بانک مرکزی با صدور اطلاعیه‌ای از آغاز به کار وب سایت “طرح اصلاح پول ملی”از شنبه آینده خبر داده است؛ بر اساس این اطلاعیه “هیئت دولت در جلسه اخیر خود ضمن تائید حذف چهار صفر از پول ملی، با درنظر گرفتن واحد پول فرعی در کنار واحد پول اصلی موافقت کرده است”.
به گزارش مهر، بانک مرکزی در اطلاعیه شماره یک خود آورده است: “بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در خصوص اصلاح پول ملی به عنوان یکی از محورهای طرح تحول اقتصادی، در 24 ماه گذشته موضوع را از جوانب مختلف تحت بررسی های کارشناسانه قرار داد”.
دراین راستا، در جلسه روز یکشنبه نوزدهم تیرماه جاری، هیات دولت، رئیس کل بانک مرکزی به همراه معاون اقتصادی بانک، گزارشی از نتایج بررسی های بانک مرکزی ارایه کرد و پس از آن به سئوالات اعضای هیات دولت جواب داد.
بر اساس این اطلاعیه “متعاقب ارایه گزارش مبسوط بانک مرکزی در زمینه اقدامات انجام شده درخصوص اصلاح پول ملی در جلسه هیات دولت، دولت ضمن تقدیر از گزارش مذکور و تایید مفاد کلی آن با حذف چهار صفر از پول ملی و درنظر گرفتن واحد پول فرعی در کنار واحد پول اصلی موافقت و مقرر کرد پایگاه مزبور هرچه سریع تر رونمایی گردد تا هموطنان بتوانند ضمن استفاده از مطالب آن، سئوالات و نظرات خود را با مسئولان درمیان بگذارند”.
محمود بهمنی رییس کل بانک مرکزی در این باره به فارس گفته است: “در هیات دولت قرار بر این شد آن بخش از جزئیات طرح که شامل نام واحد پول ملی جدید و جزء اعشار آن است به زودی از طریق سایت بانک مرکزی به نظرخواهی عمومی گذاشته شود”.
به گفته وی “بنابر پیش‌بینی‌های ما حداقل سه سال لازم است تا تمهیدات لازم برای جایگزینی پول ملی جدید تکمیل و به انجام برسد”.
به نوشته فارس، خبر حذف چهار صفر اولین بار در ابتدای فروردین ماه سال قبل از سوی بهمنی اعلام شد ودر صورت اجرای این طرح هر ریال مساوی با یک دلار می‌شود.
روزنامه اعتماد در این باره نوشت: “رویای برابری دلار با ریال ایران، سال‌هاست که در ذهن مدیران اقتصادی کشور تبدیل به کابوس شده است و هیچگاه هم با وجود افت ارزش پول ملی به واقعیت نزدیک نشده و همه‌ساله وزنه این برابری به نفع دلار امریکا و ارزهای مطرح جهانی سنگینی بیشتری کرده است. بر این اساس از دهه گذشته مباحثی برای حذف صفرهای ریال برای ارتقای ارزش و کنترل تورم متداول در اقتصاد ایران مطرح شد تا اینکه در دولت نهم و دهم این موضوع به صورت جدی‌تر مطرح شد و سخن از حذف سه صفر از پول ملی ایران دنبال شد”.
این اقدام که با تصور ایجاد نرخ برابری هر دلار یک ریال مطرح شده از سوی کارشناسان اقتصادی با تعابیر گوناگونی همراه شده است؛موافقین و مخالفین این فرایند هر یک دیدگاه ویژه خود را در تائید و یا نقد این برنامه دارند اما آنچه مورد تائید همه کارشناسان است این است که حذف صفر در عمل تاثیری بر بخش واقعی اقتصاد نخواهد گذاشت؛ به عبارت ساده تر به نوعی بازی با عرضه حجم پول است و تنها در کوتاه مدت می تواند نرخ برابری را تحت تاثیر قرار دهد ولی آنچه در میان مدت و بلند مدت تعیین کننده نرخ برابری خواهد بود بخش واقعی اقتصاد و تراز حساب جاری خواهد بود.
کارشناسان می گویند تراز حساب جاری اقتصاد ایران بدون نفت همواره منفی است و تنها نفت و فراورده های وابسته به آن میزان ورودی ارز را به اقتصاد ایران بالاتر از میزان خروج ارز قرارداده است.
میزان فعلی عرضه این نوع کالاها نرخ برابری تومان و ریال را برای سال 89 به حدود 444 تومان رسانده ؛البته پیش بینی صندوق بین المللی برای سال جاری نشان می دهد که این نرخ به حدود 524 تومان می رسد؛ بنابراین به گفته کارشناسان حذف صفرها شاید در یک دوره کمتر از یک یا دو ساله دولت بتواند برابری را نزدیک به نقطه مطلوب یعنی هر دلار یک ریال نگه دارد ولی دوباره این نرخ به سمت بالا میل پیدا می کند و بازگشت صفرها را شاهد خواهیم بود؛ اما هزینه ای که دولت برای حفظ برابری فوق باید انجام دهد به قدری بالا خواهد بود که امکان ادامه آن برای بیش از یک یا دو سال ممکن نیست و در عمل فضایی مشابه فضای پرداخت یارانه ها را برای حفط نرخ برابری فرمایشی شاهد خواهیم بود.
