قا ب ♦ چهارفصل

نویسنده
شهلا گروسی

گروهی، مشکل کارتون امروز ایران را شرایط سیاسی اجتماعی بسته می دانند و گروهی دیگر، جامعه رشد نیافته ما را ‏علت درد می دانند. دسته ای هم انگشت اشاره را به سوی خود کارتونیست ها می گیرند که برای بهبود وضعیت خود ‏تلاشی نمی کنند. ولی برخی کارتونیست نیز وجود دارند که برای تمام این دردها نوشداروی ساده و قدرتمندی می ‏شناسند که اگر فراهم شود قادر خواهد بود اسباب سلامت و سعادت کارتون ایران را فراهم آورد: تشکیل انجمن صنفی ‏کارتونیست ها‏


anjomankartonistha1.jpg

سخنی درباره انجمن صنفی کارتونیست ها‏

‎ ‎حرفه: کارتونیست‎ ‎

گروهی، مشکل کارتون امروز ایران را شرایط سیاسی اجتماعی بسته برخاسته از نظام سیاسی تمامیت خواه می دانند. ‏برخی دیگر، جامعه رشد نیافته ما را که همچنان فاقد مختصات جوامع دموکرات از جمله نقدپذیری است علت درد می ‏دانند و دسته ای هم انگشت اشاره را به سوی خود کارتونیست ها می گیرند که برای بهبود وضعیت خود تلاشی نمی ‏کنند. بی شک بحران امروز کارتون ایران برآیندی از تمام این ها است اما خروج از این وضعیت، بسیار پیچیده و ‏نیازمند فراهم آمدن عوامل متعدد است. برخی کارتونیست اما، چندان با این نظر موافق نیستند و برای تمام این دردها ‏نوشداروی ساده و قدرتمندی می شناسند که اگر فراهم شود قادر خواهد بود اسباب سلامت و سعادت کارتون ایران را ‏فراهم آورد: تشکیل انجمن صنفی کارتونیست ها‏

انجمن کارتونیست های ایران داستانی کهنه و بی سرانجام دارد. در طول سال های دهه هفتاد و هشتاد همزمان با آغاز ‏موج نوین کارتون ایران، بحث شکل گیری انجمن صنفی بارها و بارها در محافل کارتونیست ها مطرح شد و به نشست ‏های عمومی برای تصویب اساسنامه و تشکیل هسته اولیه انجامید اما هر بار به دلایلی، شور و شوق اولیه به جمود و ‏سرما گرایید و صورت جلسه ها به بایگانی تاریخ یا همان سطل زباله سپرده شد. گاهی به خاطر دعوای شخصی ‏کارتونیست ها که اکثراً دو به دو، سه به سه و حتی بیشتر با هم مشکل داشته و دارند جلسه ها به حد نساب نرسید، گاهی ‏بدبینی به نتایج این جلسات مانع حضور فعال ایشان شد و گاه بی اعتمادی به فرد یا افرادی که متولی بحث و جلسات ‏بودند. حتی در جدی ترین جلسات تأسیس انجمن صنفی همزمان با دوسالانه ششم که با حضور کارتونیست های مختلف ‏و گاه متنفر از هم همراه بود وقتی کار به ثبت هسته اولیه انجمن رسید، کاغذبازی های اداری و نامشخص بودن تعریف ‏‏”حرفه” اعضاء انجمن کذایی از نگاه قوانین وزارت کار، جریان را به بن بست کشاند. برخی این بن بست را نشانه بی ‏میلی نظام به تشکیل انجمن های مستقل که ماهیت فرهنگی غیر وابسته دارند دانستند عده ای هم تقصیر را بر گردن ‏تعدادی از کارتونیست های اصولگرا انداختند که به زعم ایشان جریان را به بن بست هدایت کرده بودند اما حتی اگر ‏قائل بر چنین اراده مخالفی باشیم نمی توانیم ایراد وزارت کار بر این انجمن هرگز تأسیس نیافته را چندان بی ربط ‏بدانیم.‏

