همزمان با تاکید آیت الله خامنه ای بر “ادامه مذاکرات هسته ای”، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ابراز امیدواری کرده است تهران و گروه ۱+۵ در سه ماه آینده به توافق نهایی دست پیدا کنند. از سوی دیگر رئیس سازمان انرژی اتمی به طور تلویحی از پایان غنی سازی اورانیوم در سطح ۲۰ درصد خبر داده و رئیس دیده بان اتمی سازمان ملل از همکاری های تهران با این سازمان استقبال کرده است. این در حالی است که مذاکره کننده ارشد پیشین نظام از بخشی از توافق موقت ژنو انتقاد و روزنامه وطن امروز نیز با انتشار سرمقاله ای به شدت به توافق سوم آذر حمله کرده است.
آیت الله علی خامنه ای دیروز به طور تلویحی انزوای اقتصادی و سیاسی بین المللی جمهوری اسلامی پس از آغاز تحریم های همه جانبه جامعه جهانی را پذیرفت و در روز “ملی فن آوری هسته ای” گفته است: “موافقت با این مذاکرات برای شکستن فضای خصمانه جبهه استکبار بر ضد ایران بود.”
رهبر جمهوری اسلامی که دیروز در میان رئیس و مدیران سازمان انرژی اتمی سخنرانی می کرد، همزمان با برگزاری سومین دور مذاکرات میان تهران و ابرقدرت های جهان بر سر “توافق جامع” بحران هسته ای نظام، بار دیگر با این جملات حمایت از گفتگوهای نمایندگان دولت با نمایندگان گروه ۱+۵ را اعلام کرده است: “این مذاکرات باید ادامه یابد.”
گرچه سکاندار برنامه هسته ای نظام گوشزد کرده است: “مذاکره کنندگان کشورمان هیچ حرف زوری را نباید از طرف مقابل قبول کنند.”
در همین حال جواد ظریف که روزچهارشنبه در دومین و آخرین روز مذاکرات وین حاضر بود ظاهرا به سرعت در جریان سخنرانی آیت الله خامنه ای قرار گرفته و در اظهاراتی که به نظر می آید برای اعلام تبعیت از خواسته های رهبر نظام مطرح شده گفته است: “امیدواریم مذاکراتی که شروع شده و همانطور که رهبر معظم انقلاب تاکید کردند با قدرت و صلابت ادامه خواهد یافت تا گرفتن تمامی حقوق مردم ایران و رفع همه موانع و فشارها از این مردم، در آینده نه چندان دور به نتیجه‌ای برسد.”
آیت الله خامنه ای دیروز همچنین بار دیگر به فتوای خود مبنی بر “حرام بودن سلاح هسته ای” اشاره و از اینکه موضوع ساخت سلاح اتمی توسط نظام از سوی ایالات متحده دنبال می شود انتقاد کرده است. به گفته رهبر جمهوری اسلامی: “حتی اکنون که با توجه به حکم شرعی و عقلی و سیاسی، مسلّم شده است که جمهوری اسلامی ایران به دنبال سلاح هسته ای نیست، مقامات امریکایی هرگاه که در مورد موضوع هسته ای صحبت می کنند.”
باراک اوباما و جان کری – رئیس جمهور و وزیر خارجه ایالات متحده – هر دو در پیام های نوروزی خود از فتوای رهبرجمهوری اسلامی استقبال کرده اما خواستار آن شده بودند این موضوع در چارچوب حقوقی و بین المللی نیز اثبات شود.
آیت الله خامنه ای در ماه بهمن، پس از توافق موقت ژنو و پیش از آغاز مذاکرات برای رسیدن به “راه حل جامع”، با لحنی بدبینانه نسبت به مذاکرات سخن گفته و خاطرنشان کرده بودامیدی به این مذاکرات ندارد. با این حال ظاهرا پس از آنکه وندی شرمن در جریان سفر به اسرائیل بر حق غنی سازی اورانیوم جمهوری اسلامی تاکید کرد، رهبر نظام نسبت به دستاوردهای مذاکرات خوش بین تر از پیش شده است. این خوش بینی در سخنرانی ماه اسفند وی نیز هویدا بود. وی ماه گذشته برای نخستین بار از گزاره “انشا الله” برای رسیدن دو طرف به توافق استفاده کرده و گفته بود: “تحریم‌ها قبل از موضوع انرژی هسته‌ای نیز وجود داشت و اگر مذاکرات هم انشاءالله به نقطه حل برسد وجود خواهد داشت، چرا که مسئله هسته‌ای و حقوق بشر بهانه‌ای بیش نیست و زورگویان جهانی از استقلال‌طلبی و الگو شدن ملت ایران در هراسند.”