به نوشته روزنامه دنیای اقتصاد، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که در مقطع کنونی حذف صفر هیچ کمکی به اقتصاد ایران نمی‌کند و تنها در محاسبات می‌تواند تغییراتی ایجاد کند. اما اگر قرار باشد این کار عملیاتی شود زمینه سازی کار به چه شکل باید باشد؟
در این ارتباط محمد‌هادی مهدویان، مسوول گروه مطالعاتی حذف صفر از پول ملی در پژوهشکده پولی و بانکی معتقد است: “برای اصلاح واحد پول باید سه مرحله جداگانه تعریف شود. به گفته او در مرحله ابتدایی که می‌توان آن را فاز پیش از مرحله اول نامید اسکناس‌های ریز باید از گردش حذف شود. در فاز اول ریال جدید به جریان افتد که همزمان با ریال قدیمی در گردش باشد. در فاز آخر نیز یک واحد ریال معرفی و ریال جدید که برای دوره گذار طراحی شده بود از جامعه جمع‌آوری شود”.
کارشناسان می گویند در این سناریو چند نکته باید رعایت شود: “ریال جدید مشابه با ریال قدیم طراحی شود و در زمینه صفرها باید ظرافت‌هایی به کار گرفته شود؛ مثلادر ترکیه صفرهایی که قرار بود حذف شود به صورت کمرنگ تری در کنار صفرهای اصلی قرار گرفته بود”.
اما نکته ای که مهدویان بر آن تاکید دارد پیش شرط‌های اجرای موفقیت آمیز طرح است. این کارشناس اقتصادی بر این باورست که “حذف صفر باید در قالب یک بسته سیاست اقتصادی ضد تورمی اجرا شود. در کنار بسته ضد تورمی تدوین قوانین و تبلیغات وسیع از دیگر اقدامات ضروری است”.
حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم و تورم اقتصادی آلمان‌غربی تجربه شد که چاپ مارک جدید را به دنبال داشت. پس از آن به ویژه از دهه 60 و 70 میلادی به این سو این عمل بارها در کشورهای مختلف که اکثرا کشورهای در حال توسعه بودندبه اجرا درآمد. کشورهایی که اقتصاد آنها از تورم بالا رنج می‌برد و ارزش پول ملی آنها در سراشیب سقوط قرار گرفته بود، برای ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادی و بازرگانی و همچنین کاهش هزینه چاپ اسکناس اقدام به حذف صفر یا صفرهایی از اسکناس‌ها کردند.
مهم ترین کشورهایی که این تجربه رااز سر گذراندند ترکیه و برزیل هستند. به نوشته دنیای اقتصاد، برزیل با اینکه رکورد دار حذف صفر از پول ملی اش است اما همچنان یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای‌لاتین به شمار می رود. از سال 1930 تاکنون طی شش مرحله 18 صفر از پول ملی برزیل حذف شده و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر کرده است.
در تازه ترین گزارش خبرآن لاین آمده است که “در این زمینه به تجربه کشورهایی مانند ترکیه استناد می شود ولی نگاهی به شاخص های اقتصادی این کشور نشان می دهد که این کشور طی سالهای 2000 تا 2005 یعنی سالی که شش صفر را از روی اسکناس های خود حذف کرد تولید ناخالص خود را از 266 میلیارد دلار به 486 میلیارد دلار رسانده است. واقعیت ان است که دولت ترکیه اصلاحات اقتصادی را پیش از اصلاحات پولی آغاز کرده است و نگاهی به تراز تجاری ترکیه نشان می دهد طی سالهای 2000 تا 2005 نرخ رشد صادرات و واردات در این کشور هماهنگ بوده است یعنی در حالی که 12. 3 درصد واردات به این کشور صورت گرفته است، میزان صادرات حدود 12. 7 درصد بوده است و این مسئله باعث شده است تعادل بین عرضه و تقاضای ارز در این کشور ایجاد شود”.
به نوشته روزنامه اعتماد، “با وجود آنکه نقد‌های بسیاری حتی در مقایسه این اقدام ایران با کشورهای دیگر مطرح شده است دولتمردان معتقدند حذف صفر از پول ملی در شش کشور که تجربه حذف صفرها از پول ملی را داشتند مانند ترکیه، غنا و ایتالیا،می‌تواند اجرای حذف صفرها و جایگزین شدن پول‌های جدید در ایران را موفق برآورد کند. درباره این نقدها رییس کل بانک مرکزی چندی پیش با اشاره به بررسی حذف صفر در شش کشور جهان گفته بود بررسی‌های اجلاس اخیر بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نشان داده که روند حذف صفرها دو تا سه سال به طول می‌انجامد و مردم می‌توانند بخشی از مراودات پولی خود را با اسکناس‌های جدید و بخشی را با اسکناس‌های قدیمی انجام دهند. همچنین دولت معتقد است با حذف چهار صفر یک ریال مساوی یک دلار خواهد شد و برابر با واحد پول خرد دینار در گذشته می‌شود”.
