یک مقام پژوهشی مصرف قلیان در ایران را خجالت‌آور خوانده و یکی از وزرای پیشین بهداشت هم از دولت گذشته انتقاد کرده که مانع برچیده شدن بساط قلیان شد. این دو معتقدند حسن روحانی و دولت باید به موضوع رواج قلیان و افزایش مصرف انواع دخانیات ورود کند. از این دست اظهارنظرها در روز جهانی بدون دخانیات کم نبود، به اضافه آمارهایی که عنوان می‌کرد سن شروع مصرف سیگار در کشور به ۱۳ سال رسیده و یا این که سالیانه ۱۰ هزار میلیارد تومان بابت خرید سیگار دود می‌شود و به هوا می‌رود.
“سن مصرف به ۱۳ سال رسیده است”
دهم خرداد (۳۱ می) از سوی کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی به عنوان روز جهانی بدون دخانیات شناخته می‌شود. در ایران هم مسوولان و مقامات مرتبط، برنامه‌هایی برگزار کرده و در قالب سخنرانی یا انتشار پیام درباره دخانیات و مضرات آن اطلاع‌رسانی می‌کنند اما گویا این تلاش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر راه به جایی نبرده به طوری که رییس هیات مدیره جمعیت مبارزه با دخانیات کشور، روز شنبه اعلام کرد: “۲۰ سال پیش در کشور ما سن شروع سیگار حدود ۲۰ سال بود اما اکنون به حدود ۱۳ سال رسیده است.”
حجت‌الاسلام معین شیرازی معتقد است که در مبارزه با استعمال دخانیات از بهترین قانون در دنیا برخورداریم و اجرای این قانون ما را به ایران بدون دود خواهد رساند.
او همچنین گفت: “از وزارت آموزش و پرورش هم گله‌مندیم و تقاضامند؛ چرا که طرح پاد (پیشگیری از دخانیات) سالهاست تدوین شده اما هنوز در مدارس اجرایی نشده است.”
شهرام رفیعی‌فر، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت هم درباره سن شروع مصرف سیگار به تحقیقاتی استناد کرد که نشان می‌داد ۹۰ درصد افراد، استعمال دخانیات را از سنین زیر ۱۸ سالگی آغاز می‌کنند.
از سوی دیگر معاون بهداشت وزیر بهداشت تعداد سیگاری‌های ایران را پنج و نیم میلیون نفر اعلام و از استعمال سیگار و مواد دخانی از سوی برخی پزشکان، ابراز تاسف کرد.
علی اکبر سیاری پیشنهاد داد که “ باید محدودیت قانونی در محل مصرف ایجاد شود. وزارت بهداشت نیز باید بر این موضوع نظارت داشته باشد و در صورت تخلف باید برخوردهای قانونی صورت گیرد. همچنین باید تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم سیگار محدود و ممنوع شود. فراهم کردن امکانات جهت درمان نیز از دیگر وظایف وزارت بهداشت است.”
این نخستین بار نیست که درباره کاهش سن مصرف‌کنندگان دخانیات هشدار داده می‌شود. خرداد ماه سال گذشته، مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی اعلام کرد که اعتیاد به دخانیات در کشور از ۱۰ سالگی آغاز می‌شود.
همچنین رئیس اداره بهداشت مدارس وزارت بهداشت در آبان سال ۹۰ اعلام کرده بود: “الگوهای مصرف سیگار به سمت مصرف قلیان در بین نوجوانان تغییر یافته به طوری که رشد مصرف سیگار در دخترها بیشتر از پسرها و رشد مصرف قلیان در پسرها بیشتر از دخترها است.”
گلایل اردلان توضیح داده بودکه “وقتی علت را از پسرها و دخترها جویا شدیم ۲۶ درصد لذت از بوی سیگار را به عنوان دلیل مصرف دخانیات عنوان کرده اند؛ ۱۶ ممیز ۵ درصد از کاهش اضطراب نام برده‌اند که این دلیل در دخترها دو برابر بیشتر از پسرها مطرح شده و ۲۷ درصد هم گفته‌اند که مصرف دخانیات برایشان عادت شده است.”
می‌گویند سیگار را گران نکنید، به مردم فشار می‌آید
اما آمارهای مصرف سیگار از سوی کاظم ندافی، رئیس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت زیر سوال رفت و بیشتر اعلام کردن تعداد سیگاری‌ها را، ترفندی برای تسهیل واردات بیشتر سیگار معرفی کرد.
او گفت: “ برخی اصرار دارند که سالانه بیش از ۶۰ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود و به همین بهانه می‌خواهند کمبودها را با واردات جبران کنند. این در حالی است که بررسی‌های ما مصرف حدود 40 میلیارد نخ را نشان می‌دهد. سازمان آمار ایران نیز ۵۰ میلیارد نخ را برآورد کرده است. چنین کسانی که این ادعاها را دارند خواستار آن هستند که منافع شرکتهای چندملیتی دخانیات را تامین کنند.”
او همچنین عنوان کرد که اگر بتوانیم به میزان ۵۰ درصد مالیات بر سیگار را افزایش دهیم، سه و نیم میلیون نفر مصرف دخانیات را ترک خواهند کرد: “ در این زمینه نیز با چالش‌هایی مواجه هستیم چرا که برخی عنوان می‌کنند افزایش مالیات بر مواد دخانی مردم را در فشار قرار می‌دهد. چگونه ممکن است با افزایش مالیات بر سیگار مردم در فشار قرار گیرند؟ ما می‌خواهیم مردم را از گرفتاری و بیماری دور کنیم به همین علت اصرار داریم که مالیات بر سیگار افزایش یابد. امیدواریم در قانون بودجه سال آینده بتوانیم این موضوع را محقق کنیم.”
