اعلام اعطای مجوز موقت به ۸ رسانه خارجی برای حضور در ایران و تهیه گزارش، با نارضایتی تلویحی طیفی از مقامات و جریان‌های سیاسی مواجه شده است. ابتدا خبرگزاری تسنیم این مجوزها را به معنای لغو “تعلیق فعالیت” بی‌بی‌سی تعبیر کرد که به سرعت تکذیب شد. حالا هم معاون قوه‌قضاییه هشدار داده که خبرنگاران خارجی اعزامی به ایران صرفا خبرنگار نیستند و ممکن است اهداف امنیتی داشته باشند. این مقام قضایی خواستار اعمال “مراقبت‌های امنیتی خاص” بر خبرنگاران رسانه‌های خارجی شده است.
حضور کنترل شده در ایران
کنترل و نظارت بر کار خبرنگاران رسانه‌های خارجی سابقه‌ای طولانی دارد و در مواقعی منجر به دستگیری آنها نیز شده است. به ویژه پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و اعتراضات گسترده مردمی، محدودیت شدیدی بر حضور و فعالیت رسانه‌های خارجی در ایران اعمال شد و مقامات وزارت ارشاد به صراحت خواستار برخورد و یا نظارت بر این رسانه‌ها شدند. در حال حاضر جیسون رضاییان، خبرنگار ایرانی-آمریکایی روزنامه واشنگتن پست بیش از یک سال است که در بازداشت به سر می برد و با اتهامات امنیتی روبروست.
اما در سوی دیگر به دنبال تغییر رویه جمهوری اسلامی در پرونده هسته‌ای و اهمیت یافتن مذاکرات با قدرت‌های جهانی، ورود خبرنگاران رسانه‌های خارجی به ایران تسهیل و تسریع شد و به نظر می‌رسد که صدور مجوزها پس از تفاهم هسته‌ای افزایش پیدا خواهد کرد. در همین راستا تنها در نیمه اول مرداد ماه امسال برای ۳۶ خبرنگار ۱۸ رسانه خارجی “مجوز موقت فعالیت” صادر شده است.
در این بین نام جوییش دیلی فوروارد(Jewsih Daily Forward) روزنامه یهودیان آمریکا و تلویزیون بی‌بی‌سی انگلستان دیده می‌شود. تلویزیون بی‌بی‌سی جهانی پیش از این در ایران دفتر داشت اما فعالیت آن به حالت تعلیق درآمد و با وجود این که دفتر آن تعطیل نشده هنوز اجازه فعالیت ندارد. این مجوز موقت ابتدا خبرگزاری امنیتی تسنیم را به اشتباه انداخت و از لغو تعلیق دفتر بی‌بی‌سی در ایران به نقل از سخنگوی وزارت ارشاد خبر داد. اما ساعاتی بعد حسین نوش آبادی، سخنگوی وزارت ارشاد این خبر را تکذیب کرد تا تسنیم مجبور به انتشار متن مصاحبه و فایل صوتی آن شود. در توضیحات این مقام وزارت ارشاد آمده بود که این وزارتخانه بی‌بی‌سی فارسی را به رسمیت نمی‌شناسد و خبرنگاران “هلندی الاصل” بی‌بی‌سی جهانی نیز “به‌صورت زمان محدود و با تعهدات لازم” به ایران خواهند آمد.
او همچنین تاکید کرد که مدت حضور خبرنگاران رسانه‌های خارجی از پیش تعیین خواهد شد تا “با همکاری و هماهنگی نیروی انتظامی و با توجه به مجوزهایی که از سایر مقامات و مراجع اطلاعاتی امنیتی کسب شده، در چارچوب ضوابطی که به آنها ابلاغ می‌شود برای موضوعات خاص گزارش تهیه کنند” آن هم برای شبکه‌هایی که “گزارشات‌شان یکسویه و عنادآلود” نباشد.
اما گویا تا همین اندازه کنترل هم برای معاون فرهنگی قوه‌قضائیه اطمینان بخش نیست که در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، خواستار این شده که حضور خبرنگاران رسانه‌های خارجی “هوشیارانه و با مدیریت باشد و همه جهات در نظر گرفته شود”.
هادی صادقی که به مناسبت روز خبرنگار به این خبرگزاری رفته بود، از کشورهای خارجی به «دشمن» تعبیر کرده و گفته: “ماهیت دشمن روشن است. نباید فریب برخی لبخندها و تعریف را بخوریم؛ زیرا همچنان که امام راحل فرمودند: ماهیت گرگ، همیشه گرگ است و تغییر نمی‌یابد. ما نیز ماهیت میشی خودمان را داریم و در طول تاریخ مظلوم بوده‌ایم و الآن نیز باید مراقب این جهات باشیم.”
