نظرسنجی‌های معنادار‏

مرتضی کاظمیان
مرتضی کاظمیان

با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات، نتایج نظرسنجی‌های گوناگون، اینجا و آنجا منتشر می‌شود. این‌که چنین ‏نظرسنجی‌هایی چقدر دقیق و علمی انجام شده‌اند، موضوع این یادداشت نیست؛ سخن بر سر پروژه‌های معناداری است که ‏گاه اهداف و انگیزه‌های خود را در قالب نتایج یک نظرسنجی، پی می‌گیرد. نظرسنجی‌هایی که بر پیروزی قاطع احمدی‌نژاد ‏دلالت دارد، در همین راستا، به‌شدت قابل تامل است.‏

این روزها چند نظرسنجی در سایت‌ها و رسانه‌های همسو با جریان مسلط در بلوک قدرت منتشر شده، که جملگی از برتری ‏قاطع (بالای 50 درصد) احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست‌جمهوری آتی، سخن می‌گوید. این‌که به علل و دلایل گوناگون -که ‏مجال طرح آنها در این مختصر نیست- احمدی‌نژاد در حال حاضر، وضع بهتری از دو نامزد اصلاح‌طلب (موسوی و ‏کروبی) دارد، امر و داده‌ی غریبی نیست. تا آنجا که نگارنده از نتایج برخی نظرسنجی‌های مستقل‌تر، اطلاع دارد و ‏ارزیابی‌های شخصی وی، نشان می‌دهد، احمدی‌نژاد با چند درصد اختلاف، علی‌الحساب فرد برتر در میان چند نامزد مطرح ‏انتخابات 22خرداد است؛ اما این که اختلاف رای او با دو نامزد دیگر، فاحش باشد، و به‌وپژه این نکته که جمع درصد آرای ‏موسوی و کروبی، کمتر از آرای احمدی‌نژاد باشد، کمی قابل تامل به‌نظر می‌رسد.‏

همچنین، این نکته ‌که شمار قابل توجهی از نظرسنجی‌ها در ایران، “نظرسازی” است، موضوع جدیدی محسوب نمی‌شود. ‏کم نیستند جریان‌های سیاسی‌ای که به علل مختلف و به‌ویژه “فضاسازی” برای نیروهای حامی و هواداران خود، و نیز ایجاد ‏تزلزل در اراده و دامن زدن به ناامیدی و یاس در کنش رقیب سیاسی خویش، نتایج نظرسنجی‌ها را باب میل خویش اعلام ‏می‌کنند و بر طبل پیروی و غلبه‌ی خود، پیش از انجام بازی و اعلام رسمی نتایج، می‌کوبند. چنین اتفاقی را در چند انتخابات ‏اخیر ایران نیز شاهد بوده‌ایم؛ چنان که -به‌عنوان نمونه- تیتر نخست روزنامه‌ها، فردای انتخابات، از پیروزی «خودی»ها و ‏شکست “غیرخودی”ها خبر داده‌ است.‏

اما، چنان که گفته شد، آنچه در روزهای اخیر در قالب انتشار نتایج چند نظرسنجی شاهد آن هستیم، فراتر از موضوع یاد ‏شده، قابل مداقه است. به این دو گزارش، از نتایج دو نظرسنجی، که به تازگی در روزنامه‌ها و رسانه‌های وابسته به ‏محافظه‌کاران و اقتدارگرایان، منتشر شده است، توجه کنید:‏

