مرضیه افخم سخنگوی وزارت خارجه، گزارش‌های منتشرشده در باره اعلام آمادگی ایران برای همکاری با آمریکا در عراق را تکذیب کرد. او گفت: “اخبار منتشره به نقل از وزیر خارجه در برخی خبرگزاری‌ها مبنی بر همکاری ایران با آمریکا در عراق در ازای رفع تحریم‌های ایران در شورای امنیت، صحیح نیست و چنین موضوعی طرح نشده و اخبار منتشره در این زمینه بی اساس است.”
چهارشنبه گذشته، محمد جواد ظریف در برنامه زنده “شب آفتابی” که از شبکه پنجم تلویزیون دولتی ایران منتشر می شود، گفته بود: “اگر ما توافق کنیم که یک سری کارها در عراق انجام دهیم، طرف مقابل در مذاکرات نیز باید کارهایی در مقابل آن انجام دهد. یکی از این کارها، رفتن گروه ۱+۵ به شورای امنیت و برداشتن تحریم های این شورا است که این اقدام در متن توافقات خواهد آمد.اگر چه بحث هایی صورت گرفته و تصویر روشنی طرفین دارند اما هنوز معلوم نیست ما چه کارهایی باید در عراق بکنیم و آنها باید چه کارهایی در مقابل انجام دهند؛ دعوا سر همین است و سختی کار در واقع همین مسئله است.”
این سخنان به عنوان تعیین شرط ایران برای همکاری با غرب در عراق تلقی شد در حالی که بر اساس توضیح بعدی دفتر وزیر خارجه سخن از اراک بوده است و به غلط برگردان شده عراق. قبلا گفته می شد که مذاکرات ایران و غرب تنها بر سر پرونده هسته ای است و هیچ موضوع دیگری در دستور کار قرار ندارد.
آن چه اشتباه برگردان را اهمیت بخشید و باعث گسترش آن در فضای خبری شد این بود که اواخر خرداد ماه گذشته، ظریف در گفتگو با خبرگزاری دولتی ایرنا گفته بود که در مذاکره با امریکا به موضوع عراق هم اشاراتی شده است. او گفته بود: “موضوع نشست سه جانبه دیروز میان ایران، آمریکا و خانم اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صرفا «هسته ای» بود .موضوع مذاکره نیز منحصر به بحث هسته ای بود. ولی با توجه به وخامت اوضاع عراق طبیعی است که حتی در جلسه با خانم اشتون و در جلسه سه جانبه اشاراتی به وحشیگری های داعش در عراق بشود.”
از زمانی که نیروهای داعش در عراق پیشروی کردند، گمانه زنی درباره احتمال همکاری ایران و امریکا در بحران منطقه ای بوجود آمده افزایش یافت. علاوه بر تحلیلهایی که کارشناسان سیاسی درباره این احتمال منتشر می کردند، برخی مقامات رسمی نیز از چنین امکانی سخن گفتند.
حتی یکبار رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا طی سخنانی همکاری با ایران علیه گروه افراطی داعش در عراق را غیر ممکن ندانست. او البته اضافه کرده بود: “با این حال تا این همکاری احتمالی راه درازی در پیش است.” کناره گیری غیر منتظره نوری مالکی از قدرت و حمایت صریح ایران از جانشین وی نیز نشان داد که تضاد منافع ایران و طرف غربی در عراق به حداقل ممکن رسیده است.
حتی مجلس اعلای اسلامی عراق که از متحدان اصلی جمهوری اسلامی محسوب می شود نیز خواستار همکاری ایران و آمریکا برای نابودی داعش شده است.
انتشار یادداشت اخیر نخست وزیر انگلیس که در آن سخن از احتمال همکاری ایران با جامعه جهانی در عراق رفت، این گمانه را تقویت کرد که ظاهرا پشت صحنه مذاکرات ایران و غرب، ماجراهای دیگری هم در جریان است.
در داخل ایران اولین بار حسن روحانی از احتمال همکاری با غرب در عراق سخن گفت. او در یک گفتگوی مطبوعاتی در در پاسخ به این پرسش که اگر از ایران خواسته شود با آمریکا علیه داعش همکاری کند، آیا این کار را انجام می‌دهد، گفته بود: “همه کشورها باید کمک کنند تا با داعش مقابله شود. در حال حاضر جز دولت و ملت عراق کسی علیه داعش وارد عمل نشده است، آمریکا هم در این زمینه هنوز اقدامی نکرده است. هرگاه آمریکا علیه داعش اقدامی کرد، می‌شود درباره همکاری با این کشور فکر کرد.”