ظریف: سه ماه برای توافق کافی است
تهران امید دارد با رسیدن به یک توافق همه جانبه، تحریم های جامعه بین المللی با سرعت کاهش پیدا کند. جواد ظریف وزیرخارجه به نظر بیش از تمام دیپلمات های حاضر در وین بر این موضوع تاکید دارد، چرا که به نوشته خبرگزاری دولت جمهوری اسلامی – ایرنا- وی عصر چهارشنبه پس از پایان مذاکرات وین ۳ در جمع خبرنگاران ایرانی و در پاسخ به این سئوال که جان کری گفته مذاکرات تا دستیابی به توافق نهایی سه ماه بیشتر از مدت زمان لازم طول خواهد کشید، گفته است: “من دیدم که آقای کری در چه شرایطی و تحت چه وضعیتی در کمیته روابط خارجی سنای امریکا صحبت می کرد. ترجمه های مختلفی هم از حرف های ایشان مطرح شد.”
او بلافاصله متذکر شده است: “ما اعتقاد داریم سه ماه برای دستیابی به توافق نهایی کافی ا ست البته اگر همه طرف ها با حسن نیت وارد مذاکره شوند.” رئیس دستگاه دیپلماسی البته تصور می کند: “اگر بیشتر هم طول کشید نه فاجعه خواهد بود و نه غیرمنتظره.”
وداع با غنی سازی ۲۰ درصدی
از سوی دیگر علی اکبر صالحی ـ– رئیس سازمان انرژی اتمی ـ– نیز روز گذشته در گفتگو با خبرنگاران به گونه ای سخن گفت که از وداع جمهوری اسلامی با غنی سازی در سطح ۲۰ درصد و تعطیلی غیر رسمی سایت فردو حکایت دارد. او اظهارکرد تهران قرار است به جای غنی سازی در این سطح “ایزو توپ پایدار” تولید کند: “طبیعت ۲۸۵ ایزوتوپ پایدار و بیش از ۳ هزار ایزوتوپ ناپایدار وجود دارد که ما امروز به جای غنی سازی( ۲۰ درصدی) به تولید ایزوتوپ پایدار می پردازیم که کاربرد بسیاری در سلامت پزشکی و امور دیگر دارد.”
به ویژه اسرائیل در سال های اخیر تاکید کرده است که ادامه غنی سازی نظام در سطوح بالا و عبور از “خط قرمز” غنی سازی باعث خواهد شد تا جنگنده های اسرائیل به سایت های اتمی جمهوری اسلامی حمله کنند. بر مبنای توافق موقت ژنوتهران پذیرفت تا به مدت شش ماه ( تا ۳۰ تیرماه) غنی سازی ۲۰ درصدی را متوقف کند؛ توقفی که ناظران احتمال می دهند در توافق جامع همیشگی شود و اظهارات امروز صالحی را نیز مقدمه ای بر این موضوع می دانند.
استقبال آمانو از همکاری های تهران
در همین راستا یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نیز از همکاری های دولت روحانی با دیده بان اتمی سازمان ملل استقبال کرده و روز سه شنبه گفته است جمهوری اسلامی در حال اجرای مفاد تفاهم‌نامه هسته‌ای است که اوایل آذر ماه گذشته منعقد شد. وی در جریان یک سمینار در اسلو تصریح کرده است که تهران “مفاد تفاهم‌نامه هسته‌ای را طبق برنامه‌ریزی اجرا می‌کند.”
آیت الله خامنه ای البته دیروز در سخنرانی خود متذکر شد: “روابط آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران نیز باید روابط متعارف و غیرفوق العاده باشد.” رهبر جمهوری اسلامی توضیح بیشتری پیرامون این گزاره ها نداده اما بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، کوشش کرده است تا مواضع آیت الله خامنه ای را به زبان شفاف تری ترجمه کند: “نظارت نیز باید یک نظارتی باشد که عرف و متداول است و نمی شود ما نظارتی بیشتر از آن چیزی که حق و حقوق سازمان های بین المللی است را داشته باشیم و تا به حال هم در همین مسیر پیش رفته ایم و تلاش بر این بوده که همکاری های داوطلبانه به گونه ای نباشد که باعث زیاده خواهی برای آژانس و سازمان های بین المللی شود.”
با این حال او نیز نگفته است منظور از “زیاده خواهی” آژانس بین المللی انرژی هسته ای چیست.
علی اکبر صالحی اما در این ارتباط می گوید: “ما به همان اندازه که بر حقوق خود پافشاری می کنیم به تعهدات خود نیز مثل آنچه در پادمان در نظر گرفته شده پایبند هستیم.”