در خبری که کیهان نیز آن را در 15 اردیبهشت منتشر کرد، تصریح شد:‏
‏”نتایج جدیدترین نظرسنجی‌ها از پیشتازی محمود احمدی نژاد در عرصه انتخابات ریاست جمهوری خبر می‌دهد. به گزارش ‏‏«الف»، در این نظرسنجی که در تاریخ ششم اردیبهشت ماه جاری در 32 شهر بزرگ کشور انجام شده، پرسش شده که ‏علاقه دارید چه کسی نامزد شود. در این نظرسنجی احمدی نژاد با 944 درصد آراء نظرسنجی‌شدگان در رتبه اول ایستاده ‏و بعد از او آقایان موسوی، کروبی و رضایی با 8/11، 71 و 60 درصد در رتبه های بعدی قرار گرفته‌اند….در پاسخ ‏به این سوال هم که به چه کسی رأی می دهید، 653 درصد نام احمدی نژاد، 21درصد موسوی، 8/3درصد کروبی و 71 ‏درصد رضایی را عنوان کرده اند…«الف» که… توسط احمد توکلی اداره می شود، منبع این نظرسنجی را مراکز تخصصی ‏کشور و با قید محرمانه یا غیرقابل استناد منتشر کرده…“‏

خبر دیگر را ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت و زیرمجموعه‌ی احمدی‌نژاد و صفار هرندی، در 13 اردیبهشت، منتشر کرد:‏
‏”بر اساس نظرسنجی ایرنا از میان 1370 نفر از دانشجویان دانشگاه های تهران که طی روزهای ششم لغایت نهم اردیبهشت ‏ماه صورت گرفت؛ 351 درصد از دانشجویان به دکتر احمدی نژاد، 426 درصد به مهندس میرحسین موسوی، 517 ‏درصد به حجت الاسلام مهدی کروبی و 84 درصد نیز به محسن رضایی رأی خواهند داد.“‏

نکته‌ی مهم در هر دو نظرسنجی این است که مجموع درصد آرای دو نامزد اصلاح‌طلب (موسوی و کروبی)، کمتر از ‏درصد آرای احمدی‌نژاد است (حدود 25 به 54 در نظرسنجی اول؛ و حدود 44 به 51 در نظرسنجی دوم) و در هر دو ‏نظرسنجی، ظاهرا” کار انتخاب مجدد احمدی‌نژاد به‌عنوان رییس‌جمهور، در همان دور نخست انتخابات، تمام است (او بیش ‏از نیمی از آراء را از آن خود کرده است).‏

با توجه به نارضایتی عمومی از عملکرد دولت احمدی‌نژاد -که به‌قدر لازم محسوس است و خود را در برخی گزارش‌ها ‏نشان داده- نتایج این نظرسنجی‌ها، آشکارا با واقعیت در فاصله‌ای محسوس است. (حامیان دولت البته می‌توانند در مقام ‏مخالفت با این ادعا به استقبال از احمدی‌نژاد در سفرهای استانی‌ اخیرش اشاره کنند؛ اما به‌نظر می‌رسد طبل رسوایی کیفیت ‏تحقق این استقبال‌ها و دلایل وقوع آنها، به‌قدر لازم به صدا درآمده است.) ‏

در نگاه نخست، می‌توان این نظرسنجی‌ها را در راستای همان نظرسازی مورد اشاره، نقد کرد و گذشت؛ اما وجه ‏پرمخاطره‌تر ماجرا آنجاست که جریان‌های اصلی منتشرکننده‌ی نتایج این نظرسنجی‌ها، در پی آن باشند که به لطایف‌الحیلی، ‏به این خواست و اراده‌ی خود، صورت تحقق دهند. اینجاست که نظرسنجی‌ها، بس معنادار و قابل تامل می‌گردد و بحث ‏‏”صیانت از آراء” و تلاش نهادهای مدنی برای برگزاری هرچه سالم‌تر انتخابات را دوچندان ضروری می‌سازد. چنان که در ‏هشدارهای اخیر سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور پیشین نظام جمهوری اسلامی، آمده، شهروندان و نهادهای مردم‌نهاد باید با ‏نهایت تلاش و انگیزه، به سهم خویش بکوشند تا بر فرآیند برگزاری انتخابات، نظارت کنند و تا آنجا که از دست‌شان ‏برمی‌آید، مانع از بروز و تحقق اراده‌های مافوق رای و خواست مردم، شوند.‏