درحالی که کارمندان ادارات و دانشجویان در یکی از روزهای هفته گذشته بر روی نیمکت ها و در کنار چمن های آبیاری شده پارک شهر تهران به استراحت مشغول بودند، حبیب، 40 ساله دلیلی برای لذت بردن از محیط اطرافش پیدا نمی کرد. او که یک کارگر ساختمانی است، صبح همان روز از محل کارش اخراج شده بود زیرا به دلیل عدم دریافت حقوق معوقه دو ماه قبلش، لب به اعتراض گشوده بود.
او نظیر بیشماری دیگر از بیکاران پایتخت، بعد ازظهرش را در پارک می گذارند و به جستجو در میان آگهی های کار روزنامه پرطرفدار همشهری مشغول می شود. حبیب گفت: “هفته پیش می خواستم به زندگی ام پایان دهم، کنترل زندگی از دستم خارج شده است. فقط من نیستم، تمام افراد طبقه پائین عذاب می کشند.”
حبیب صفحه اول روزنامه همشهری را به من نشان می دهد. عناوین اخبار این روزنامه به سخنان محمود احمدی نژاد اختصاص داشت که میلیون ها ایرانی نظیر حبیب و خانواده اش به زودی مبلغ نقدی را که از مدتها پیش قولش را داده بودند، و نیز شمار زیادی از مایحتاج ضروری را دریافت خواهند کرد. اما در اینجا یک واقعیت تلخ وجود دارد: 810هزار ریال پیشنهادی که قرار است بر اساس برآورد مقامات به 60 میلیون ایرانی پرداخت شود، فعلا در 15 میلیون حساب بانکی مسدود باقی خواهد ماند. خانواده ها امکان برداشت پولشان را تا تاریخی که دولت اعلام کند، نخواهند داشت. به گفته رئیس “سازمان هدفنمند سازی یارانه ها”، دوره زمانی این پرداخت ها نیز هنوز “نامشخص” است.
تصمیم گیری درباره زمان و دوره ای که برای پرداخت و هزینه کرد یارانه درنظر گرفته شده، قرار است توسط وزارت دارایی و اقتصاد هفته آینده اعلام شود. ساختمان این وزارتخانه در آنسوی خیابان خیام، درست مقابل پارکی قرار گرفته که حبیب با نسخه ای از روزنامه همشهری خود در آن نشسته است. حبیب می گوید: “من فکر نمی کنم آنها واقعاً پولی به مردم بدهند. آنها فقط دست بگیر دارند، دست پول دادن ندارند.”
تردیدهای او بازتابی از سوء مدیریت تشدید شده در پیکره دولت احمدی نژاد برای ترمیم اقتصادی است که تخصیص یارانه بنزین، گاز، برق، آب و طیف گسترده ای از مایحتاج غذایی و غیره، مشخصه بارز آن است. رویکردی که هزینه سالانه آن برای خزانه ملی، بالغ بر 100 میلیارد دلار تخمین زده می شود. شکی نیست که قطع یارانه ها از نظر اقتصادی قابل توجیه است. مطالعات نشان داده بیش از یک سوم نان تهیه شده از آرد یارانه ای، دور ریخته می شود. ایرانی ها کارنامه خوبی در صرفه جویی در مصرف انرژی در خانه هایشان ندارند. ضمناً گمان می رود حدود 70 درصد یارانه ها مستقیماً به جیب یک سوم بالای دهک درآمدی جامعه سرازیر می شود و این باعث شده نظام فعلی کشور نه تنها اصرافکار بلکه در حال پسرفت باشد.
دولت های موفق پس از جنگ ایران و عراق در سال 1988، همگی حذف یارانه را به سیاست عینی خود تبدیل کرده بودند اما هیچ دولتی تا پیش از این، تا این اندازه به عملی کردن روند اصلاح اقتصادی نزدیک نشده بود. تحلیلگران به این نکته اشاره می کنند که دولت احمدی نژاد از مشخصه های سیاسی بهره مند است که هیچیک از دولت های پیشین از آن بهره نمی برد: مخالفان سیاسی تضعیف شده، حمایت کامل نیروهای امنیتی و پشتیبانی بلا منازع آیت الله علی خامنه ای رهبر عالی ایران.
اما اکنون در آستانه اجرای این طرح، اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در هاله ای از عدم اطمینان و تردید پیچیده شده. در واقع دست پاچگی دولت در خصوص موضوع یارانه ها، سبب تشدید نگرانی ها شده است. شمس الدین حسینی وزیر اقتصاد در اوائل ماه جاری با اعلام اینکه قیمت غیریارانه ای بنزین تنها یک ساعت پیش از تعیین نرخ آن در جایگاه های سوخت رسانی اعلام می شود، اسباب شگفتی و تعجب سیاستمداران، اقتصاد دانان و مردم عادی را فراهم آورد. این یادآوری از ناآرامی های سال 2007 در هنگام اجرای طرح سهمیه بندی بنزین بود، دوره ای که با نابود شدن دست کم 12 جایگاه پمپ بنزین توسط مردم خشمگین همراه شد.
