متیو روزنبرگ، آنی لوری
مقامات رسمی می گویند، بعد از تحریم های آمریکا و اروپا و بحران پایین آمدن ارزش ریال، هر روز تعداد بیشتری ایرانی با ماشین های پر از ریال بی ارزش به سمت بازار های کشور همسایه، افغانستان تحت اشغال آمریکا می روند و دلار می خرند.
ریال ایران نزدیک به نیمی از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است و تحریم های بانکی و ممنوعیت نقل و انتقال پول مشکل شده است، همچنین تحریم نفتی نیز نفت ایران را از بازار های جهانی حذف کرده است. تجار و ایرانیان عادی پول خود را تعویض می کنند تا بیشتر ضرر نکنند و آن را در جای امنی می گذارند. در همین حال، دولت تلاش می کند راه حلی برای بالا بردن ارزش ریال، پیدا کند.
افغانستان، جایی است که دلار بعد از سال ها رد و بدل شدن توسط غربی ها، بعنوان پول رایج دوم مصرف می شود و چشم انداز اقتصادی آنقدر بی رمق است که سالانه میلیارد ها دلار روانه خارج از کشور می شود. با این حال که مقامات افغانی و غربی می گویند که نمی توانند رقمی بر روی معامله با ایران بگذارند، آن را مبارزه با تحریم ها تلقی می کنند و معتقدند که آمریکا بعنوان بزرگ ترین حامی مالی افغانستان، این شرایط را ایجاد کرده است.
یک مقام آمریکایی می گوید: “ایرانی ها در واقع دارند پول ما را مصرف می کنند و در جایی قرار گرفته اند که ما به زور تلاش می کنیم، آنها را در آنجا قرار بدهیم.”
این یک مشکل جدید برای افغانستانی است که تلاش می کند رشوه خواری را که بعد از جنگ بوجود آمده است، از بین ببرد. سال ها قبل از اشغال، افغانستان رویای قاچاقچیان مواد مخدر بود و شکوفایی اقتصادی از طریق فروش تریاک صورت گرفته بود که گفته می شود با پولی که غربی ها به طالبان کمک می کنند، رونق گرفته است.
در عین حال به نظر نمی رسد که انتقال پول ایران به افغانستان برای شکستن تحریم هایی که غرب برای متوقف کردن برنامه های اتمی ایران باشد. اما واضح است که مقامات آمریکایی نگران شده اند. اوباما ماه گذشته مجوز تنبیه کسانی را صادر کرد که برای ایران دلار یا فلزات با ارزش مثل طلا بخرند .
دیوید کوهن، معاون وزارت خزانه داری آمریکا در زمینه تروریسم و اطلاعات مالی، گفت: “ما قدم هایی برای سخت کردن کار دولت ایران برداشته ایم و هر کس که به دولت ایران کمک دلاری کند را با تحریم م.واجه می کنیم.”
معامله گران پول افغانستان می گویند که این ماه مقامات آمریکایی به آنها گفته اند که با بانک آریان، بانک افغانی که چند ایرانی رئیس آن هستند، معامله نکنند. وزارت خزانه داری آمریکا در دوهفته اخیر تحریم هایی را برای بانک های ایرانی و افغانی در نظر گرفته است و دلال ها گفته شده است که بانک های افغانستان برای جابجایی پول نقد از سوی دولت ایران مورد استفاده قرار می گیرد.
مقامت غربی و افغانی و همینطور دلال های افغانی در بازار، می گویند که تعداد زیادی از ایرانیانیان تلاش خود را برای خرید یورو و دلار با ریال هایشان آغاز کرده اند و این درحالی است که اروپا و آمریکا، دامنه تحریم ها را در سال اخیر گسترش داده اند.
