وزیر ارشاد از “عناد با جمهوری اسلامی” صحبت می‌کند و وزارت اطلاعات به 6 مستندساز دستگیر شده اتهام “جاسوسی” می‌زند اما خانه سینما ترجیح می‌دهد آن را “سوءتفاهم” بنامد و انجمن مستندسازان هم خواستار آن است که از امنیتی‌خواندن این بازداشت‌ها خودداری شود تا نگرانی جامعه سینمایی و همکاران آنان تشدید نشود.
جاسوسی در پوشش هنر
کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران از دسترسی به یک گزارش داخلی صدا و سیما برای “سرکوب و ارعاب جامعه سینماگران و مستندسازان مستقل” خبر داده و آن را پروژه‌ای کلید خورده در “مهرماه سال ۸۸” معرفی کرده است؛ پروژه ای که هفته پیش اجرایی شد.
باشگاه خبرنگاران جوان همزمان با پخش مستندی درباره آیت‌الله خامنه‌ای از شناسایی شبکه گسترده ای از عناصر همکار بی‌بی‌سی فارسی در تهران خبر داد واز آن با عنوان “شبکه تامین منافع بی‌بی‌سی در تهران و تامین کننده اطلاعات، فیلم، خبر، و گزارش پنهانی با محوریت سیاه نمایی در مورد ایران و ملت ایران از محیط های مختلف برای بی‌بی‌سی فارسی” نام برد. خبرگزاری وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی گزارش داد که “ برای اقدامات ضد ایرانی این شبکه که در پوشش همکاری با بی‌بی‌سی عملا نیازمندیهای سرویس جاسوسی انگلیس را تامین می کرد پول های کلانی به عنوان دستمزد و… به افراد پرداخت شده است و انگیزه ضد ملی و ایرانی سر شبکه ها و همکاران این شبکه نیز مشهود است.” اعلام رسمی بی‌بی‌سی هم مبنی بر اینکه “هیچ کسی در ایران با این رسانه همکاری ندارد” موثر واقع نشد و این‌بار باشگاه خبرنگاران جوان اسامی 6 مستندساز دستگیر شده را “آقایان م.م ط / م.ز / ن.ص / ه.ا / م.ش/ و خانم ک.ش” معرفی کرد. خیلی زود جامعه هنری و رسانه‌ای دریافت که ناصر صفاریان، مجتبی میرطهماسب، هادی آفریده، محسن شهرنازدار و کتایون شهابی دستگیر شدگان دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی هستند. اطلاعیه شدید‌اللحن وزارت اطلاعات تاییدیه ای بر اخبار بود که در آن تاکید شده بود: “اعضای این شبکه مخفی که تعدادی از آنها ظرف چند روز گذشته بازداشت شده‌اند از طریق فعالیت‌های زیرزمینی و غیرقانونی در قبال دریافت وجوه کلان از مجاری پنهان و با روش های پیچیده پولشویی که معمولا مورد استفاده سرویس‌های جاسوسی می‌باشد، ماموریت‌های ضد ملی محوله از طرف ستاد ارتباطات پوششی و مرکز عملیات روانی سرویس اطلاعاتی انگلستان موسوم به بی‌بی‌سی را دنبال می‌کردند.”
همچنین با اعلام “تداوم تحقیقات و تحت تعقیب قرار داشتن تعدادی دیگر از مواجب بگیران بی‌بی‌سی” از رسانه‌ها خواسته شد که “از انتشار اخبار متفرقه و تائید نشده خودداری نمایند.”
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم ورودی نگران‌کننده به این موضوع داشت چرا که در تشریح علت دستگیری این هنرمندان گفت: “ما حامی فرهنگ و هنر هستیم اما نباید فراموش کرد وقتی ماموران امنیتی به سراغ کسی می‌روند، به آن معناست که آن شخص یا اشخاص مرتکب جرمی امنیتی شده‌اند و قطعا به دلیل فعالیت‌های فرهنگی و هنری دستگیر نشده‌اند.”
به گفته سیدمحمد حسینی، کسانی که با شبکه‌هایی چون بی‌بی‌سی همکاری دارند “معاند” هستند و “این افراد نمی‌توانند توقع داشته باشند که با آنها برخورد امنیتی نشود و ما نیز جلوی پای آنها فرش قرمز پهن نخواهیم کرد.”
احمدی‌نژاد توضیح بدهد
همزمانی این بازداشت‌ها با حضور محمود احمدی‌نژاد در نیویورک نقطه امیدی بود که کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران به انتشار بیانیه‌ای دست زند. سخنگوی این کمپین گفته بود: “این دستگیری ها بار دیگر ثابت می کنند که محمود احمدی نژاد و دستگاههای اطلاعاتی وی به هیچ عنوان فیلمسازها و روزنامه‌نگاران مستقل را تحمل نمی‌کنند. اگر رییس‌جمهور ایران توقع دارد که جامعه بین‌المللی به حقوق وی برای سخن گفتن در نیویورک احترام بگذارد، وی باید وادار شود تا توضیح دهد که فیلمسازان و مطبوعات ایران چرا باید با چنین سرکوبی روبرو باشند؟”
به اعتقاد آرون رودز “آنچه محمود احمدی نژاد به عنوان آزادی بیان در طول سفرهای بین‌المللی‌اش نمایش می‌دهد در تضاد کامل با واقعیت‌هایی است که در ایران در جریان است. در دنیای واقعی، مقامات ایرانی آنچه در توان دارند انجام می‌دهند تا دسترسی به اطلاعات توسط شهروندان ایران را محدود کنند. با حضور احمدی نژاد در نیویورک، دیپلمات‌ها و روزنامه‌نگاران باید وی را نسبت به سرکوب ریاکاران آزادی بیان و مطبوعات آزاد توسط حکومت ایران پاسخگو نمایند.”