تنها چند روز پس از اظهارات حسینی، 100 نماینده مجلس با امضای نامه ای خواستار توضیحات بیشتر در خصوص اصلاحات یارانه ای شدند و حتی برخی از آنها خواتساربه تعویق افتادن اجرای طرحی شدند که تا همین جای کار نیز شش ماه تاخیر داشته است. کمیسیون بانفوذ امنیت ملی و سیاست خارجه مجلس با صدور درخواستی، از دولت خواست “شفاف تر” باشد. نگرانی ها ظرف چند هفته اخیر تشدید شده است زیرا قبض گاز و برق مشتریانی که آشکارا به طور تصادفی و برای سنجش واکنش عمومی به افزایش بهای خدمات انتخاب شده بودند، سر به آسمان گذاشته است.
دامنه گمانه زنی ها در اواسط ماه اکتبر به اجتماعات مذهبی ایران نیز کشیده شد و نقطه نظرات روحانیون دست چین شده رهبری در نماز جمعه دانشگاه تهران نمونه ای از آن است. آیت الله احمد جنتی رئیس نهاد قدرتمند شورای نگهبان گفت: “به من مکرراً گفته شده بهای آب و برق افزایش چشمگیر یافته است. اگر این اقدام درستی است، و لازم است که انجام شود، در اینصورت باید به مردم توضیح داده شود تا آنها متقاعد شوند.” جنتی بر این نکته پافشاری کرد که دولت “نباید کاری کند که مردم ناراضی شوند.” با همه این اوصاف، دولت احمدی نژاد اصلا تمایلی به ارائه جزئیات در خصوص طرح قطع یارانه ها ندارد و اصرار دارد که چنین اطلاعاتی می تواند به عناصر در سایه فرصت ضربه زدن به جمهوری اسلامی را بدهد.
البته اقتصاد منتظر نمی ماند تا دولت به شفاف سازی دست بزند و به شیوه معمول خود واکنش نشان می دهد. وب سایت الف نزدیک به احمد توکلی، نماینده مجلس و معترض صریح اللهجه احمدی نژاد در هفته جاری گزارش داد شماری از تولیدکنندگان داخلی بهای محصولات خود را بین 5 تا 20 درصد افزایش داده اند. وب سایت الف به نقل از یک واردکننده گفت: “وقتی جامعه در انتظار افزایش تورم است، قیمت ها افزایش می یابد.” بسیاری نگران هستند که دولت برای آماده سازی مردم و کاستن از ضربه اجرای طرح، هیچ کاری نمی کند. همانطور که رامین صادقیان مقام ارشد اتاق بازرگانی ایران در یک نشریه آنلاین اشاره کرده است، “وقتی یک جراحی مهم در کار است، تمامی آزمایشات و اقدامات مقدماتی از قبل انجام می شود. توانایی بیمار سنجیده می شود و سپس جراحی انجام می شود. اگر این کار بدون مراقبت کافی انجام شود، بیمار در معرض خطر قرار می گیرد و حتی ممکن است جان سالم بدر نبرد.”
فعلاً اطمینان چندانی به آمارهای دولتی وجود ندارد. نرخ تورم اعلام شده عموماً به دلیل بهای سنگین تر انرژی برای تولیدکنندگان و توزیع کنندگان مورد شک و تردید است و می توان رقم آن را با مبنا قراردادن مایحتاج ضروری، دو رقمی درنظر گرفت. هرچند بانک مرکزی در ماه اردیبهشت اطمینان داد نرخ تورم برای اولین بار ظرف چندین سال گذشته به زیر 10 درصد رسیده است، اما این خانواده ها هستند که باید شاهد مهار قیمت ها باشند.
حبیب که صدایش موقع حرف زدن از اوضاع خانوادگی اش به لرزه می افتد، گفت: “قیمت کالاها اصلاً مشخص نیست. اگر قیمت گوشت امروز 2500 تومان است، ممکن است هفته آینده یا ظرف چند روز 3500 یا حتی 4500 تومان باشد.” او درماندگی خود را با گفتن این جمله بیان می کند: “خدا شاهد است که ظرف سه سال گذشته، برای همسر عزیزم حتی یک کیلو گوشت به خانه نبرده ام.”
منبع: تایم- 26 اکتبر
