روز دوشنبه، صدها مسافر در فرودگاه‌های سراسر ایران بلاتکلیف و منتظر ماندند اما هیچ هواپیمایی به جز آنها که آرم و نشان “ایران ایر” داشتند از زمین بلند نشد. در ساعات اولیه صبح، دلیل روشنی برای این لغو گسترده و سراسری پروازها اعلام نمی‌شد اما رسانه‌ها از تحریم و تنبیه شرکت‌های هواپیمایی توسط وزارت نفت خبر دادند. شرکت ملی نفت ایران اعلام کرده است که به شرکت‌های بدهکار سوخت نمی‌دهد مگر اینکه بدهی گذشته و سوخت دریافتی جدید را نقدی و در محل، یکجا پرداخت کنند.
آتش‌بس ۲۴ ساعته
سازمان هواپیمایی کشوری هفته پیش پرواز هواپیماها را در هنگام اذان ممنوع اعلام کرد اما دیروز بسیاری از مسافرانی که وقتشان را با ساعت شرعی اذان و نماز هم تنظیم کرده بودند، از پرواز جا ماندند و با ساعت‌ها انتظار و سرگردانی متحمل هزینه‌های فراوان شدند.
شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی به شرکت‌های هواپیمایی هشدار داده بود که اگر بدهی‌های میلیاردی شان را نپردازند، ارائه سوخت به آنها را متوقف خواهد کرد اما گویا ایرلاین‌ها چندان این تهدید را جدی نگرفته بودند. تهدیدی که از ساعت 9 صبح روز دوشنبه برای همه شرکت‌های هواپیمایی به جز شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(هما) یا ایران ایر اعمال شد.
رئیس انجمن شرکت های هواپیمایی دلیل سوخت‌رسانی انحصاری به پروازهای شرکت ایران ایر را “مبادلات مالی بین این شرکت و دولت” عنوان کرده است.
سیدعبدالرضا موسوی درباره میزان بدهی ایرلاین ها به وزارت نفت توضیح داده است: “بنا بر ادعای شرکت پالایش و پخش ایرلاین‌ها حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بدهی دارند اما رقم واقعی کمتر از نصف این عدد است زیرا آنها نرخ سوخت را در برخی از مواقع ۴۰۰ تومان محاسبه کرده‌اند در صورتی که تا پایان آبان ماه امسال نرخ سوخت ایرلاین‌ها ۲۰۰ تومان بود.”
او می‌گوید: “از زمان اجرای فاز اول قانون هدفمندی یارانه‌ها تا تاریخ ۲۸ تیرماه ۹۰ سوخت باید با نرخ ۱۰۰ تومان در اختیار شرکت‌ها قرار می‌گرفت که آن هم ۲۰۰ تومان محاسبه شد. بنابراین با افزایش میزان بدهی روبرو هستیم.”
فعلا این مجادله با تعیین یک مهلت 24 ساعته ختم به خیر شده و از عصر دیروز با ادامه سوخت‌رسانی، پروازها از سر گرفته شده‌اند اما با پایان این مهلت در عصر روز سه‌شنبه، مشکل همچنان باقی خواهد بود. چرا که عامل اصلی، ناتوانی شرکت‌های هواپیمایی در پرداخت بدهی است.
مدیرعامل شرکت فرودگاه‌های کشور هم ضمن ابراز امیدواری درباره حل این مشکل در سطح وزیران راه و نفت از وضعیت به وجود آمده انتقاد کرده است: “شرکت فرودگاه‌های کشور بیشترین مطالبات از ایرلاین‌ها را دارد، رقمی که بسیار بیشتر از بدهی ایرلاین‌ها به شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی است اما هیچ گاه برای حل مشکل خود مردم را سرگردان نمی‌کند.”
محمود رسولی‌نژاد از مردم خواسته است تا در دو سه روز آینده قبل از حرکت به سمت فرودگاه برای پرواز، با اطلاعات پرواز تماس بگیرند تا از برقراری پرواز مورد نظر مطمئن شوند.
ارائه سوخت، فقط با پرداخت نقدی
معاون مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی درباره تصمیم این شرکت در خودداری از ارائه سوخت به شرکت‌های هواپیمایی توضیح داده است: “از ابتدای سال ۹۱ قرار بود شرکت‌های هواپیمایی سوخت مورد نیاز خود را به صورت نقدی خریداری کنند. اما این اتفاق نیفتاد و شرکت ملی پخش نیز به دلیل اجرایی نکردن این موضوع مورد سئوال دستگاه‌های نظارتی قرار گرفت.”