پیش از این سیدمحمد صدر، مشاور وزیر خارجه نیز در گفتگو با روزنامه شرق گفته بود: “هم در مورد داعش و هم در موضوع اسراییل، همکاری ایران با آمریکا و اروپا شدنی است. از طرفی هم مشخص است که مواضع ایران در ارتباط با داعش و اسراییل درست است. ایران همیشه اعلام کرده که اسراییل سمبل تروریسم دولتی است، داعش نیز سمبل تروریسم است. معاون وزیر خارجه انگلیس در اعتراض به عملکرد دولتش در رابطه با اسراییل استعفا کرده است. یعنی جنایتکار دانستن اسراییل حتی وارد اروپا و کابینه کشورهای اروپایی نیز شده است. عین این قضیه در مورد داعش هم هست.”
از طرفی، داوود هرمیداس باوند، کارشناس روابط بین الملل چندی پیش به سایت خبرآنلاین گفته بود: “اگر ایران و آمریکا در عراق با یکدیگر همکاری نکنند فرجام خوشایندی در انتظار این کشور نخواهد بود.” او تاکید داشت: “مسئله‌این است که بحران عراق یک راه حل سیاسی دارد و تنها با روش سیاسی حل و فصل می‌شود. بر این اساس ایران و آمریکا با توجه به زاویه نفوذ متفاوتی که در عراق دارند می‌توانند با همیاری یکدیگر زمینه‌های خروج از وضعیت فعلی را فراهم کنند.”
با اینهمه، فرضیه همکاری ایران و امریکا مخالفان قدرتمندی نیز دارد. اوایل تیرماه گذشته بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل بحران عراق را جنگ میان افراط گرایان سنی و شیعه توصیف کرد و به آمریکا توصیه کرد که از همکاری با ایران برای حل بحران عراق بپرهیزد. او گفته بود: “آنچه امروز در خاورمیانه و در عراق و در سوریه می بینید تنفر شدید میان بنیادگرایان شیعه - در این مورد به رهبری ایران - و بنیادگرایان سنی به رهبری القاعده و داعش و دیگران است. هر دو این اردوگاه ها دشمنان ایالات متحده هستند و وقتی دشمنان شما با هم می جنگند، اجازه ندهید هیچ کدام تقویت شوند، هر دو را تضعیف کنید.”
در ایران نیز راستگرایان تندرو نسبت به هرگونه همکاری احتمالی با امریکا در عراق هشدار داده اند. سرلشکر فیروزآبادی در همان هفته هایی که بحران عراق شدت گرفته بود، تاکید داشت: “همکاری ایران و امریکا در عراق هرگز اتفاق نمی افتد و معنی ندارد.” او معتقد بود: “داعش تخم دو زرده ای است که هیلاری کلینتون در منطقه ایجاد کرد و از کشورهای منطقه پول جمع کردند و زمینه سازی انجام دادند تا تکفیری و جوانان بی اطلاع مسلمان که انگیزه جهادی داشتند را به منطقه بیاورند و تحت کنترل فرماندهان بعثی فرار کرده از ارتش عراق بگذارند.”
روزنامه جوان، وابسته به سپاه پاسداران که تریبون این نهاد نظامی محسوب می شود، اوایل تیرماه در یادداشتی با عنوان “چرا همکار امریکا در بحران عراق نمی‌شویم” نوشته بود: “اسناد و مدارکی وجود دارد که حکایت از نقش اصلی ایالات متحده در ایجاد بحران عراق می‌کند. در واقع می‌توان گفت فتنه‌ای که در عراق پدید آمده و این کشور را وارد مرحله‌ای بی‌ثبات و ناپایدار نموده و در معرض تجزیه قرار داده، طراح اصلی‌اش امریکایی‌ها و متحدین آنها در منطقه هستند.”
با اینهمه همسویی ایران و آمریکا در کنار گذاشتن نوری مالکی این تحلیل را تقویت کرده است که با وجود مخالفتها، همکاری های بیشتری بین دو کشور در جریان است.
