داوطلبان بهداشت شهر تهران‏

تایم
تایم

» گزارشی از مجله تایم

morrabibehdasht.jpg

ناهید صیام دوست

دوازده زن در سنین مختلف در اتاق کوچکی در محله شهر ری درجنوب تهران، دور یک میز نشسته اند و با دقت به ‏صحبت های مربی بهداشت شان درباره غده تیروئید گوش می دهند و یادداشت بر می دارند. این زنان بعد از کلاس ‏امروزشان به 50 خانه سر می زنند و با خانواده هایی که تحت نظرشان قرار دارند درباره لزوم استفاده از نمک ید دار ‏بمنظور جلوگیری از ابتلای کودکانشان به بیماری هایی که ناشی از کمبود ید است، صحبت می کنند؛ این آموزش در ‏مناطق محروم که غذای دریایی بندرت مصرف می شود، بسیار مهم است.‏

این داوطلبان بهداشتی بخشی از شبکه زنان داوطلب بهداشت را تشکیل می دهند. این شبکه که صد هزار زن در آن ‏مشغول به کار هستند به دولت درزمینه مسائل سلامتی و بهداشتی در مناطق شهری مثل تهران که یکی از ابرشهر های ‏خاورمیانه محسوب می شود، کمک می کنند. بالا رفتن سرعت شهر نشینی و افزایش سریع جمعیت شهر نشین که از ‏یک و نیم میلیون نفر در سال 1956 به هشت میلیون نفر در شهر ها رسیده است و مرز شهر را گسترش داده است و به ‏مناطق شهری دیگری پیوسته است که خود میزبان شش میلیون نفر دیگر هستند. ‏

با توجه به بزرگی تهران، این شهر الگوی مناسبی از لحاظ مراقبت های پزشکی و بهداشت است. آمار واکسیناسیون در ‏این شهر صد در صد است و درسترسی همگانی به آب تصفیه شده وجود دارد و هشتاد درصد زنان باردار در دوران ‏بارداری دستکم سه بار معاینه می شوند. دکتر حسین ملک افضلی، یکی از موسسان اصلی مرکز تحقیقات بهداشتی و ‏برنده جایزه جمعیت سازمان ملل در سال 2007، می گوید:‏‎ ‎‏ “به همین دلیل است که با وجود شیوع بیماری فلج اطفال ‏در کشورهای همسایه مثل عراق، افغانستان و پاکستان و رفت و آمد مستمر بین کشور ما و این کشورها، در هشت سال ‏گذشته حتی یک مورد فلج اطفال در ایران دیده نشده است”.‏

دکتر ملک افضلی می گوید: “شبکه داوطلبان بهداشتی، برخاسته از ترکیبی از نیاز و ابتکار و همچنین عقیده داشتن ‏عمیق به این نکته است که زنان محور توسعه سلامتی هستند و سلامتی محور توسعه پایدار است”. زنان شبکه داوطلبان ‏بهداشتی که عملکرد ساختاری اش خودجوش است، از قید مسائل بوروکراتیک آزاد است و باید گفت که این داوطلبان ‏میلیون ها دلار از خرج دولت می کاهند. دکتر ملک افضلی، توضیح می دهد: “ما در مراکز بهداشتی خود هفته ای یک ‏بار به زنان خانه دار آموزش می دهیم و آنها را برای آموزش 50 خانواده تحت پوشش که غالبا از اقوام و همسایگان ‏خودشان هستند، تعلیم می دهیم”. دولت به پاس قدردانی از این داوطلبان به آنها و اعضای خانواده شان به شکل رایگان ‏می توانند از بیمه خدمات درمانی ثانوی استفاده کنند.‏

شاید بزرگترین موفقیت این برنامه، مرسوم کردن برنامه تنظیم خانواده در میان انقلابیون تهرانی باشد که این تلاش ‏باعث شده است که تعداد فرزندان یک خانواده از شش به دو برسد که این امر با حمایت رهبران مذهبی صورت گرفته ‏است. این افراد ابتدا ایرانیان را تشویق به بچه دار شدن می کردند تا تعداد “سربازان اسلام” زیاد شود اما با توجه به ‏وضع خطرناک افزایش جمعیت، قرص های ضد بارداری را ترویج کردند. با توجه به میزان رشد اقتصادی در ایران، ‏کم شدن رشد جمعیت، واجب است. در حدود 7هزار زن در شهر تهران، به خانه های مردم می روند و با مادران درباره ‏فواید خانواده های کم جمعیت صحبت می کنند و درباره راه های مختلف جلوگیری از بارداری به آنها اطلاعات می دهند ‏و قرص ضد بارداری و کاندوم در اختیارشان می گذارند. دکتر محمد عبدالاحد، رئیس مصری جمعیت سازمان ملل در ‏تهران، می گوید: “این امر را باید مدیون موضع گیری عملگرایانه رهبران مذهبی در قبال برنامه تنظیم خانواده بود”.‏