انتقاد جلیلی و نوبری
همزمان در داخل کشور نیروهای همچون سعید جلیلی ـ– مذاکره کننده اتمی پیشین نظام ـ– در روز “فن آوری هسته ای” فرصت را مغتنم فشردند تا به زبان کنایه توافق های اتمی دولت روحانی را زیر سئوال ببرند. جلیلی که پس از کسب تنها ۴ میلیون رای در انتخابات سال ۹۲، سمتی جز سمت نسبتا تشریفاتی عضویت در مجمع تشخیص مصلحت به دست نیاورده دیروز در جریان یک سفر به اصفهان گفته است: “آمریکا با ۴ میلیارد دلار اندک در مقابل بودجه سالانه بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار نمی تواند از ایران باج خواهی کند.”
به نظر می آید انتقاد جلیلی از توافق موقت سوم آذر است که بر مبنای آن تهران به شرط تعلیق بخشی از فعالیت های هسته ای خود، ۴.۲ میلیارد دلار از دارایی های خود راکه به دلیل تحریم های مالی و نفتی بلوکه شده بود، دریافت می کند.
از سوی دیگر دیروز روزنامه وطن امروز –ـ متعلق به مهرداد بذرپاش ( از نزدیکان محمود احمدی نژاد) ـ نیز نگارش سر مقاله خود را به ناصر نوبری ـ– از اعضای پیشین وزارت خارجه ـ– واگذار کرد تا در روز “فن آوری هسته ای” از توافق هسته ای دولت روحانی با غرب انتقاد کند. یادداشتی که با این جملات آغاز می شود: “آقای سردبیر از بنده خواستند داستان و خاطره ام از اینکه «چگونه منتقد سیاست های هسته ای شدم» را برای روزنامه بنویسم.”
نوبری می نویسد نگرانی اش در دولت روحانی این بوده است که “اتفاقات ده سال پیش ( توافق هسته ای با اروپا در دولت خاتمی) تکرار شود و با این مقدمه نوشته: “دو روز قبل از پایان مذاکرات در ژنو ناخودآگاه نگران شدم و با خودم گفتم نکند دوباره دوستان اشتباهات گذشته را مرتکب شوند اما یادم آمد که مسؤولان تیم مذاکره کننده قبل از رفتن به ژنو تصریح کرده اند که دیگر اشتباه ده سال پیش را مرتکب نخواهند شد.”
سفیر پیشین جمهوری اسلامی در اتحاد جماهیر شوروی در ادامه افزوده: “روز بعد، پس از انتشار متن موافقتنامه با علاقه و دقت آن را مطالعه کردم، چند بار آن را خواندم، آنچه را که می دیدم باور نمی کردم، نگرانی و غم تمام وجودم را فراگرفت، شاید من متخصص ترین فرد در این زمینه در کشور باشم چون سال هاست درگیر تخصصی و حرفه ای این مسأله هستم. آنچه می دیدم را نمی توانستم نادیده بگیرم.”
او در نقد توافق موقت نظام با غرب نوشته: “دوباره مثل ۱۰ سال پیش همه کارهای اصلی که ما باید انجام می دادیم واضح و صریح و روشن برای کوتاه مدت لیست شده بود اما تمام کارهای اصلی که آنها باید انجام می دادند را با حرفه ای گری و قرار دادن کلمات کلی و چندپهلو به درازمدت و ابهام و بی انتها و نامعلوم موکول کرده بودند.”
با این حال کارشناسان معتقدند این دست انتقادات نمی تواند عزم رهبران تصمیم گیرنده در جمهوری اسلامی در خصوص ادامه مذاکرات با غرب تا رسیدن به توافق نهایی برای برداشته شدن تحریم هایی که اقتصاد کشور را به زانو در آورده، خدشه دار کند.
شاید به همین دلیل است که امروز حسین شریعتمداری و همکارانش در روزنامه کیهان نیز ترجیح دادند سرمقاله ای پیرامون مذاکرات اتمی و سخنرانی آیت الله خامنه ای منتشر نکنند و حسین شمسیان سرمقاله خود را به نقد ثبت نام از شهروندان برای دریافت یارانه ها اختصاص دهد.
دور بعدی مذاکرات قرار است ۲۳ و ۲۴ اردبیشهت ادامه پیدا کند. تهران و نمایندگان ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین بعلاوه آلمان دیروز در یک بیانیه مشترک بر نیاز به انجام کارهای جدی و مفصل و بحث و بررسی اختلافات تاکید کردند.