سینا مقدم
در عصر روز پنج شنبه آخرین دهه آخرین ماه سال 85، و در شرایطی که بیشتر روزنامه ها و رسانه های خبری در ایران، بساط صفحه های نوروزی شان را پهن کرده و عموم سرها به بازار نوروز نیامده گرم است، دفتر سه سازمان غیردولتی در ایران پلمپ می شود. این خبر در رسانه های برون مرزی نیز تحت الشعاع اخبار داغ زندانی شدن 33 زن فعال جنبش زنان و تجمع معلمان معترض به شرایط حقوقی و طبق معمول این سال، - اخبار انرژی هسته ای- قرار می گیرد و کمرنگ می شود.
“کنشگران داوطلب”، “راهی” و “مرکز کارورزی سازمانهای غیر دولتی”، سه موسسه غیر دولتی فعال جامعه مدنی ایران درحالی پلمپ می شوند که مدیران دو موسسه راهی و مرکز کارورزی تا زمان نوشتن این مصاحبه، همچنان بعد از گذشت بیش از دو هفته، در بند 209 زندان اوین در بازداشت به سر می برند.
با دکتر سهراب رزاقی، مدیرعامل موسسه کنشگران داوطلب، به گپ و گفت کوتاهی درباره این اتفاق نشسته ایم. دکتر رزاقی دکترای علوم سیاسی از دانشگاه تهران دارد و تا سال پیش ( قبل از پاکسازی استادان دانشگاه در دولت جدید) عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی بوده است.
آقای دکتر رزاقی پیش از وارد شدن به این بحث که به نظر شما علت برخورد با برخی از فعالان جنبش های اجتماعی در روزهای اخیر چیست، از برخوردی که با خود شما و موسسه تان شد شروع کنیم. لطفا از روزی که دفترتان را پلمپ کردند بگویید:
روز پنج شنبه گذشته در دفتر، مشغول کار بودیم که با ورود ماموران دادسرای عمومی و انقلاب تهران مواجه شدیم. آنها از همکارانم خواستند که ساختمان را ترک کنند و من بمانم. بعد از خروج همکارانم، کلیه وسایل و مدارک دفتر کنشگران را تفتیش کرده و کیسهای کامپیوتر را بررسی کردند. بعد خارج شدیم و ساختمان را پلمپ کردند ولی مدرکی از آنجا خارج نشد.
سپس راهی منزل شدیم زیرا آنها حکم تفتیش منزل را نیز با خود داشتند. تجسس در خانه من از ساعت 2.30 تا حدود 6 بعد از ظهر طول کشید که در نتیجه آن کلیه اسناد و مدارک شخصی ام حتا فیلم ها و سی دی ها و عکسها و برخی از نشریه ها و کتابهایم را کارتون زدند و بردند.
معترض نشدید؟
چرا! اتهام های انتسابی آنها هنوز هم مشخص نشده. و من بارها این مساله را گوشزد کردم. اما پاسخ می گرفتم که “بعدا مشخص می شود!” حتا در صورتجلسه ای که از اموال شخصی من (که از منزل خارج می شد) تهیه شده بود،نوشتم که این عمل هم خلاف قانون اساسی کشور است و هم خلاق حقوق بشر.
آیا ماموران حکم دیگری هم در منزل به شما نشان دادند؟ چون ظاهرا حکمها را یکی یکی نشان داده اند، اول محیط کار، بعد منزل … ؟
بله، بعد نوبت به دفتر دیگر موسسه در خیابان فتحی شقاقی رسید. البته وقتی به آنجا رسیدیم، گروه دیگری از همکارانشان قبلا آنجا را گشته بودند.
بدون حضور شما؟
یکی از کارمندان دفتر را پیدا کرده و بدون حضور من دفتر را گشته بودند.
فکر می کنید علت برخورد با سازمان شما چه بوده؟
به نظرم بعد از مطبوعات، نوبت برخورد با سازمانهای غیر دولتی و نهادهای مدنی و فعالان اجتماعی رسیده. مدتها بود که زمزمه این برخورد هم شنیده می شد. موسسه ما سوابقش روشن و شفاف است و هرچه فکر می کنم تنها دلیل موجه، برخورد با موسسه هایی است که در حوزه جامعه مدنی تاثیرگذارند. و این نشان دهنده نگاه منفی دولت، به جامعه مدنی است و معلوم است که کمر به محدود کردن و مسدود کردن ان بسته اند.
بیشترین فعالیت موسسه شما در چه زمینه هایی بوده است؟
اهدافی که ما در اساسنامه مان تعریف کرده ایم تعمیق جامعه مدنی،گسترش مشارکت و دموکراسی در بین سازمانهای جامعه مدنی و توسعه پایدار است.