شبکه داوطلبان بهداشتی در سال 1989 در مرکز بهداشتی کیانشهر در شهر ری که یکی از حاشیه های کارگری تهران ‏است و 30 درصد جمعیت آن افغان هستند، آغاز به کار کرد. ایران مختاری که حالا 57 سال دارد، یکی از اولین ‏داوطلبان این برنامه بود. با وجود اینکه تحصیلات او در سطح ابتدایی است، او همه اطلاعاتی را که باید به افراد تحت ‏پوشش آموزشش می گفت، یاد گرفت. او زنگ در خانه ای را که در کوچه خودشان واقع شده است، می زند، او می ‏گوید: “در را باز کنید. من داوطلب بهداشت شما هستم”. در بلافاصله باز می شود. وارد خانه می شود و به عزیزه ‏محمدی، 26 ساله، اطلاع می دهد که فردای آن روز باید به مرکز بهداشت بیاید و با پزشک درباره برنامه تنظیم خانواده ‏صحبت کند. محمدی موافقت می کند. مردان درمورد جلوگیری از بارداری همسرانشان، توسط داوطلبان مرد آموزش ‏می بینند.‏

داوطلبان بهداشتی در قسمت های حاشیه نشین تهران، مراکز بهداشتی دارند. در سالور در اسلامشهر که منطقه فقیری و ‏جمعیت آن نیم میلیون نفر است، سه پرستار در دو اتاق مرکز بهداشت مشغول وزن کردن نوزادان، واکسن زدن و ‏گرفتن فشار خون افراد مسن هستند. میرزا سید حسینی، 75 ساله، کفاش است و برای تزریق مولتی ویتامین به این ‏مرکز آمده است.‏

معصومه بزرگ نژاد، سر پرستار مرکز بهداشت، به آمار حیاتی این مرکز اشاره می کند که سابقه تولد، مرگ، بیماری ‏و روش های جلوگیری و مرگ و میر نوزادان و مادران 3335 نفر افراد تحت پوشش این مرکز در آن درج شده است. ‏بزرگ نژاد، لبخندی حاکی از غرور می گوید: “من نام تک تک شان را می دانم. اگر مادری برای زدن واکسن ‏فرزندش نیاید ما به او تلفن می زنیم. و اگر او به هر دلیلی نتوانست بیاید، ما خودمان بچه را به مرکز می آوریم”.‏

کارکنان مراکز بهداشتی، مسئول بهداشت مدارس و مشاغلی چون قنادی ها، سلمانی ها و بقالی ها هم هستند. بزرگ نژاد ‏می گوید: “مردان جوان از تهران می آیند و به دبیرستان های پسرانه می روند و در بین پسران، کاندوم توزیع می ‏کنند”.‏

یک داوطلب چادری می گوید که هر کجا که باشد، ختی در سبزی فروشی و بقالی، با زن ها صحبت می کند. فاطمه ‏رضایی، 38 ساله، در مقابل چهار کمد بزرگ ایستاده است که اطلاعات هر خانوار در محله تحت پوشش او در آن ‏قرار دارد. او می گوید که به کاری که انجام می دهد افتخار می کند، بخصوص یعد از اینکه وزارت بهداشت اعلام کرد ‏که امید به زندگی در چند دهه گذشته از 57 سال به 73 سال رسیده است.‏

با وجود این آمار رشک بر انگیز، تهران با همه مشکلات یک شهر بزرگ روبرو است که مقامات کشور سعی بر ‏برطرف کردن آن دارند. دکتر آمبروجو مانتی، رئیس سازمان بهداشت جهانی می گوید: “این کشور در حال یک گذار ‏فراگیر است، مشکلات ایران بعنوان یک کشور درحال توسعه مثل بیماری های واگیر دارف دارد به کشوری تبدیل مط ‏شود که بیماری های شایع در آن، مختص کشور های توسعه یافته است”.‏

آمار ها هم این را نشان می دهند. چهار عامل بزرگ مرگ و میر در تهران عبارتند از تصادفات جاده ای، که سالانه ‏جان 28 هزار نفر را می گیرد؛ بیماری های قلبی که مربوط به آلودگی هوای تهران و مصرف بالای سیگار در مردان ‏است، افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر. دکتر محمد مهدی گلمکانی، مشاور شهردار تهران در امور سلامت، معتقد است: ‏‏”بیش از 70 درصد عواملی که در بیماری ها نقش دارند، اجتماعی هستند”. ‏

یکی دیگر از چالش های بزرگ ایران، پوشش خدمات درمانی است. درحالیکه بیمه های اولیه و خدمات درمانی پایه، ‏رایگان است، هزینه جراحی و مخارج بیمارستان که شامل این نوع بیمه نمی شود، سرسام آور است. سه دهه از انقلاب ‏می گذرد و این نگرانی وجود دارد که اگر تعهدات قانونی وجود نداشته باشد، علاقه ابتدایی داوطلبان از بین برود. دکتر ‏ملک افضلی می گوید: “این موتور تازه به راه افتاده است. مثل اتومبیلی که در سرازیری قرار دارد و با سرعت زیاد ‏پیش می رود، حتی اگر روی پدال گاز فشار ندهید هم به راه خودش می رود”. او نگران این است که اشتیاق شدید ‏بوجود آمده در بعد از انقلاب که باعث بوجود آمدن نسل بعدی مدیران بهداشت شد، از بین برود. اگر چنین بشود، آن ‏مدیران بهداشت باید با صد هزار زن بسیار مصمم کنار بیایند.‏

منبع: مجله تایم 29 ژانویه