جلال یعقوبی
در سال 1378 روابط ایران و امریکا دوره مسالمت‌امیزی را سپری می‌کرد و گسترش روابط با اروپا نیز در چنین فضایی ممکن شد. در همان روزهای آغازین سال 78 خبر رسید که بیل کلینتون طی سخنانی تأکید کرده است: “برای گفتگو با ایران باید راهی پیدا کرد. ایران کشوری است که حریف متخاصم ما بوده و در بسیاری از موارد نگران استقلال و تمامیت ارضی خود بوده است، اما راه درست گفتگو با ایران این نیست که گذشته را کاملاً انکار کنیم.” وی معتقد بود: “ما باید شکایت و ناراحتی‌های ملتهای دیگر را در مورد اتفاقات تاریخی به گونه‌ای معتبر بدانیم و بر اساس آن ببینیم آیا می‌شود آینده مشترکی ساخت یا نه”. سخنان رئیس‌جمهور امریکا بیشتر معطوف به کودتای 28 مرداد بود و تسخیر سفارت امریکا را نوعی واکنش به آن می‌دانست.
در پی این سخنان سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اظهارات رئیس جمهوری آمریکا را اقرار به وجود رابطه ناعادلانه از سوی آن کشور با ایران دانست و تأکید کرد: “این موضوع در طول بیست سال گذشته به طور مستمر از سوی ایران تأکید شده است”. وی گفت: “مطالب بیان شده حاکی از تغییر در اظهارات مقامات رسمی امریکا و آثاری از نوعی واقعگرایی نسبت به جمهوری اسلامی ایران و فرهنگ غنی آن در بر دارد، اما معیار در روابط میان کشورها رفتار و عملکرد است و اظهارات تنها کافی نیست”. سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: “آنچه برا مهم است تغییر عملی در سیاستها و رفتار دولت آمریکا نسبت به ایران است و ملاک ارزیابی گام های عملی و ملموسی است که که آن دولت در قبال جمهوری اسلامی ایران برمی دارد”. [روزنامه همشهری–بیست‌وهشتم فروردین 1378] این سخنان پیامی دیگر به امریکایی‌ها بود که گامی عملی بردارند تا امکان حرکت بعدی برای رفورمیستهای ایران فراهم آید.
سخنان رئیس جمهور آمریکا موفقیت بزرگی تلقی شد. چنانچه حتی استاندارن کشور در نامه ای به رئیس جمهوری، اعترافات صریح رئیس جمهوری آمریکا و پذیرش حقانیت خواسته های ملت ایران را توفیق بزرگ دیگری برای جمهوری‌اسلامی در صحنه های بین المللی دانستند و این توفیق را به خاتمی تبریک گفتند. [روزنامه ایران– بیست‌ونهم فروردین 1378]
چند ماه بعد وزارت امور خارجه آمریکا، سازمان مجاهدین خلق را گروهی تروریستی خواند و حتی دادگاهی که این گروه به آن شکایت کرده بود نیز اعلام کرد که امکان شکسته شدن نظر وزارت خارجه آمریکا وجود ندارد. بر اساس قوانین آمریکا هنگامی که گروهی در فهرست گروههای تروریستی قرار می‌گیرد دفاتر آن باید تعطیل و حسابهای بانکی آن مصادره و هرگونه کمک مالی به آنها توسط شهروندان آمریکایی ممنوع شود. [هفتم تیرماه 1378] چندی بعد «مارتین ایندیک» دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور شرق اعلام نمود که «شورای ملی مقاومت» نیز صورت دیگری از گروه مزبور است و نمی تواند در آمریکا فعالیت کند. ایندیک افزود: “بنابر این تصمیم‌گیری مجدد، هرگونه کمک مالی به این سازمان غیرقانونی تلقی می‌شود.”
