یک روز پس از افتتاح سفارت بریتانیا در تهران، رئیس دولت یازدهم در دیدار با وزیر خارجه لندن، خواستار باقی نماندن در گذشته و نگاه به آینده در روابط دو کشور شد. همزمان پس از چراغ سبز وزیر خارجه جمهوری اسلامی به همتای بریتانیایی اش برای گفتگو درباره مسائل حقوق بشر، دبیر شورای امنیت ملی ایران نیز خواستار همکاری های امنیتی و اقتصادی دو کشور شد. در همین حال دو روزنامه تندرو کیهان و وطن امروز روز دوشنبه با اختصاص تیتر نخست خود به سفر فیلیپ هاوند به تهران و افتتاح سفارتخانه بریتانیا، دولت روحانی را مورد حمله قرار دادند.
روز دوشنبه حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی، میزبان وزیر خارجه بریتانیا در تهران بود. روحانی در دیدار با هاموند با امیدواری نسبت به آینده روابط تهران و لندن صحبت کرد و خواستار آن شد که دو کشور در “گذشته ها” باقی نمانند. روحانی گفت :“قضاوت‌های تاریخی یک ملت را نمی‌توان در مدت کوتاهی به سرعت تغییر داد ولی در عین حال معتقدیم که نباید در گذشته‌های تاریخی هم باقی ماند، باید با نگاه به آینده حرکت خود را تنظیم کنیم”.
۱۲ سال از آخرین سفر وزیر خارجه ای از دولت بریتانیا به ایران می گذرد. آخرین بار جک استراو برای امضای تفاهم هسته ای سعدآباد با تهران سفر کرده بود؛ زمانی که روحانی خود دبیر شورای امنیت ملی بود و مامور مذاکره با استراو و وزرای خارجه آلمان و فرانسه برای حل و فصل بحران هسته ای جمهوری اسلامی بود.
۴ سال پیش پس از حمله بسیجی ها به سفارت بریتانیا در خیابان فردوسی، سفارت انگلستان در ایران و سفارت جمهوری اسلامی در بریتانیا هر دو تعطیل شد، روز یکشنبه هاموند برای افتتاح مجدد سفارت و دیدار با مقامات ارشد جمهوری اسلامی وارد تهران شد. او عصر یکشنبه در کنفرانسی مطبوعاتی با جواد ظریف شرکت و اهداف سفر خود به ایران را اعلام کرد. “مبارزه با تروریسم و بی ثباتی در منطقه، مقابله با گسترش نفوذ گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در عراق و سوریه، مقابله با قاچاق مواد مخدر و موضوع مهاجرت” از جمله مواردی بود که هاموند از آن ها به عنوان زمینه های همکاری مشترک میان تهران و لندن یاد کرد.
صبح روز دوشنبه، وی همچنین با دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ملاقات کرد. علی شمخانی هم مانند روحانی به “فراز و نشیب های تاریخی” در روابط دو کشور اشاره کرد و خواستار “تغییر نگاه و دوری جستن غرب از برخی سو تفاهامات” شد.او به دیپلمات ارشد بریتانیایی یادآور شد که تهران و لندن می توانند در مبارزه با “داعش” و مسائل اقتصادی با یکدیگر همکاری کنند.
با این حال شاید مهمترین نکته در دیدار هاموند با مقامات جمهوری اسلامی، چراغ سبز ظریف در خصوص امکان گفتگو در خصوص “مسائل حقوق بشر” در ایران است.بریتانیا به ویژه از زمان آغاز ناآرامی های خیابانی در سال ۸۸ بارها نسبت به نقض حقوق بشر توسط حاکمیت جمهوری اسلامی هشدار داده؛ موضوعی که باعث تیره تر شدن روابط دو کشور در دوره دوم ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد شده بود.
گفتنی است در سه دهه اخیر روابط تهران و لندن فراز و نشیب های بسیاری داشته است؛ مقامات دو کشور تاکنون بارها سفرای یکدیگر را احضار کرده، کرکره سفارت ها را پایین کشیده و تهدیدات بسیاری علیه یکدیگر مطرح کرده اند.
