امید معماریان
کریم سجادپور، کارشناس مسائل خاورمیانه وایران درنشستی دردانشگاه برکلی کالیفرنیا با ارائه تحلیلی ازوضعیت موجودپرونده هسته ای گفت که دولت تهران نه به دنبال سلاح اتمی، بلکه به دنبال بهترین معامله با غرب است. وی افزود در عین حال رهبران ایران نمی دانند دقیقا چه چیزی می تواند بهترین دستاوردشان درمورد مساله هسته ای باشد.
سجادپور فارغ التحصیل دانشگاه جان هاپکینزواشنگتن که چندین سال محقق “گروه بین المللی بحران” بوده، به تازگی به عنوان محقق مسائل ایران به موسسه کارنگی پیوسته است. او درجمع دانشجویان، اساتید و علاقه مندان مسائل مربوط به ایران وخاورمیانه گفت: “طی سالهای گذشته درمساله هسته ای ایران، مذهب وناسیونالیسم نیزوارد شده است. با این وجود من وقتی می خواهم به تحلیل سیاست های ایران پیرامون پرونده هسته ای بپردازم ترجیح می دهم به رفتاروفرهنگ بازار نگاه کنم، چرا که رابطه سنتی ای بین روحانیون وبازار وجود دارد. برای مثال به بازارفرش توجه کنید. وقتی برای خرید فرش می روید هرچقدر تمایل داشته باشیدبه خرید یک فرش، آن را نشان نمی دهید. چرا که فروشنده خواهد دانست اگرشما به شدت علاقه مندباشید بدون خرید فروشگاه را ترک نخواهید کرد وهمین روی قیمت تاثیرمی گذارد. وقتی خیلی زیاد به آن علاقه مند هستید، چیزی خواهد بود که می توان روی آن مصالحه کرد.”
این محقق امورایران با شرح مثال خود برای ساده سازی آنچه درپرونده هسته ای تهران می گذرد اضافه کرد: “موضوع دوم درخرید فرش آن است که هیچ برچسب قیمتی برروی آن نیست. وقتی به موضوع هسته ای هم نگاه می کنید، این موضوع را می بینید. اگرچه یک قیمت تقریبی می توان تخمین زد. مثلا، درسال 2003 که قیمت نفت بشکه ای20-25 دلار بود وآمریکا به عراق حمله کرده بود، قیمت کمتر وحالا که قیمت نفت بالاتر رفته وآمریکا هم مشکلات زیادی درعراق دارد این قیمت بیشتر به نظر می رسد.”
سجادپورسپس بااشاره به تاریخ وفرهنگ کهن ایرانی ونگاه ملی گرایانه به مساله هسته ای ازاینکه برنامه هسته ای ایران یک برنامه نخبه گرایانه است تا یک برنامه توده ای سخن گفت: “ایران می خواهد آمریکا درعراق درس پرهزینه ای بگیرد تا این کار را درمورد ایران تکرارنکند. ایران ازسوی دیگر خیلی نگران است که هرج ومرج درعراق به ایران سرایت کند. ایران همچنین نگران سه تکه شدن عراق است. چرا که اگر چنین بشود، تاثیربسیارجدی روی کردهای ایرانی خواهد گذاشت. هرچند کردهای ایرانی نزدیکی بسیار بیشتری به ایرانی بودن خود دارند تا کردهای ترکیه با این کشور ویا کردهای عراق. ایران درواقع تلاش می کند تا یک هرج ومرج کنترل شده درعراق وجود داشته باشد.”