خرید دلار یکی از تلاش هایی است که ایرانیان پولدار و ایرانیان متعلق به طبقه متوسط برای مراقبت از پس اندازشان انجام می دهند. اما از آنجایی که نقل و انتقال پول به شکل رسمی به دلیل تحریم ها امکان پذیر نیست، ایرانی ها پول خود را به پول افغانستان تبدیل می کنند و بعد این پول را به بانک های کشورهای خلیج فارس می سپارند.
جواد صالح اصفهانی، اقتصاددان و کارشناس اقتصاد ایران در آمریکا، می گوید: “طبقه متوسط از اینکه نمی داند چه کاری می تواند بکند، مضطرب است.”
از دید مقامات غربی آنچه بیشتر مشکل ایجاد کرده این است که دولت ایران تلاش می کند تا با پشتیبانی دلاری، یورو و فلزات با ارزش، در نرخ ارز ثبات ایجاد کند و این اطمینان را در مردم ایجاد کند که قادر به خرید مایحتاج آنان هست. ایران در سال ۲۰۱۱، نزدیک به ۱۱۰ میلیارد دلار ارز خارجی و پشتوانه طلا داشت و گفته می شود که این میزان کاهش پیدا کرده است.
دلال های افغانی نرخ قابل قبولی برای خرید ریال که در نقاط زیادی از افغانسان رایج است، می پردازند.
حاجی نجیب اختری، رئیس اتحادیه صرافان افغانستان، می گوید که وی و اعضای این اتحادیه متوجه افزایش نقل و انتقال ریال به افغانستان شده اند. افغان هایی که در ایران کار و زندگی می کنند با خودشان ریال می آورند و این بیش از یک میلیون پناهنده باعث رونق ریال در افغانستان شده اند.
او می گوید: “پول نقد از طریق زمینی و با کامیون وارد می شود. دلال های افغانی بابت انتقال پول بین ۵ تا ۷ درصد کارمزد برمی دارند.”
آقای اختری، می گوید که ایرانی ها ریال را در کابل، هرات و قندهار و غزنین به به دلار تبدیل می کنند. عملیات مالی از طریق حواله صورت می گیرد که در عرض چند دقیقه این پول به حساب اقوام یا شرکا منتقل می شود.
بازار حواله پول آنقدر بی سر و سامان است که کسی باور نمی کند مقدار زیادی پول در آنجا معامله می شود. بیرون از مغازه ها، مرد ها کف زمین نشسته اند و دسته های افغانی، روپیه پاکستان و دلار آمریکا و ریال ایران را روی پیشخوان گذاشته اند.
حاجی احمد شاه حکیمی، دلال حواله می گوید از دو طریق می شود پول را از ایران وارد افغانستان کرد: یکی مستقیم از طریق مرز ایران و دیگری از طریق پاکستان.
وی و آقای اختری هر دو اصرار دارند که در قاچاق پول برای ایرانیان یا هر کس دیگری، دست ندارند اما سایر فروشندگان حواله این کار را می کنند.
ورود و خروج پول به داخل و از افغانستان تقریبا بدون هیچ نظارتی صورت می گیرد. این نتیجه تحقیقات یک سردبیر اروپایی که رد پول شویی در افغانستان را بررسی می کند و نمی خواهد که نامش فاش شود.
در سال ۲۰۱۱، به گفته بانک مرکزی نزدیک به ۶.۴ میلیارد دلار که برابر با یک سوم تولیدات داخلی افغانستان است، توسط چمدان لباس، بسته های اجناس شکستنی و جعبه، با پروار هواپیماهای تجاری از افغانستان خارج شد و به دوبی رسید.
اگرچه قوانین و ضوابط جدیدی در مورد پول هایی وضع شده که از کابل خارج می شود، هرکس می تواند حدس بزند که در پرواز دوبی به قندهار که هفته ای دوبار انجام می شود، چند دلار جابجا می شود. یک مقام افغان که به این نقل و انتقال پول مشکوک است، می گوید: “قندهار، ما نمی دانیم در آنجا چه خبر است.”
نیویورک تایمز، 18 اوت