او با تشکیک در هویت خبرنگاران اعزامی عنوان کرد: “نمی‌توان گفت مطلقاً نیایند یا اینکه آزاد باشند و بیایند. بنابراین باید خطوط قرمز خود را به‌صورت کامل برای آنها تعریف کنیم و سپس مراقبت‌های امنیتی ویژه، ارتباطی، خبری و… روی اینها داشته باشیم. اینها وقتی می‌آیند به صورت ساده نمی‌آیند. فقط خبرنگار نیستند و کارهای دیگر نیز انجام می‌دهند، یعنی اهداف سیاسی را هم دنبال می‌کنند و حتی ممکن است اهداف امنیتی نیز داشته باشند. حداقل باید احتمال این مسائل را بدهیم و سپس می‌توانیم مراقبت‌های امنیتی خاصی را هم داشته باشیم.”
به اعتقاد این مقام قضایی “این کار ملاحظاتی دارد. نباید همین‌طور میدان را برای آنها باز کنیم که بیایند علیه ما دشمنی کنند و با دست خودمان و امکاناتی که ایجاد می‌کنیم با راحتی، امنیت کامل و حمایت قانونی، هر چه می‌خواهند علیه ما برنامه‌سازی کنند. باید ببینیم با آمدن اینها ما چه سودی می‌خواهیم ببریم؟ یک وقت می‌خواهیم نشان دهیم که فضای ما، فضای آزاد است و اینها نیز می‌توانند بیایند این فضا را انعکاس دهند. اما آیا این کار را انجام می‌دهند؟ آیا تاکنون واقعیت امر این را نشان داده است؟ مگر تا حالا اینجا نبودند؟ واقعا از فضای درونی ما بی خبر هستند؟ همه این مسائل، جای بحث و تردید دارد و نباید ساده انگاری کنیم.”
حساسیت روی خبرنگاران دوتابعیتی
بنا به اعلام اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱ رسانه بین‌المللی دارای دفتر نمایندگی فعال در ایران هستند و از ابتدای فروردین ماه امسال نیز به ۱۱۰ رسانه “مجوز موقت فعالیت” داده شده است. هرچند نام خبرنگاران این رسانه‌ها اعلام نشده اما به نظر می‌رسد که هیچ کدام از خبرنگاران رسانه‌های اروپایی و آمریکایی، ایرانی الاصل نیستند و همچنان روی خبرنگاران دو تابعیتی رسانه‌های خارجی زبان حساسیت وجود دارد.
رضا رفیعی، خبرنگار نشریه تایم و مازیار بهاری، خبرنگار مجله نیوزویک از جمله روزنامه‌نگاران ایرانی بوده‌اند که در سال ۸۸ بازداشت و وادار به اعترافات اجباری شدند. رضا رفیعی که پس از گذراندن دوران محکومیت خود همچنان در ایران حضور دارد، پیش از این به روزآنلاین گفته بود: “دامنه نظارت بر کار رسانه های خارجی بستگی به شرایط دارد. برای مثال، در ۲۲ بهمن خبرنگاران را میان راه‌پیمایان می‌برند تا آزادانه مصاحبه کنند، اما پس از تجربه سال ۸۸، که از خبرنگاران خارجی فراوانی برای پوشش خبری دعوت کرده بودند اما نتیجه اش معکوس شد، به نظرمی‌آید که شرایط سخت گیرانه‌تری برای آنها درنظرگرفته شود. البته خبرنگار خارجی موظف به رعایت قوانین و ضوابط کشور میزبان است. گرچه کار خبرنگار حرفه ای اصولا کشف واقعیت‌ها است، اما دربسیاری از موارد آنها تحت تاثیر شرایط به تفکری غیرواقعی از اوضاع می‌رسند.”
او با اظهار تاسف از اتهامات سنگین وارد شده به خبرنگاران ایرانی‌تبار خبرگزاری‌های خارجی که وقایع پس ازانتخابات را پوشش دادند، عنوان کرده بود: “مازیار بهاری خبرنگار نیوزویک رابه جاسوسی متهم کردند. من هم که در آن زمان اخبار ایران را به صورت خبرنگار فری‌لنس پوشش می‌دادم با همان اتهام رو به رو شدم و دوسال حبس کشیدم. حتی یکی از اتهامات من مصاحبه‌ای بود که چند سال قبل از آن با آقای هاشمی برای مجله تایم ترتیب داده بودم. همچنین به کاتالیزور آمریکا بودن متهم شدم. کار خبرنگاران ایرانی‌تبار مطبوعات خارجی بسیار سنگین‌تر و پرریسک‌تر است و این تبعیض همیشه وجود داشته.”
عکس: جیسون رضاییان و همسرش یگانه صالحی در یک نشست خبری در ایران