کریم سجاد پور، سپس با بررسی رابطه ایران وآمریکا گفت: “جالب است بدانیم که ایران وآمریکا بیشترین مشترکات را با یکدیگر دارند. ایران می دانست که سیاست هرفردیک رای درعراق، به دلیل اینکه شیعیان بیشترین تعداد را دارند، یک دولت شیعه رابه سرکار می آورد. این درحالی است که اردن، عربستان وحتی سوریه نسبت به این موضوع نگران هستند. ایران وآمریکا، مشترکات بیشتری درخصوص علاقه مندی به سرنوشت عراق نسبت به همسایه های دیگر این کشور دارند. با این وجود مادامی که آمریکا لحنش را نسبت به ایران تندتر می کند، اوضاع دشوار تر می شود. یعنی نمی شود که هم بخواهید مساله عراق راحل کنید وثبات را به این کشور برگردانید ودرآن سو هم ایران را منزوی کنید وتحت فشار بگذارید. “
این تحلیل گر امورایران و خاورمیانه، رابطه ایران و آمریکا را بیشتر از آنکه شبیه شطرنج باشد نزدیک به دعوای مرغی دانست وگفت : “ در پارادایم حاکم براین بازی، دوطرف اعتقاد دارند که نشان بدهند مصالحه نمی کنند وهمچنین گمان می کنند که انتخاب لحن تند جواب می دهد. آمریکا فکر می کند با تحریم ایران رفتارتهران تغییر می کند، ازسوی دیگر چون ایران نگران فشار آمریکا است فکر می کند اگر درنتیجه فشار سیاست های خود را عوض ومصالحه کند، باعث فشار بیشتر آمریکا خواهند شد پس مصالحه نمی کنند.” سجاد سپس اشاره کرد که احتمال حمله نظامی به دلیل انعکاس وپیامدهای ناگواری که خواهدداشت، بسیار اندک است.
به گفته این کارشناس مسائل خاورمیانه، آینده عراق، موضوع انرژی، منازعه اسراییل- فلسطین وتروریسم موضوعاتی مهم درسیاست خارجه آمریکا درخاورمیانه هستند، که درهمه آنها ایران می تواند نقش مهمی داشته باشد: “دورویکرد درزمینه برخورد با ایران وجود دارد. اول فشار وتحریم ومنزوی کردن تهران ودوم ماجرای معامله بزرگ با تهران. رهبران سیاسی تهران به این نتیجه رسیده اند که باید با آمریکا گفت وگو کنند، اما این مساله ای نیست که یک شبه بخواهد حل شود.”
کریم سجادپور، سپس به شرح ویژگی های جامعه ایرانی درسالهای اخیرپرداخت واززمینه هایی سخن گفت که ویژگی های منحصربه فردی به ایران داده است: “ایران تنها کشوری است که شما می توانید انتخابات نیمه آزاد داشته باشید. ازسوی دیگرایران تنها کشوری است که درنتیجه انتخابات آزاد نیروهای پیشرواصلاح طلب وسکولار شانس زیادی خواهند داشت. فکر نمی کنم هیچ کشور درمنطقه ازاردن تا مراکش وتونس ومصر، اگر انتخابات آزاد داشته باشند، دولتی که سرکارمی آید لزوما دموکراتیک باشد وبه پلورالیسم وارزش های دموکراسی احترام بگذارد. اما چشم انداز این موضوع درمورد ایران بیشتر است.” او سپس 27 سال زندگی در یک جمهوری اسلامی را ازدلایلی نامید که مردم را نسبت به نوع وامکانات حکومت واقع بین کرده است.
این تحلیل گرامور ایران سپس با طرح این موضوع که برخی می گویند با چنین تحلیل هایی چرا احمدی نژاد به ریاست جمهوری انتخاب شد، افزود: “اول به خاطر اینکه انتخابات آزاد نبود وتنها عده معدودی می توانستند کاندیداشوند. نه زنان می توانستند برای ریاست جمهوری کاندیداشوند، نه بسیاری از افراددیگر. دوم اینکه من درزمان انتخابات تهران بودم، هیچ کس نگفت می خواهد به احمدی نژاد رای بدهد برای اینکه درخصوص نابودی اسراییل ویا نفی هولوکاست حرف بزند. همه چیز درموردبهبود وضعیت اقتصادی بود. بنابراین انتخاب محمود احمدی نژاد به این معنی نیست که ایرانی ها یک دولت تندروی اسلامی می خواهند.”