بریتانیا نخستین بار در سال ۱۹۷۹ میلادی پس از وقوع انقلاب اسلامی سفارت خود را در ایران تعطیل کرد؛ تعطیلی ای که با وقوع جنگ هشت ساله، یازده سال به طول انجامید. اما در سال ۱۹۸۹ با صدور فتوای قتل سلمان رشدی، نویسنده بریتانیایی به اتهام ارتداد از سوی آیت الله خمینی، رهبر انقلاب اسلامی، روابط دیپلماتیک دو دولت بار دیگر به پایان رسید. این بار آن ها باید نه سال دیگر به انتظار می نشستند تا سیاست تنش زدایی خارجی رئیس دولت اصلاحات بتواند روابط دو کشور را به سطح کاردار ارتقا دهد. تلاش های موفق دیپلمات های دولت محمد خاتمی باعث شد تا نه تنها روابط به سطح سفیر بازگردد بلکه موجب سفر کمال خرازی و جک استراو وزرای خارجه دو کشور به تهران و لندن شد. استراو چهار بار در زمان دولت اصلاحات به ایران سفر کرد.
اما بعد از روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد بار دیگر روابط ایران و بریتانیا تیره شد. به غیر از بحران هسته ای، اسارت گرفتن پانزده ملوان بریتانیایی – از جمله یک زن- در آب های خلیج فارس توسط قایق سواران سپاه بر تیرگی روابط افزود. تنش ها زمانی به اوج رسید که پس از خیزش خیابانی میلیون ها شهروند در اعتراض به جابجایی گسترده آرا در انتخابات ۸۸، سفارت بریتانیا از سوی مقامات جمهوری اسلامی به نقش داشتن در ناآرامی ها و پناه دادن به شهروندان گریزان از نیروهای امنیتی متهم شد. در آن زمان تعدادی از کارمندان ایرانی سفارت بریتانیا هم بازداشت شدند.
ماجرای آخرین نزاع بزرگ تهران و لندن به آذر سال ۹۰ باز می گردد؛ زمانی که بریتانیا پس از انتشار گزارشی توسط دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره سویه های نظامی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی، بانک مرکزی ایران را تحریم کرد؛ تحریمی که به معنای پایان مبادلات تجاری تهران و لندن بود.
پس از آن مجلس هشتم به رهبری علی لاریجانی طرحی را تصویب کرد تا دولت روابط با لندن را به سطح کاردار تنزل دهد و سفیر بریتانیا را اخراج کند. این طرح بی درنگ توسط شورای نگهبان هم تایید شد، اما پیش از ابلاغ به بریتانیا، صدها تن از معترضان بسیجی از دیوارهای سفارت این کشور در خیابان فردوسی و همچنین باغ قلهک بالا رفتند و با افروختن آتش، اتاق های این دو محل را غارت کردند و حتی برای ساعاتی تعدادی از کارمندان آن را نیز به گروگان گرفتند.
پس از بالا رفتن بسیجی ها از دیوار سفارت انگلیس، رهبر جمهوری اسلامی در قبال آن سکوت کرد ولی تابستان سال 91 در دیدار با جمعی از آنان گفت: “در قضیه اشغال آن سفارت خبیث [بریتانیا]، احساسات جوانان درست بود ولی رفتنشان ]به داخل سفارتخانه] درست نبود.”
او در توضیحاتی بیشتر گفت: “من اجتماعات دانشجویی را تائید می کنم، اما با تندروی در این اجتماعات مخالفم.”
با پیروزی حسن روحانی در سال ۹۲ بود که تکاپوها برای از سرگیری روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارت ها شدت گرفت. شهریور پارسال حسن روحانی و دیوید کامرون در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در رویدادی تاریخی به عنوان نخستین روسای دولت جمهوری اسلامی و بریتانیا با یکدیگر دیدار کردند؛ موضوعی که ظاهرا به حل و فصل اختلافات دو طرف و افزایش انگیزه برای از سرگیری روابط دیپلماتیک کمک بسیاری کرد. با این حال دو طرف افتتاح سفارت های خود را تا امضای برنامه اقدام جامع مشترک میان تهران و گروه ۵+۱ به تاخیر انداختند.
با این حال افتتاح سفارت بریتانیا در خیابان تاریخی فردوسی، مخالفانی هم دارد، از جمله روزنامه کیهان که توسط حسین شریعتمداری، نماینده ولی فقیه در موسسه کیهان، اداره می شود. تیتر نخست شماره دیروز کیهان از این قرار بود :” بازار ۸۰ میلیونی ایران هدیه به سردمدار تحریم‌های بانکی! “
کیهان که مخالف جدی عادی شدن روابط جمهوری اسلامی با کشورهای غربی و به ویژه بریتانیا است در گزارش خود می نویسد: “به نظر می‌رسد با بازگشایی سفارت انگلیس در تهران باید منتظر وقایع مختلفی در آینده باشیم چرا که سیاست انگلیس زندگی آرام و مسالمت‌آمیز نیست و رویکرد آنها همچنان همان سیاست شوم تفرقه بینداز و حکومت کن است که آن را نسبت به همه مد نظر دارد.”