جلیل سالاری می‌گوید که به شرکت‌های هواپیمایی در جلساتی اعلام کرده‌اند “که هم بدهی پیشین خود را که مربوط به زمان آغاز هدفمندی یارانه‌ها تا ابتدای آذر ماه سال جاری می‌شد تسویه کنند و هم قراردادی جدید برای فروش سوخت با نرخ تازه منعقد نمایند” اما چنین نشده است.
او به تصمیم ستاد هدفمندی یارانه‌ها استناد می‌کند که با توجه به افزایش ۶۵ درصدی نرخ بلیت هواپیما در پروازهای داخلی، قیمت سوخت هواپیما برای مسیرهای داخلی را هفت هزار ریال به ازای هر لیتر درنظر گرفته و بر تسویه شدن بدهی‌های گذشته تاکید کرده است.
به گفته او رقم بدهی شرکت‌های هواپیمایی به ازای سوخت از ابتدای آغاز طرح هدفمندی یارانه‌ها تا سی‌ام آبان ماه سال جاری ۴۶۰ میلیارد تومان است که بیشترین رقم آن مربوط به سه شرکت هواپیمایی هما، ماهان و آسمان می‌شود.
بنا بر اظهارات این مقام مسوول در وزارت نفت، به شرکت‌های هواپیمایی اعلام شده بود که از پنجم دی ماه سوخت به صورت نقدی به هواپیماها فروخته می‌شود. این شرکت‌ها تقاضای ۱۰ روز مهلت بیشتر کرده بودند اما در این مدت تنها سه شرکت هواپیمایی هسا، معراج و سا‌ها بدهی‌هایشان را داده و بقیه حتی قرارداد جدید بر مبنای نرخ سوخت جدید منعقد نکرده‌اند.
او می‌گوید: “شرکت‌های هواپیمایی ایرانی در مسیرهای داخلی وخارجی روزانه ۲. ۳ میلیون لیتر سوخت مصرف می‌کنند که حدود دو میلیون لیتر آن در پروازهای داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. محاسبه این رقم به صورت روزانه با توجه به نیاز هر شرکت کار آسانی است که می‌تواند آن را هر روز پرداخت کند تا بدهی آنها انباشته نشود و رقم هنگفتی را به وجود نیاورد که بعدا از عهده پرداخت آن برنیایند.”
و اما نظر این مقام مسوول درباره مشکلاتی که برای مسافران پیش آمده است: “ برای حل مشکل مردم و جلوگیری از سرگردانی مسافرین در فرودگاه‌ها حاضر هستیم سوخت به صورت نقدی حتی به شرکت‌های هواپیمایی که بدهی پیشین خود را تسویه نکرده‌اند بفروشیم.”
تبعات پرواز نرخ دلار
شرکت هواپیمایی آسمان یکی از ایرلاین‌هایی بود که بسیاری از پروازهایش به دلیل نبود سوخت لغو شد. مدیر روابط عمومی این شرکت با غیرممکن خواندن پرداخت نقدی پول سوخت در فرودگاه می‌گوید: “شرکت آسمان برای بدهی قبلی خود به شرکت پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی چک داده است اما این چک از سوی شرکت نفت مورد قبول واقع نشده و درخواست آنها تسویه نقدی است.”
به گفته سید امیررضا مصطفوی، پولی که از فروش بلیت توسط شرکت‌های هواپیمایی از مردم گرفته می‌شود، یک ماه و نیم بعد در حساب شرکت قرار می‌گیرد و برای پرداخت پول سوخت هواپیما نیاز به زمان است.
رییس انجمن شرکت‌های هواپیمایی هم با تاکید بر اینکه امکان پرداخت بدهی به صورت یکجا به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی وجود ندارد، از دلایل به وجود آمدن این وضعیت می‌گوید: “قرار بود دولت به شرکت‌های هواپیمایی ارز مبادله‌ای بدهد که این اتفاق نیفتاد و ما امروز ارز با نرخ ۳۲۷۰ تومان تهیه کردیم.”
او خبر داده که عراق هم تهدید کرده است اگر یک میلیون و ۴۰۰ هزار دلار بدهی شرکت‌های ایرانی به این کشور پرداخت نشود، جلو پرواز به فرودگاه نجف گرفته خواهد شد.