سجادپورسپس تاکید کرد هر اتفاقی که درمورد ایران می افتد، باید به صورت طبیعی و از درون باشد و باید ازتجربه عراق درس گرفت. او سپس از امیدواری خود نسبت به آینده تغییرات اجتماعی وسیاسی درایران گفت ودلیل آن را شواهدی دانست که درسفرهای خودبه تهران مشاهده کرده است. سجادپورپس ازآن به شرح برخی مثال های زنده ازگفت وگوهایش با مردم عادی پرداخت.
یکی ازشرکت کنندگان درخصوص بهترین پیشنهادکه توسط حسن روحانی درماه می سال گذشته مطرح شدازسجادپور سوال کرد واینکه چرا این پیشنهاد توسط آمریکایی ها مطرح نشد؟ سجاد پور گفت که بزرگترین پیشنهاد، درسال 2003 وبعد ازجنگ عراق توسط ایرانی ها مطرح شد که درآن ایرانی ها گفتند حاضرند درخصوص مسائلی مانند صلح خاورمیانه ومساله هسته ای گفت وگو ومصالحه کنند. چرا که رهبران ایران به شدت نگران آن بودند که سیاست تغییر رژیم درمورد ایران مورد استفاده قرارگیرد. درآن موقع قیمت نفت خیلی پایین بود و مردم می توانستند راحت تر حرف های خود را بیان کنند.”
سجاد پور درشرح این ماجرا گفت: “وقتی درواشنگتن ازاین موضوع می پرسید جواب های مختلفی می دهند، برخی می گویند که اصلا پیشنهادی نبوده است که درست نیست. دوم اینکه می گویند آنها آن موقع درگیرجنگ عراق بودند وتوجه جدی به این پیشنهاد نکردندو سوم آنکه برخی معتقدند درآن زمان آمریکا بعد ازحمله موفقیت آمیزبه عراق، گمان می کرد که دیگر حکومت ایران درحال سقوط است ولازم نیست که به حکومت ایران مشروعیت بدهند. فکرمی کنم ان پیشنهاد بسیار مهمی بود که ازدست آمریکا رفت.”
این تحلیل گر امور ایران درپاسخ به سوال یکی ازحاضران که پرسید بهترین پیشنهاد وزمان آن چه خواهد بود، گفت: “مساله درمورد ایران این است که اگر از ده سیاستمدارعالی رتبه ایرانی بپرسید که 10 اولویت سیاست خارجی شما چیست، هر ده نفر، ده پاسخ متفاوت خواهند داد.” او سپس افزود که رهبران ایرانی مشکل تصمیم گیری دارند واینکه چه آمریکا جلو بیاید وبخواهدبا ایران معامله کند وچه به انزوای ایران بپردازند گمان می کنند که احتمالا این کاردلیلی دارد وحتما می خواهند ایران را تحت فشار بگذارند: “با این حال فکر می کنم ایران درصورت یک فشارزیاد ویا یک معامله بسیار خوب دست به معامله بزند.”
کریم سجادپورهمچنین بارد احتمال حمله اسراییل به ایران تصریح کرد تا زمانی که بوش درآمریکا ریاست جمهوری را دراختیار دارد و محمود احمدی نژاد درتهران، هرچیزی امکان دارد.
این تحلیل گرموسسه کارنگی واشنگتن درپایان به بی اعتباری گروه مجاهدین خلق درایران وخارج ازآن پرداخت و استراتژی آمریکا برای تقویت گروه هایی ازاقلیت ها برای ناآرام کردن ایران را خیلی خطرناک خواند وگفت که این رویکرد اشتباه است.
سخنرانی کریم سجادپور که میهمان مرکزمطالعات بین المللی دانشگاه برکلی بود، با پرسش های حاضرین درمورد رابطه ایران وآمریکا، پرونده هسته ای ایران ورابطه شیعیان ایرانی وعراقی به پایان رسید.