کند و به علت آگاهی نداشتن این بیماری به سرعت افزایش پیدا کند. ما از چند‌سال گذشته تا الان بیماران جدیدمان همه زیر ۳۰سال هستند که از طریق تماس جنسی مبتلا شدند، روند هم رو به افزایش است و ما هنوز نتوانسته‌ایم کنترلش کنیم، این مسأله باعث می‌شود تا نگرانی ما خیلی بیشتر شود. زمانی اچ‌آی‌وی در گروهی تحت کنترل قرار گرفته بود. حالا ولی تماس‌های جنسی در جامعه اتفاق می‌افتد و چون جوانان نسبت به رابطه جنسی ایمن و رابطه جنسی ناایمن آگاهی ندارند، نگرانی ما همین است که ایدز از راهی که ناشی از یک غریزه طبیعی است درحال افزایش است.”
او در مصاحبه با روزنامه شهروند، به شدت از مسوولان به علت عدم اطلاع‌رسانی به جوانان انتقاد می‌کند: “ مسائل جنسی یک غریزه طبیعی است، نمی‌توان انکارش کرد. خط قرمز یعنی چه؟ ما هیچ خط قرمزی برای پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامت جامعه نداریم، اینها همه نگرش منفی مسئولان است، تمام چراغ سبزها برای اطلاع‌رسانی درباره ایدز از روحانیون گرفته شده، از نظر شرعی ما هیچ مشکلی نداریم. اینها خط قرمزهایی است که خودشان تعیین می‌کنند. ما می‌گوییم اولین راه پیشگیری از ایدز، خویشتن‌داری، یعنی نداشتن رابطه جنسی قبل از ازدواج است. اول اینکه سن ازدواج بالا رفته، از سوی دیگر مگر روش‌های خویشتن‌داری آموزش داده می‌شود؟ آن هم خط قرمز است؟”
معاون وزیر بهداشت: زنان ما پاک‌ترند
بنا به آمار رسمی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، ۳۸ درصد موارد ابتلا به ایدز در سال ۹۲، از طریق روابط جنسی پرخطر و محافظت نشده بوده و ۳۰ درصد مبتلایان هم زن هستند.
علی‌اکبر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت با اشاره به این که میزان ابتلا به ایدز در مردان در دنیا ۸۸.۴ درصد و در زنان دنیا ۱۱.۶ درصد است، آمار ابتلا در زنان ایرانی را بسیار کمتر می‌داند “چرا که زنان جامعه ما پاکتر هستند”.
او معتقد است که “ کنترل زنجیره انتقال ایدز در ایران سخت است” چرا که آگاه‌سازی زنان نسبت به “رفتارهای پرخطر جنسی و شرکای آنها” در جامعه ایران سخت است.
از دیگر آمارهای اعلام شده توسط این مقام مسوول، ابتلای ۴۵.۵ درصد از مبتلایان ایرانی از طریق اعتیاد تزریقی، ۲۶.۸ درصد از طریق آمیزش جنسی و ۲.۹ درصد نیز با انتقال از مادر به جنین است.
از جمله مسائلی که کارشناسان به عنوان علل افزایش شیوع ایدز جنسی در ایران نام می‌برند، می‌توان به “عدم ساماندهی وضعیت کارگران جنسی”، “افزایش روابط خارج از رابطه زناشویی مردان متاهل” و”افزایش روابط جنسی مردان و زنان مجرد بدون آگاهی از چگونگی رفتار پیشگیرانه” اشاره کرد. چنانچه رییس مرکز تحقیقات ایدز ایران هم، پیش از این نداشتن آگاهی کافی مردم از ایدز، شیوع و راه‌های پیشگیری آن را از بزرگ‌ترین معضلات جامعه ایران دانسته و گفته بود: “مردم ایران و به ویژه نوجوانان از ایدز اطلاعات کافی ندارند و به جد می‌گویم رسانه‌ها و آموزش و پرورش نقش عمده‌ای در آگاه کردن مردم می‌توانند داشته باشند.” به گفته محرز، متاسفانه به دلیل “قبح مساله”، در مدارس و رسانه‌های کشور شفاف سازی صورت نمی‌گیرد و مهارت زندگی به نوجوانان و جوانان در اینکه به “اعتیاد و بی‌بندوباری” نه بگویند آموزش داده نمی‌شود تا کمتر دچار آسیب‌های زندگی شوند.