در ایران اما نخست هیات مدیره انجمن مستندسازان سینمای ایران به این دستگیری‌ها واکنش نشان داد و خواستار آن شد “ تا هنگامی که موضوع اتهام توسط دادگاه صالحه بررسی و رای صادر نشده است” از امنیتی دانستن بازداشت‌ها خودداری شود. جامعه اصناف سینمای ایران هم در بیانیه‌ای از اعضای خود تقاضای شکیبایی و از دستگاههای امنیتی رعایت حقوق بازداشت‌شدگان و از قوه قضاییه انتظار رسیدگی عاجل و صدور احکام عادلانه را خواستار شد. رئیس هیات مدیره خانه سینما هم معتقد بود: “تنها یک سوءتفاهم بزرگ اتفاق افتاده است که در تماس با مراجع ذی‌صلاح امیدواریم هرچه زودتر این موضوع حل شود. تصورمان این است که اگر کارشناسان صاحب صلاحیت وارد پرونده شوند، سوءتفاهم برطرف می‌شود و حتما دوستان دستگیر شده توضیحات قانع‌کننده‌ای خواهند داشت”
ادامه پروژه سرکوب هنرمندان
کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران “عملکردصدا و سیمای جمهوری اسلامی را نه تنها همسو با اقدامات نهادهای اطلاعاتی امنیتی برای تحدیدآزادی های مشروع فعالان جامعه مدنی، هنری و سیاسی، بلکه صداوسیما را بازوی رسانه ای نهادهای امنیتی در پروژه های امنیتی سرکوب” توصیف بلکه با انتشار گزارش داخلی معاونت سیاسی سازمان صدا و سیما با عنوان “جنگ نرم و فیلم‌های زیرزمینی ایرانی” تصریح کرده است: “طی دهه گذشته صداوسیما بارها وبارها یا با فراهم کردن چارچوب نظری و توجیه برخورد با بخش های مختلف جامعه راه را برای دستگاه های اطلاعاتی باز کرده است- مانند دستگیری مستندسازان- یا در مواردی چون برنامه «هویت» یا «چراغ» به عنوان بخشی تفکیک ناپذیر از این دستگاه ها عمل کرده است.”
در نتیجه‌گیری کمپین، این گزارش سرآغاز پروژه‌ای برای برخورد با سینماگران مستقل ایرانی بوده که صدا و سیما از آنها به عنوان تولیدکنندگان “ فیلم های زیر زمینی” نام می‌برد.
پیش از این هم جعفر پناهی، فیلمساز سرشناس ایرانی پس از دو نوبت بازداشت و اعتصاب غذا در زندان به “6 سال حبس تعزیری و ۲۰ سال محرومیت از فیلمسازی، فیلمنامه نویسی، سفر به خارج از ایران و گفتگو با رسانه های داخل و خارج ایران” محکوم شده بود. مرضیه وفامهر، کارگردان، بازیگر و همسر ناصر تقوایی کارگردان سرشناس سینمای ایران نیز پس از بازداشت در تیرماه امسال همچنان در بازداشت به سر می‌برد. اما نخستین بازداشت مرتبط با مستندسازی و بی‌بی‌سی مربوط به پگاه آهنگرانی است. این بازیگر جوان که فرزند منیژه حکمت کارگردان سینماست در تیر ماه ۱۳۹ بازداشت و در ۵ مرداد ماه از زندان اوین تهران آزاد شد. او مستندی درباره سه‌گانه اخراجی‌ها و مسعود ده‌نمکی ساخته بود که از بی‌بی‌سی پخش شد. و حالا نوبت به 6 مستندساز دیگر رسیده است تا نامشان در خارج از جمع‌های هنری نیز شنیده شود و بیش از پیش شناخته شوند. معلوم نیست که آزادی زودهنگامی مانند پگاه آهنگرانی در انتظارشان است و یا اینکه مانند جعفر پناهی با فشار جامعه جهانی با تحمل سختی و فشار زیاد، آزاد اما به حکمی سنگین و نامتعارف، محکوم خواهند شد.
جشنواره سینما حقیقت در راه است؛ جشنواره‌ای برای فیلم‌های مستند ایرانی و خارجی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را برگزار می‌کند. جالب اینکه جواد شمقدری، معاون امور سینمایی این وزارتخانه سخت در تلاش است تا مایکل مور، مستندساز مشهور آمریکایی را به این جشنواره بیاورد. آیا تا زمان تجلیل از این مستندساز محبوب دولت اسلامی، گشایشی در کار مستندسازان دستگیر شده ایرانی حاصل خواهد شد؟