عبدالرضا موسوی تنها راه چاره را دریافت ارز مبادله‌ای می‌داند: “اگر ایرلاین‌ها ارز مبادله‌ای دریافت می‌کردند بدهی به شرکت خارجی پیش نمی‌آمد تا در صورت ادامه این روند مجبور به پرداخت جریمه نیز باشیم. با دریافت ارز مبادله‌ای، شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند بدهی خود برای خرید سوخت از شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی را پرداخت کنند تا با چنین تصمیماتی، فرودگاه‌های کشور با لغو تعداد بیشماری از پروازها مواجه نشوند.”
ورشکستگی قریب‌الوقوع
دور جدید مشکلات شرکت‌های هواپیمایی پس از توقف اجرای فاز دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها نمود بیشتری پیدا کرده است. آنها برای چندمین بار در سال‌های اخیر، خواهان آزادسازی نرخ بلیط هستند؛ خواسته‌ای که با مخالفت شدید دولت مواجه شده است.
به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، در جریان اجرای فاز نخست قانون هدفمندی یارانه‌ها، یک بار دولت با افزایش ۳۰ درصدی قیمت بلیت هواپیما موافقت کرد. تعدیل قیمتی بلیت، زمانی کلید خورد که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی که تامین‌کننده سوخت موردنیاز شرکت‌های هواپیمایی است، نرخ سوخت هواپیما را طبق مصوبه ستاد هدفمندی از ۱۰۰ به ۴۰۰ تومان در هر لیتر افزایش داد. در این میان به دنبال توافقی میان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و انجمن شرکت‌های هواپیمایی، مقرر شد تا پیش از افزایش مجدد نرخ سوخت در قالب فاز دوم هدفمندی، نرخ سوخت برای ایرلاین‌ها با نرخ ۲۰۰ تومان محاسبه شود.
افزایش قیمت سوخت به همین جا ختم نشد و برای پروازهای خارجی در سال ۱۳۹۱ به یک هزار و ۱۴۳ تومان رسید. این وضعیت باعث اعتراضاتی از سوی شرکت‌های هواپیمایی شد اما دولت هم بر سر ثابت ماندن قیمت بلیط، اصرار داشت.
اما تابستان گذشته وقتی از قطع سهمیه ارز ۱۲۲۶ تومانی ایرلاین‌ها خبر داده شد، شرکت‌های هواپیمایی از نزدیک بودن ورشکستگی خود صحبت کردند و رییس انجمن این شرکت‌ها توضیح داد: “دولت اجازه نمی‌دهند که نرخ بلیت هواپیما یک ریال افزایش یابد ضمن آنکه ایرلاین‌ها خدمات خود را به ریال می‌فروشند؛ اما شرکت فرودگاه‌ها خدمات خود را به صورت ارزی به ایرلاین‌ها می‌فروشد. شرکت‌های هواپیمایی خارجی هر صندلی پرواز خود را در هر ساعت یکصد دلار که معادل ۲۵۰ هزار تومان می‌شود، ارائه می‌دهند، در حالی که ما با هزینه‌های ارزی خود هر ساعت صندلی پرواز را ۶۰ هزار تومان می‌فروشیم که این امر از لحاظ منطقی و سیاست اقتصادی اصلا مناسب نیست.”
در همان زمان بود که مدیرعامل شرکت هواپیمایی ایران ایرتور از زیان ۲۰ میلیارد تومانی شرکت خود به دلیل تفاوت نرخ ارز خبر داد و گفت: “بعد از قطع سهمیه ارزی شرکت های هواپیمایی توسط بانک مرکزی پروازهای خارجی و تفریحی شرکت ایران ایرتور را کنسل کرده‌ایم و تنها پروازهای داخلی و عتبات عالیات به صورت روزانه انجام می شود. حداقل کاری که برای جبران هزینه شرکت‌ها می‌توان کرد آزادسازی نرخ بلیت هواپیما است که باعث افزایش رقابت بین شرکت های هواپیمایی می شود و از طرفی شرکت‌ها قادر به مدیریت منابع خود خواهند بود.”
سیروس باهری پیش‌بینی کرده بود که اگر نرخ بلیت هواپیما به زودی افزایش نیابد و ارز مرجع نیز به شرکت‌ها داده نشود وضعیت نامناسبی در انتظار شرکت های هواپیمایی خواهد بود.