برای این هدف، پروژه ظرفیت سازی سازمانهای جامعه مدنی را در حوزه های واقعی و مجازی دنبال می کنیم. به اعتقاد ما دموکراسی پایدار بدون وجود جامعه مدنی قدرتمند شکل نمی گیرد. بنابراین پایه کار را بر ساختن جامعه مدنی قوی و قدرتمند قرار داده ایم.
بحث جامعه مدنی، نه فقط در ایران بلکه در بسیاری از نقاط دیگر دنیا نیز به مسائل سیاسی گره خورده است. اما در ایران به نظر می رسد مرزبندی بین فعالیتهای اجتماعی و سیاسی مخدوش تر است. به نظر شما جامعه مدنی ایران چقدر سیاسی است؟
به نظر من، در حال حاضر تنها حوزه فعال و پویا در جامعه ایران، جامعه مدنی است.به همین دلیل است که بیشتر نگاه ها به آن،سیاسی است.دولت از یک منظر به آن به دیده فعالیت سیاسی نگاه می کند. نگاه دولت به جامعه مدنی بیشتر نگاه به اسب تراوا است (و این تعبیر را دارد که جامعه مدنی پایگاه دشمن است و حتما در دل این اسب چوبی ،قدرتی خوابیده که قصد استفاده از فرصتی دارد برای بیرون جستن از پوسته چوبی اش!)، از سوی دیگر گروه های سیاسی هم به خاطر انسداد سیاسی، به جامعه مدنی به چشم ابزاری برای پیشبرد اهداف خود، نگاه می کنند. اما به نظر من جامعه مدنی ایران مستقل از این هردو نگاه، راه خود را می رود و اهداف خود را پیش خواهد برد.
کدام هدف؟
گسترش دموکراسی نه از طریق فعالیت سیاسی، بلکه از طریق افزایش مشارکت مردم.
آقای دکتر رزاقی همزمان با تعطیل کردن موسسه شما از سوی دادسرای انقلاب و عمومی تهران، دو مرکز غیردولتی دیگر نیز تعطیل شد و هر سه موسسه نیز طرف قرارداد با هیووس که یک موسسه هلندی است بوده اید. آیا بسته شدن این سازمانها ربطی به همکاری با این موسسه دارد؟
من چنین دلیلی نمی بینم. چون هیووس از سازمانهایی است که در ایران خیلی شفاف و در چارچوب قانون عمل کرده است. بنابراین چنین بهانه ای مورد قبول نمی تواند باشد.حتا وزارت امور خارجه به صورت کتبی اعلام کرد که منعی برای همکاری با این سازمان وجود ندارد.مانیز زمان عقد قرارداد، مدارک را به وزارت خارجه اعلام کردیم و اگر منعی بود باید اعلام می شد، که نشد. بنابراین نمی شود این برخوردها را به حساب طرف قراداد ما گذاشت.
آیا به جز هیووس شما طرف قرارداد با نهاد خارجی دیگری هم هستید؟
بله. در چارچوب بیانیه اجلاس
WSIS
با اینتر نیوز همکاری می کنیم و پروژه تقویت جامعه مدنی مجازی را پیش می بریم
(ONLINE CIVIL SOCIETY)
و با موسسه آمازون بلژیک نیز پروژه “ انتقال تجربه های زنان در سه کشور مراکش،ترکیه و ایران” را داریم. همچنین با یونیسف در پروژه نقش سازمانهای غیر دولتی زنان و کودکان در پیشبرد اهداف توسعه هزاره
)MDG)
همکاری کرده و آن را در چهار استان هرمزگان، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان و بم اجرا می کنیم.
پس تحلیل شما این است که برخورد با ان.جی.او. ها به خاطر تاثیرگذاری آنها بر جامعه است؟ به نظر شما آیا واقعا نهادهای مدنی تابدین حد تاثیرگذارند؟
بله، به هر حال شما نمی توانید منکر این شوید که حرکتهای اجتماعی بر جامعه ما بی تاثیر بوده است. همان طور که نمی شود منکر شد که مطبوعات در یک دوره ای تاثیر بسزایی در بالا بردن اطلاعات و آگاهی مردم حتا درباره حقوقشان در مطالبات اجتماعی و سیاسی داشته اند. حوزه جامعه مدنی نیز همین طور است.
به عنوان آخرین سوال، آیا امیدی به بازگشایی این مراکز هست؟
ما تلاشمان را خواهیم کرد. ضمن اینکه یادم رفت بگویم که کنشگران، به عنوان مرکز هماهنگ کننده سازمانهای جامعه مدنی غرب آسیا و خاورمیانه و عضو دبیرخانه جامعه مدنی اجلاس جامعه اطلاعاتی
)WSIS)
وظایفی به عهده دارد که یکی از آنها بحث درباره گردش آزاد اطلاعات است. دولت ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان بیانیه اجلاس وبرنامه عمل آن باید به تعهدات خود برای کمک کردن به جریان آزاد اطلاعات، عمل کند.