موسیقی جنگ؛ از نوحه خوانی تا ممد نبودی “کافران بی نام”
محمد ضرغامی، محمدرضا کاظمی
“موسیقی جنگ” عنوان این برنامه نگاه تازه است که همزمان با برگزاری مراسم سالگرد آزادی خرمشهر تهیه شده است.
با وقوع انقلاب اسلامی در ایران و در پیامد جنگ هشت ساله ایران و عراق موسیقی نوحه که تا آن زمان در مراسم عزاداری شیعیان به کار گرفته می شد، کاربرد تازه ای یافت و در موسیقی جنگ برای تهییج سربازان در جبهه های جنگ به کار گرفته شد.
در کنار نوحه ها، موسیقیدانان و خواننده هایی چون محمد رضا لطفی، حسین علیزاده، محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و حسام الدین سراج دست به آثار متفاوتی در زمینه موسیقی حماسی و جنگ زدند که بیشتر در پیوند با موسیقی سنتی معنی و مفهوم می یافت.
یک سری از این آثار به صورت سرودهای انقلابی درآمد. این ژانر دارای تم های مشترکی بود که از حس ناسیونالیسم ایرانی تا رویکردهای مذهبی را در فضای جنگی و انقلابی آن روز ایران بازتاب می داد.
چکاوک یغمایی، نوازنده، که در سال ۱۳۷۵ به عنوان پایان نامه دانشجویی و با راهنمایی کامبیز روشن روان، آهنگساز مشهور ایرانی تحقیقی را درباره موسیقی جنگ انجام داده بود، درباره انگیزه های این کار می گوید:
چکاوک یغمایی: در تمام کتاب هایی که گشتم بحثی درباره موسیقی جنگ نداشتیم. به جز نوحه ها بخشی از موسیقی به نام مارش هم در این میان بود.
چطور شد موسیقی جنگ به طرف نوحه سرایی و نوحه خوانی کشیده شد؟
کلا درباره موسیقی های جنگ و موسیقی های حماسی، می شود گفت ضعف داریم چون سازهای ما حماسی نیستند. ارتش را هم بخواهیم حساب کنیم با وجود آمدن سازهای غربی هرگز روی آنها کار نشد. همان مارشی که برای دوره های پیروزی می نواختند، مربوط به دوران قبل از انقلاب بود. از جهت اینکه چرا نوحه این قدر مورد توجه قرار گرفت به دلیل اینکه اکثر جوانها از طرف بسیج و سپاه بودند و نوحه احتیاج به ساز ندارد.
چطور نوحه این قدر تاثیر گذار بود؟
ما اصولا از دل سوختن بیشتر تحریک می شویم. تا اینکه به ما بگویند شما قدرتمند هستید حالا بیایید بروید این کار را انجام دهید. مردم ما بیشتر با کلمات میانه دارند و نه با موسیقی.
ما بچه های دوران جنگ هنوز وقتی آن موسیقی ها را می شنویم، یاد دوران مان می افتیم. یک موسیقی بود که آقای فیروز برنجیان کار کرده بود به زبان ترکی بود. این سرود سرودی بود که کاملا توی ذهن ها مانده.
سرود خلبانان؟
بله. خلبانان. هر وقت که این پخش می شد احساس می کردیم که الان مرز احتیاج به نیرو دارد. وقتی جنگ تمام شد تمام این ها را حذف کردیم. به همین دلیل موسیقی نظامی یا مارش کلا از ذهن مردم بیرون رفت. مسئولان هم زیاد به فکر نیستند چون به خاطر اینکه جنگی نیست. اگر بخواهند این ها را ادامه دهند ممکن است اذهان عمومی دچار مشکل شود.
چکاوک یغمایی معتقد است کار تربیت نوازنده های ویژه برای گروه های موسیقی نظامی جدی گرفته نشده است.
“ممد نبودی”
در بخش دیگری از برنامه به سراغ دو جوان به نام های آزاد و آرمان اصلانی می رویم که گروهی به نام “کافران بی نام” دارند. آن دو بر اساس ترانه “ممد نبودی” که نوحه ای بود توسط کویتی پور خوانده شده بود، یک ترانه رپ ساخته اند.
اصل این ترانه برای محمد جهان آرا یکی از فرماندهان سپاه ساخته شده که در روزهای اشغال خرمشهر در یک سانحه هوایی کشته شد.
چه شد که شما این ترانه را درست کردید؟
آزاد اصلانی: اواخر جنگ در ایران را به صورت خیلی تار یادم است ولی این آهنگ آهنگی بود که هر سال توی صدا و سیما به مناسبت آزادی خرمشهر این آهنگ را می گذاشتند و نوای جذابی به نظر من دارد.
با اینکه بیش از ۱۶ سال است از ایران خارج شده ایم. قبل از اینکه کار را شروع کنم اطلاعاتی در مورد خود محمد جهان آرا جمع کردم.
آرمان اصلانی: یک چیزی که جالب است به نظر من یک نوایی است که آشنا است و کمک می کند که آدم بتواند صحبتی را که دارد به گوش افراد برساند.
این ترانه منعکس کننده نگاه شما به جنگ است. یک حالتی است که شاید بعضی ها فکر کنند به شوخی گرفتید یا مسخره می کنید آن دوران جنگ را. آیا این طور است یا نه؟
به نظر من این سوء تفاهم است. ما اصلا حرف مان در مورد مسائل جنگ و اینها نبوده. در شعر هم درست است کاملا موضوع موضوعی است که مسائل را به تمسخر گرفتیم. ولی چیزهایی که ما آنها را در این ترانه مسخره می کنیم، جنگ نیست.
شعر و آهنگ این ترانه کار این گروه است. به گفته این دو هنرمند هدف این ترانه محمد نیست، بلکه قصد آن نوعی انتقاد اجتماعی است.
منبع : رادیو فردا