وی گفت: “سایر محدودیت هایی که در مورد گروههای تروریستی اعمال می شود، در مورد شورای ملی مقاومت نیز صدق می کند و از جمله این محدودیت ها، ممنوعیت صدور ویزا برای مقامهای شورای ملی مقاومت و بلوکه کردن دارایی‌های متعلق به آنها از سوی نهادهای مالی آمریکایی است.” وی در مورد تنظیم مجدد فهرست دربرگیرنده گروههای تروریستی خبر داد که وزارت خارجه آمریکا چند سازمان دیگر را بعنوان گروههای سیاسی وابسته به مجاهدین در این فهرست گنجانده است، ولی از این گروهها اسم نبرد. اما گفته می‌شد از جمله این گروهها، نظامیان مجاهدین درپایگاههای نظامی عراق، و انجمن «دانشجویان مسلمان ایران»، وابسته به این گروه است. ایندیک بار دیگر بر تمایل کشورش به انجام گفتگوی بی قید و شرط با ایران تأکید کرد. و گفت: “اکنون زمان آن رسیده است که ملتهای آمریکا و ایران بعنوان دو ملت بزرگ رودرروی هم بنشینند و بر اساس اصل برابری و احترام متقابل مذاکره کنند”. [روزنامه همشهری–بیست‌وچهارم مهر1378]
این اقدام چندان مورد استقبال ایران قرار نگرفت. سخنگوی وزارت خارجه طی سخنانی از آمریکا خواست که گام های «عملی» و «معنی داری» بردارد. بعدها هاشمی رفسنجانی چنین اقدامی را آزادسازی اموال بلوکه شده ایران در گام اول خوانده است. حمیدرضا آصفی گفت: “سابقه رفتار آمریکا در ایران طی چند دهه گذشته که تا امروز نیز ادامه دارد، چنان دیوار بی اعتمادی را قطور ساخته که تنها از طریق برداشتن گام های عملی، ملموس و معنی‌دار، می توان سیاست های گذشته و حال را جبران کرد”. وی تصریح کرد: «این خواسته منطقی جمهوری اسلامی ایران نه تنها پیش شرط نیست بلکه حاکی از این واقعیت است که بدون برداشتن گام های اساسی در تصحیح روابط نمی توان به آینده ای روشن و برابر امیدوار بود». [روزنامه اطلاعات– بیست‌وپنجم مهر1378] تاکید آصفی بر اینکه چنین درخواستی نوعی پیش‌شرط برای مذاکره نیست راه دیپلماتیک مسالمت‌آمیزی برای ادامه روند بوجود آمده بود.
حدود یک هفته بعد، جیمز روبین سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت: “جمهوری اسلامی ایران و آمریکا باید رودررو همانگونه که در شأن دو ملت بزرگ است و براساس اصول مساوات و احترام متقابل با یکدیگر برخورد کنند؛ ما بر این باور هستیم که برای چنین مذاکره ای نباید هیچ پیش شرط یا محدودیتی وجود داشته باشد. بلکه تنها به یک تعهد صادقانه از هر دو طرف نیاز است تا راه حل های اختلاف بین سیاست های خودشان را بررسی کنند.” او اضافه کرد: “ما پیشنهاد ورود به مذاکره ای بی قید و شرط را داریم، تا آنجایی که مربوط به موضوع و نتیجه صحبت ها خواهد شد. مقصود ما از مذاکره آن است که راهی برای اقدامهای دوطرفه به وجود آوریم، تا نگرانی های دوطرف مورد بررسی قرار گیرد و بر اساس آن روابط طبیعی‌تری را به وجود بیاوریم. نه آمریکا و نه ایران قبل از مذاکره لازم نیست که هیچ تعهدی برای تغییر در سیاست های خود بدهند”. [روزنامه ایران– پنجم آبان 1378] جیمز روبین این سخنان را در گفتگو با روزنامه انگلیسی زبانه «ایران نیوز» چاپ تهران گفته بود.
گفتگوی سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با روزنامه دولتی «ایران» که ارگان رسمی دولت ایران محسوب می‌شود به معنی انجام حرکتهای جدی‌تر در روابط دو کشور تلقی شد.