به گفته این مقام مسوول، تاکنون چهار تصویر هشداردهنده “ملایم” روی پاکت‌های سیگار درج شده است اما شرکتهای دخانی از طریق لابی‌گری با مراکز تصمیم‌ساز، مانع می‌شوند که تصاویر تاثیرگذارتری روی پاکت‌ها درج شود.
او همچنین به ایسنا توضیح داد که مستند به مطالعات انجام شده در دنیا و همچنین ایران، درج تصاویر هشداردهنده روی پاکت‌های سیگار، بر روی کاهش مصرف تاثیر بسزایی دارد. ضمن این که “ تصاویر هشداری باید به صورت گردشی روی پاکت‌های سیگار قرار گیرند تا اثر آن برای مردم عادی نشود.”
قلیان به جای سیگار
بنا بر آمارهایی که از سوی رئیس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت اعلام شد، مصرف سیگار در سنین ۱۵تا ۶۴ سال در سال ۸۸ حدود ۱۰ ممیز ۲ درصد بوده است که این رقم در سال ۹۰ به ۱۰ درصد کاهش یافته است. یعنی حدود ۲ دهم درصد کاهش مصرف سیگار داشته‌ایم اما در مقابل، مصرف قلیان جای آن را گرفته است. به طوری که در سال ۹۰ حدود ۴ ممیز ۷۲ درصد مردان و ۲ ممیز ۳۱ درصد زنان (و در کل ۳ ممیز ۵۲ درصد جمعیت کشور) قلیان مصرف می‌کردند.
گسترش مصرف قلیان از جمله مواردی بود که امسال در روز جهانی بدون دخانیاتف به کرات مورد تاکید قرار گرفت. از جمله رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نسبت به روند رو به رشد مصرف قلیان هشدار داد و گفت: “وضعیت استعمال قلیان بسیار خجالت آور شده است.”
او توضیح داد که “ دخانیات نباید به سیگار خلاصه شود. چرا که قلیان در کشور ما از وضع بدی برخوردار است. اقداماتی را در دست انجام داریم که رئیس جمهور شخصا سردمداری حرکت ضدقلیان را بر عهده بگیرد. وضعیت استعمال قلیان بسیار خجالت آور شده است به طوری که قلیان را در محافل خصوصی، قهوه‌خانه‌ها، رستوران‌ها و … مشاهده می‌کنیم. این در حالی است که ضرر قلیان بسیار بیشتر از سیگار است. بنابراین نباید در زمینه مبارزه با قلیان کوتاه آمد.”
علیرضا مرندی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم موضوع مبارزه با قلیان را به سطح رییس‌جمهور کشاند و گفت: “ پیش از این دولت قبلی مانع برچیده شدن قلیان شد و با توجه به تغییر دولت و اینکه وزارت بهداشت ریاست ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات را بر عهده دارد، امیدواریم اقدام جدی در این زمینه صورت گیرد.”
او که سابقه وزارت بهداشت را در کارنامه دارد، از مسوولان خواست تا موضوع قلیان را جدی بگیرند و تاکید کرد: “اهمیت این موضوع از آن جهت که قبح این مساله در حال فرو ریختن و حتی به استعمال آن از سوی زنان و کودکان اشکالی گرفته نمی‌شود.”
احمدی‌نژاد، ناجا و قلیان
از سال ۸۸ و در زمان حضور لنکرانی در وزارت بهداشت، بحث بر سر استفاده از قلیان بالا گرفته است. در همان سال، هشدارهای زیادی مبنی بر رواج سریع مصرف قلیان در میان جوانان و زنان منتشر می‌شد که در نهایت وزارتخانه را به فکر ممنوعیت ارائه قلیان در سفره‌خانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها انداخت؛ ممنوعیتی که خیلی زود برچیده شد. جمعیت مبارزه با مصرف دخانیات، قدرت بالای “مافیای دخانیات” را عامل رفع این ممنوعیت می‌دانست و اعلام کرد که “به دلیل توزیع و خدمات دهی راحت قلیان در قهوه خانه های سنتی روند مصرف این ماده دخانی خطرناک در میان زنان و دختران جوان جامعه به شکل نگران کننده ای در حال افزایش است”.
همه این نگرانی‌ها و مقاومت‌های صنفی در نهایت منجر به این شد که استفاده از قلیان برای زنان ممنوع شود. حتی در سال ۹۱ و در پی افزایش تقاضاهای زنان برای حضور در سفره‌خانه‌ها و کشیدن قلیان، پیشنهاد شد قهوه‌خانه‌های زنانه ایجاد شود که به جایی نرسید.
سردار اسماعیل احمدی‌مقدم، سال گذشته افشا کرد که او یکی از مخالفان افزایش تعرفه سیگار و ممنوعیت مصرف قلیان بوده است: “ جلسه ای با معاون اول رئیس جمهور برگزار شد و تصمیم گرفتند وارد میدان شویم و برخورد کنیم اما ما گفتیم نمی توان جلوی کار ۵۰ هزار قهوه خانه را گرفت و قبول کردند که در قهوه خانه هایی که فقط چای و قلیان عرضه می کنند به جای قلیان دیزی و غذا عرضه شود تا آمدیم این طرح را اجرا کنیم با فشار اتحادیه احمدی نژاد کوتاه آمد.”