anjomankartonistha2.jpg

هنوز “کارتونیست حرفه ای” در ایران به درستی معنا و مصداق نیافته است. قاعدتاً کارتونیستی را حرفه ای می گویند ‏که طراحی کارتون تبدیل به اسباب امرار معاش و یا “حرفه” او شده باشد اما در صورت پذیرش این تعریف، تعداد ‏کارتونیست های حرفه ای ایران به تعداد انگشتان یک دست هم نخواهد رسید و انجمن صنفی متشکله، چهار پنج نفر را ‏بیشتر پوشش نخواهد داد. مگر هر روزه چه تعداد روزنامه و مجله به شکلی کاملاً “حرفه ای” منتشر می شوند تا ‏روزنامه نگاران یا کارتونیست هایی حرفه ای پرورش دهند و نیازهای اقتصادی شان را تأمین کنند؟ آیا بازار نشر کتاب ‏های کارتون آنقدر پر رونق هست تا کارتونیست ها با چاپ کتاب، کارتون را تبدیل به “حرفه” خود سازند؟ البته جای ‏بحث است که خود کارتونیست ها برای جلب نظر خوانندگان نشریات و خریداران کتب چقدر تلاش کرده اند.‏

تعدادی، برای وسعت بخشیدن بر دائره انجمن کذایی تعبیری عام تر برای حرفه ای بودن قائل شده و کارتونیست هایی را ‏هم که به شکلی پی گیر در جشنواره های کارتون شرکت داشته و جایزه برده اند “حرفه ای” تلقی کرده اند. این جشنواره ‏ها معمولاً از سطح کیفی یکسانی برخوردار نیستند و فقدان مخاطب، آنها را تبدیل به عرصه رقابت معدودی جایزه بگیر ‏و انبوهی سیاهی لشکر آماتور کرده که گاهی قرعه به نام شان می خورد و جایزه ای هم می برند با این حال اگر تعریف ‏فوق را از حرفه ای بودن بپذیریم آیا انجمن متشکله از این اعضا که غالباً درآمدی از طریق کارتون یا حتی مخاطبی ‏واقعی ندارند می تواند حقوق مادی و معنوی کارتونیست ها را تأمین کند؟ چنین نهادی بیش از آن که “انجمن صنفی” ‏باشد خواص یک “کانون هنری” را دارد که در بهترین حالت، متولی تعدادی کلاس هنری و نمایشگاه خواهد بود، کاری ‏که در حال حاضر خانه کاریکاتور ایران هم انجام اش می دهد. چه نیاز به این همه دردسر و دوباره کاری؟

anjomankartonistha3.jpg

کسانی که اغلب با حسرت از تجربه موفق و چندین ساله کارتونیست های ترکیه در تأسیس انجمن صنفی مستقل و ‏تأثیرگذار یاد می کنند انگار از یاد برده اند که ترکیه صاحب چندین روزنامه، مجله و نشریه طنز کاملاً “حرفه ای” با ‏مخاطبان بی شمار و درآمدزایی فراوان است نتیجه طبیعی این جریان، تشکیل انجمن صنفی مستقل و نیرومندی است که ‏می بینیم اما چگونه می شود در ایران برای پدیده ای که هنوز ماهیت صنفی نیافته و از لحاظ مالی قادر به ایستادن روی ‏پای خود نیست، انجمنی صنفی کارآمدی تشکیل داد؟ به نقطه اول این بحث می رسیم: خروج از بحران کارتون ایران ‏امری پیچیده و نیازمند فراهم آمدن شرایط فراوان است تا شاید، زمانی این هنر بتواند با مخاطبان خود ارتباطی مناسب ‏برقرار کند و درآمدزا شود. آن وقت می توان از “صنف” کارتونیست ها صحبت کرد و انجمنی هم برای اش تشکیل داد. ‏پیمودن این مسیر از انتها به ابتدا اما، تلاشی عبث است. انجمن صنفی کارتونیست های ایران، بیش از ان که نوشدارویی ‏بر درد ها باشد نشانه شفای این بیمار خواهد بود. ‏

‏- عکس ها تزئینی است.‏