ترجمه و تدوین: سیدمصطفی رضیئی
نلسون ماندلا از برجسته‌ترین نام‌ها در زمینه اخلاق انسانی و همچنین یکی از برجسته‌ترین رهبران سیاسی جهان امروز محسوب می‌شد و حتی پیش از درگذشت او، تبدیل به یک نام کلاسیک در زمینه فرهنگ و اخلاق و فلسفه شده بود. او قهرمانی است بین‌المللی که تمام طول عمر خود را معطوف به نبرد علیه سرکوب نژادی در افریقای جنوبی ساخته بود و این تلاش‌ها برایش سرگونی رژیم آپارتید، جایزه نوبل صلح و ریاست‌جمهوری نظام جدید کشور خود را به ارمغان آورد. او بیشتر از یک ربع قرن را در جزیره روبین در نزدیکی کیپ‌تاون در زندان گذراند و در سال 1990 پیروزمندانه از زندان آزاد گشت و از آن زمان مرکز توجهات در دنیای سیاست و فرهنگ باقی ماند. او را امروز چهره‌ای مرکزی در نبرد به نفع حقوق بشر و برابری نژادی می‌بینند. از او پنج کتاب به یادگار باقی مانده است که در این متن معرفی می‌شوند.
1 – راه طولانی به آزادی
Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela
خودنوشت او، اثری تکان‌دهنده و درعین‌حال الهام‌بخش. کتاب از لحظه انتشار توانست جای خود را در میان یکی از بهترین خودنوشت‌های چهره‌های برجسته سیاست امروز، باز کند و تبدیل به یک پرفروش در بسیاری از کشورها شد و چند ترجمه از آن نیز به زبان فارسی، آماده انتشار شد. نلسون ماندلا در این کتاب برای نخستین مرتبه، داستان زندگی شگفت‌انگیز خود را باز می‌گوید و در کنار آن، حماسه‌ای از نبردها، عقب‌نشینی‌ها و امیدهای تازه را باز می‌گوید تا به فصل پیروزی نهایی برسد.
کتاب در زندان شروع می‌شود و تا چندین ماه بعد از آزادی او در سال 1990 را دنبال می‌کند. کتاب در 1990 نوشته شده بود ولی در سال 1994 منتشر شد. این کتاب 700 صفحه‌ای، ماندلا داستان خود را از زندگی کودکی تا سال‌های زندان باز می‌گوید. نسخه سینمایی این کتاب در سال 2013 و در فاصله‌ای نزدیک به درگذشت ماندلا، اکران شد و در این فیلم ادریس اِلبا، هنرپیشه اهل افریقای جنوبی، نقش ماندلا را بازی کرده است. کتاب تا به امروز، تاثیرگذارترین کتاب ماندلا باقی مانده است، همان‌طور که خود می‌گوید: “دیگر جرات تاخیر ندارم، چون راه طولانی هنوز به پایان خود نرسیده است”. او این انتظار برای به پایان رساندن راه را از طریق کتاب، به خواننده‌اش منتقل می‌سازد.
2 – گفت‌وگوهایی با خویشتن
Conversations with Myself
کتاب، گزیده‌ای است از آرشیو شخصی نسلون ماندلا شامل بر نامه‌هایش، یادداشت‌های روزانه‌اش، گفت‌وگوهای ضبط شده‌اش و روزنوشت‌های زندان و از طریق خوانش این کتاب می‌توان به تمامی جنبه‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی ماندلا دست یافت. خوانندگان کتاب، اثر را الهام‌بخش و زندگی‌گونه یافته‌اند. همان‌طور که ماندلا خود می‌نویسد، “آگاهی به اینکه در روزگار خودتان توانسته‌اید وظیفه‌تان را به سرانجام برسانید و به تمامی انتظارات موجود از یک انسان برسید، خود بسیار ارزشمند است”.
3 – داستان‌های فولکولیک افریقاییِ محبوب من
Favorite African Folktales
نلسون ماندلا در تلاش برای حمایت از فرهنگ بومی افریقا، مجموعه‌ای از 32 داستان فولکولیک را انتخاب کرده است، داستان‌هایی کهن یا نو، آن‌ها را از فرهنگ‌های مختلف قاره افریقا برگرفته است و داستان‌هایی بسیار غنی محسوب می‌شوند. ماندلا خود این کتاب را “چکیده‌ای از حیات افریقا” خوانده است. در نقشه افریقا که بنگرید، می‌بینید داستان‌ها از کشورهای مختلفی مانند موروکو، نیجریه، کنیا و سوازیلی‌لند برگرفته شده‌اند. در کنار آن‌ها حکایت‌ها و اسطوره‌های و گوناگونی در قامت داستان‌هایی برای کودکان و بزرگسالان عرضه شده‌اند. ماندلا مقدمه کتاب را نگاشته است، “آرزویم این است که صدای داستان‌گویان در افریقا هیچ‌گاه نمیرد”.
