پرستو سپهری
جشنواره فیلم کن که مهمترین فستیوال سینمایی دنیا محسوب می شود، برای دومین سال پیاپی فیلمی از جمهوری اسلامی را در شرایطی نپذیرفت که دو فیلم ساخته کارگردان های ایرانی مقیم خارج از کشور به دو بخش مهم جشنواره راه یافت.
جشنواره کن سال گذشته درحالی همه 46 فیلم ارائه شده از طرف بنیاد فارابی را ردکرد که در سال های پیش از آن سینمای ایران پای ثابت جشنواره بود.
به گفته ژاله صفا، منتقد فیلم: “هر سال چند فیلم ایرانی برای حضور در فستیوال پذیرفته می شد و برای چند بار هم این فیلم ها به جوایزی دست یافتند، از جمله جایزه نخل طلا که مهمترین جایزه جشنواره محسوب می شود. علاوه بر این فیلمسازان ایرانی در بخش های مختلف بعنوان داور انتخاب می شدند.”
این اقبال سال گذشته به پایان رسید وجشنواره کن برای اولین بار طی بیش از یک دهه، همه فیلم های ایرانی ارسال شده از سوی بنیاد فارابی را رد کرد و جشنواره بدون حضور هیچ فیلمی از سینمای ایران برگزار شد.
جشنواره برلین، دومین جشنواره معتبر جهانی فیلم بود که با اهدای جایزه نخست خود به فیلمی که نمایش آن در ایران ممنوع است، خبر از فضای جدیدی در جهان سینما داد. اختصاص جایزه خرس طلائی به فیلم آفساید ساخته جعفر پناهی که در ایران اجازه نمایش نیافته، با رویکرد تازه ای در جشنواره کن درهم آمیخت.
محمد اطبایی نویسنده سابق ماهنامه فیلم که اکنون از برنامه ریزان اصلی در ارسال و فروش فیلم به خارج کشور است، ضمن اعلام تلویحی رد فیلم های جمهوری اسلامی در تهران به خبرنگاران گفت: “دو فیلم از دو کارگردان ایرانی مقیم خارج در جشنواره کن پذیرفته شدند: فیلم تخت جمشید ساخته مرجان ساتراپی نماینده فرانسه و آمریکا و فیلم اوراقچی ساخته رامین بحرانی نماینده آمریکا.”
بر اساس اطلاع خبرنگار “روز” خبر رد کلیه فیلم های ایرانی توسط ای میلی به بنیاد فارابی اطلاع داده شده و چانه زنی این بنیاد برای قبولاندن حتی یک فیلم هنوز به نتیجه نرسیده است. فیلم کوتاهی از عباس کیارستمی هم که به نمایش در می آید اساساً فیلمی از سینمای ایران نیست. فیلم ۳ دقیقه‌ای کیارستمی یکی از فیلم های کوتاهی است که به مناسبت شصتمین سالگرد برگزاری جشنواره کن توسط بزرگان سینما و به سفارش جشنواره کن ساخته شده است.
بابک مستوفی، منتقد فیلم می گوید: “باین ترتیب حضور سینمای ایران در جشنواره کن را باید در حال حاضر تمام شده دانست. حضوری که البته سابقه اش به سینمای پیش از انقلاب بر می گردد و فیلم هایی چون گاو، ساخته داریوش مهرجویی و ساخته های سهراب شهید ثالث که به موفقیت های چشمگیری رسیدند. در اواسط دهه هشتاد میلادی، امیر نادری با فیلم دونده خود را به جهانیان شناساند، اما سازنده دونده خیلی زود به یک فیلمساز تبعیدی بدل شد.بعدتر عباس کیارستمی به مشهورترین چهره سینمای ایران تبدیل شد و نخل طلای جشنواره کن را هم از آن خود کرد.”
علت حذف سینمای ایران از جشنواره فجر را می توان در دو سو جست و جو کرد. رضا بهاری نویسنده سینمائی علت نخست را چنین توضیح می دهد: “اساساً سینمای جشنواره پسند ایرانی، غالباً فارغ از ارزش های هنری و بیشتر یک موج زودگذر بود که بعد از موفقیت کیارستمی به یک مد بدل شد و توانست برای مدتی توجه همگان را به خود جلب کند، اما پس از گذر زمان و آرام گرفتن موج، چهره تو خالی خود را عیان کرد: سینمایی که سادگی ظاهری آن از درک سینمایی فیلمساز مایه نمی گرفت و تنها یک مد بود که همه گیر شده بود و غالب فیلمسازهای مطرح شده اساساً قواعد سینما را هم نمی دانستند و هیچ شناختی از تاریخ سینما نداشتند.”
بهار ایرانی، منتقد قدیمی سینمای ایران، علت را سیاسی می بیند: “دولت ایران که در دوره خاتمی به تنش زدایی روابطش با اروپا پرداخته بود، در دوره رئیس جمهور جدید به یک دولت پرتنش بدل شد که همه جهان را دون کیشوت وار به مبازره می طلبد. این سیاست، طبیعتاً بر همه وجوه دیگر، حتی وجوه فرهنگی و هنری هم تاثیری اساسی گذاشت، به شکلی که سیاست حمایت از جمهوری اسلامی به ضد آن مبدل شد. البته این ربطی به خلاقیت هنری کارگردانان سینمای ایران ندارد.”