نویسنده بدون نام کیهان برای تاکید بر هراس خود همچنین به انتخابات پارلمانی پیش رو اشاره و نسبت به از سرگیری روابط با لندن، ۶ ماه مانده به برگزاری انتخابات اسفند ماه ابراز نگرانی کرده است: “در طی این ۴ سال که قفل سفارت انگلیس گشوده نشد کمتر فتنه‌ای را نیز در کشور شاهد بوده‌ایم، اما در آستانه انتخابات اسفند ۹۴ که حساسیت بسزایی برای کشور دارد باید بیش از پیش مراقب جاسوس‌خانه و رفت و آمد‌هایش بود، فراموش نمی‌کنیم که در فتنه ۸۸ برخی نقشه‌های شوم توسط عوامل مستقیم یا پادوهای سفارت در جامعه عملیاتی می‌شد.”
گفتنی است بریتانیا پس از برگزاری انتخابات مجلس نهم در ۱۲ اسفند از نظام جمهوری اسلامی انتقاد کرد و وزیر خارجه بریتانیا گفت: “مدتهاست که انتخابات در ایران آزاد و منصفانه برگزار نمی شود”.
ویلیام هیگ از “فضای ترس و رعب” و “سرکوب صداهای مخالف” در سال ۸۸ هم سخن گفته و تاکید کرده بود: “با سخت‌تر شدن روند بررسی صلاحیت کاندیداها و نیز سرکوب مداوم مخالفان از جمله ادامه حصر خانگی دو تن از رهبران آنها، شرایط برای نامزدهای انتخاباتی محدودتر شده بود”.
با این حال اظهارات تازه هاموند نشان از آن ندارد که وی قصد اظهارنظری جدی در خصوص مسائل سیاسی جمهوری اسلامی داشته باشد. او عموما به گونه ای موضع گیری کرده است که مطلوب حکومت باشد. وی در سفر خود به تهران حتی به طور تلویحی گفته باور ندارد دولت کنونی در ایران برنامه ای برای نابودی اسرائیل داشته باشد. وی در گفت و گو با کانال چهار رادیو بی بی سی در پاسخ به سوالی درباره “قصد ایران برای نابودی اسرائیل” گفته این موضع رئیس جمهور سابق ایران بوده است و رئیس جمهور و دولت تازه رویکردی “تا حدودی متفاوت‌‌تر” در قبال اسرائیل دارد.
وزیر امور خارجه بریتانیا گفته در این موارد باید کشورها را نه بر اساس “گفتارشان” که بر پایه “رفتارشان” سنجید.
همزمان روزنامه وطن امروز که توسط مهرداد بذرپاش – عضو هیات رئیسه مجلس و از نزدیکان احمدی نژاد- اداره می شود با تیتر نخست “کیف های انگلیسی در تهران” سفر هاموند به تهران را پوشش داده که ظاهرا ارجاعی است به سریال “کیف انگلیسی”، ساخته ضیاالدین دری، که در آن ادعا می شد انگلیسی ها به نمایندگان مجلس ایران در دهه ۱۳۲۰ رشوه می دادند. ظاهرا وطن امروز منظورش این است که حالا نمایندگان دولت روحانی این پول ها را دریافت می کنند.
گذشته از این تیتر، وطن امروز در گزارش روز دوشنبه خود به درگیری نیروهای بسیجی با پلیس در مقابل سفارت بریتانیا در عصر روز یکشنبه اشاره کرده و از بازداشت نیروهای تندرو توسط نیروی انتظامی خبر داده است: “عصر دیروز در حالی که تدابیر شدید امنیتی در مقابل سفارت انگلیس برقرار بود تجمع خود را آغاز کردند و نیروی انتظامی تعدادی از مردم و دانشجویان معترض و تعدادی از عکاسان و خبرنگاران از جمله عکاس و خبرنگار فارس را که برای پوشش این تجمع حاضر بودند، بازداشت کرد. «مرگ بر انگلیس»، «مرگ بر آمریکا»، «مرگ بر سازشکار» و «خمینی شاهد باش ما اعتراض کردیم» از جمله شعارهایی بود که در مقابل سفارتخانه سر داده شد. حامد اسماعیلی، مهدی روح‌اللهی، علیرضا دهقانی و میلاد چاردولی از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر هستند که در تجمع دیروز بازداشت شدند.”