4 – نلسون ماندلا: در کلامِ خود
Nelson Mandela: In His Own Words
مجموعه‌ای از سخنرانی‌های ماندلا که بر اساس سوژه، طبقه‌بندی شده‌اند. سوژه‌ها شامل بر “نبرد برای رسیدن به آزادی”، “کار سنگین سازش” و “ساخت ملت، مذهب، تحصیل و فرهنگ” می‌شوند (مثلاً سخنرانی با عنوان “موسیقی، رقص و شعر”). این سخنرانی‌ها لحظه‌هایی مهم و حیاتی در زندگی ماندلا و تاریخ افریقای جنوبی را شامل می‌شوند. از مهم‌ترین آن‌ها سخنان ماندلا در دفاع از خود در دادگاه ریونیا است که در آن از ماموریت خود در مورد افریقای جنوبی صحبت می‌کند و حرف از حقایق موجود و تلاش برای همبستگی می‌گوید.
5 – راه طولانی به آزادی (نسخه مخصوص کودکان و نوجوانان)
Long Walk to Freedom (adapted for Children)
ماندلا خود گفته است، “آموزش قدرتمندترین ابزاری است که می‌توانید از آن برای تغییر جهان سود ببرید”. او درست می‌گوید – و این یک دلیل آن است که تلاش کرده بود آموزه‌هایش را از طریق داستان، با کودکان و نوجوانان نیز تقسیم کند. کریس وان ویک، این نسخه از کتاب “راه طولانی به آزادی” را بر اساس زندگی‌نوشت ماندلا برای خواندن به کودکان آماده کرده است. نوشته‌ها کوتاه همراه با نقاشی‌های رنگی از پَدی بومیا هستند و تاریخی آموزنده را همراه خود عرضه می‌کنند. این کتاب را برای کودکانی هشت ساله و با سنینی بالاتر، به فروش می‌رسانند.
دیگر کتاب‌ها:
در مورد ماندلا کتاب‌های گوناگونی نوشته شده است. از مشهورترین آن‌ها، “ماندلای جوان: سال‌های انقلاب” نوشته دیوید جیمز اسمیت است که در سال 2010 توسط انتشارات لیتل، براون منتشر شد. روزنامه‌نگار و نویسنده بریتانیایی، در این کتاب به سال‌های جوانی ماندلا و اوج گرفتن او در دنیای سیاست تا زمان زندانی شدن او، می‌پردازد.
همچنین با مجوز ماندلا، زندگی‌نامه او را با عنوان «ماندلا»، جان باترزبای نوشته است و انتشارات هارپر کالینز در سال 2011 کتاب را عرضه کرد. در اینجا دوست قدیمی ماندلا، سامپوسن، همراه نویسنده می‌شود تا بیشتر نگاهی به زندگی خصوصی ماندلا انداخته شد. کتاب ابتدا در 1999 منتشر شد و اخیراً نسخه‌ای تازه از آن را نویسنده به بازار فرستاد.
“ماندلا: پرتره‌ای رسمی” را مک ماهارج، مایک نیکول، احمد کاتارادا، تیم کوزینز در سال 2006 توسط انتشارات بلومزبری عرضه کرده‌اند و در اینجا 60 مصاحبه با خانواده ماندلا، دوستان صمیمی او، همکاران و رفیق‌های مبارز سابق او همراه با بسیاری دیگر از چهره‌های برجسته جهان امروز عرضه شده است. مقدمه کتاب را بیل کلینتون نوشته است و مقدمه دوم را دزموند توتو. 250 تصویر نیز ضمیمه کتاب شده است.
در سال 2000 نیز لولی کالینیکوس و دیوید کروت، کتاب “جهانی که ماندلا ساخت: دنبال کردن گنجینه” را نوشتند. این دو با نگاهی جغرافیایی، بسیاری از مکان‌ها را دنبال کرده‌اند که به زندگی ماندلا نقش داده‌اند. کتاب “یک زندانی در باغ” را انتشارات پنگوئن در سال 2005 نوشته سارا گروز منتشر ساخت. در این کتاب مستند به 27 سال زندان ماندلا در جزیره روبین پرداخته می‌شود، شامل بر تصویرهایی که پیشتر از او منتشر نشده بودند.
دیگر کتاب‌های نوشته شده با موضوع ماندلا عبارت هستند از: “زندان‌بان‌ِ نلسون ماندلا” نوشته مایکل نیکول. “نلسون ماندلا: زندگی در تصویرهای کارتنی” نوشته هری داگ‌مور، استیفن فرانسیس و ریکو دیوید فیلیپ. “راه ماندلا؛ درس‌هایی از زندگی، عشق و شجاعت” نوشته ریچارد استنگِل. “نلسون ماندلا به بیان خود” زندگی‌نامه‌ای بر اساس نقل‌قول‌هایش تهیه شده توسط بنیاد نلسون ماندلا؛ “در کلام نلسون ماندلا” نوشته جنیفر کریز-ویلیامز، “قربانی: نلسون ماندلا و بازی کشورسازی” نوشته جان کارلین، گاکویتیا کواستِکیایی: مزه‌هایی از آشپزخانه نلسون ماندلا” نوشته خولیسوا ندیایا، “در عطش آزادی: داستان غذا در زندگی نلسون ماندلا” نوشته آنا تریپیدا را می‌توان نام برد.
