سینمای ایران این روزها روزگار بحرانی را پشت سر می گذارد. وزارت ارشاد دولت نهم ظاهر را طوری آراسته که سینما همچون بیماری بزک کرده خود نمایی می کند. سالن ها تعمیر می شود، فیلم ها به ظاهر خوب می فروشند و کارگردان ها نیز که مشغول کارند. پس ایراد کجاست؟ اما همگی می دانند که تداوم این حرکت از درون لایه های سینما را می خورد و آنچه باقی می ماند بنای پوسیده ایست که هرلحظه بیم فرور ریختن آن می رود…
تصمیم سایه ها
تنها 15 روز دیگر به برگزاری جشنواره بین المللی فیلم فجر به عنوان نقطه پایان یک سال سینمایی ایران باقی مانده است. این درحالسیت که مدیران جشنواره هنوز جزئیات چندانی را در باب چگونگی برگزاری و بخش های مختلف آن در اختیار اهالی مطبوعات قرار نداده اند. این مسئله برای جشنواره ای که بیست و هفتمین دوره خود را پشت سر می گذارد و هنوز برنامه ریزی های خود را در دقیقه 90 انجام می دهد برای خارجی ها بعید و مشکوک و برای ما ایرانی ها امری بدیهی و عادی است.
امسال مسئولین تصمیم گرفته اند اعضای هیات انتخاب را تا زمان قطعی شدن نتایج انتخاب فیلم ها معرفی نکنند. این اتفاق تنها در مورد فیلم های خارجی رخ نداده است. البته فیلم های خارجی که برای حضور در این جشنواره معرفی می شوند آنقدر بی رمق هستند که تنها به کار پر کردن ویترین ها می آیند و در عمل چندان کار آیی لازم را ندارند.
از همین رو بود که سال گذشته برگزار کنندگان جشنواره بر آن شدند برای رنگ و بو دادن به این بخش 5 روز ابتدایی را به نمایش فیلم های خارجی اختصاص دهند تا بتوانند ان را از زیر چتر سینمای ایران بیرون بکشند و هیاهویی مطبوعاتی برای آن تدارک ببینند.
امسال آنگونه که مشخص است هیاتی صوری به بازبینی فیلم ها مشغول هستند. در کنار چند نام سینمایی تصمیمات اصلی را نمایندگانی از وزارت ارشاد و اطلاعات می گیرند که فیلم ها را در خفا می بینند و برای آنها حکم بودن یا نبودن صادر می کنند.
البته فارابی تمهیدی تازه را نیز برای نظر سنجی عمومی انجام داده است. از این رو که مطبوعات خوراک خبری می خواهند فارابی از آنها می خواهد که حدس بزنند چه فیلم هایی در جشنواره فجر به نمایش در می آید. نام این فیلم ها در جراید مطرح می شود و بعد فارابی سریع گوش به واکنش های نهاد های موازی وزارت ارشاد می سپارد. از این طریق فیلم هایی که بوی دردسر از آنها به مشام می رسد سریع حذف می شوند. پس در این میان هیات انتخاب کارایی چندانی ندارد و تنها کاری فرمایشی را برعهده دارد.
این درحالیست که وضعیت مضمونی در سینمای ایران کاملا مشخص است. فیلمفارسی های اسلامی بسیار سریع مجوز می گیرند و کارگردان های مطرح باید مدت ها منتظر بمانند. ابتدای هفته ای که گذشت دکتر علی رفیعی کارگردان مطرح تئاتر که فیلم موفق ماهی ها عاشق می شوند را ساخت، در گفت و گویی با ایسنا اظهار داشت که فیلمنامه های من را رد می کنند و می گویند تو دگر اندیش هستی و می خواهی تفکرات سنتی را مقابل مدرنیته قرار دهی.
آنچه مسلم است این اتفاق تنها به رفیعی محدود نمی شود و به طور حتم مهرجویی، فرمان آرا و بسیاری دیگر نیز این جملات را شنیده اند. اما در عوض کارگردان هایی همانند قدرت الله صلح میرزایی، مسعود ده نمکی، سعید سهیلی و هم طرازان آنها به راحتی فیلم می سازند و آب از آب تکان نمی خورد. زمانی که در میان فیلم های در حال تولید صفار هرندی به بازدید از پشت صحنه فیلم اخراجی ها می رود مشخص می شود سینمای مورد نظر دولتی چه تعریفی دارد و وزارت ارشاد از چه فیلمی حمایت می کند.
در جشنواره سال گذشته عدم نمایش چند فیلم مثل آتشکار، صد سال به این سال ها، خاک آشنا و… واکنش های متفاوتی را میان اهالی مطبوعات و مخاطبان سینما بر انگیخت. بنابراین امسال داستان چنین پیش رفت که از ابتدا فیلم هایی که در مرحله فیلمنامه با تفکرات نظام همسو نبود به بهانه های مختلف متوقف شدند. تهیه کنندگان و کارگردانان این فیلمنامه ها پاسخ مشخصی دریافت نمی کردند و آنقدر معطل می شدند که یا فصل را از دست می دادند و یا از خیر ساختن فیلم می گذشتند.
در سوی دیگر فیلم هایی هم بودند که از سد دریافت پروانه ساخت به دلیل لابی های تهیه کنندگانشان گذشتند اما بعد تر در زمان دریافت پروانه نمایش با مشکل رو به رو شدند. یکی از این فیلم ها کتاب قانون ساخته مازیار میری بود. این فیلم یک طنز اجتماعی است درباره دختری خارجی که می خواهد با مردی ایرانی ازدواج کند و در این میان پای مسائل مذهبی به میان کشیده می شود. فیلم با مشکل اساسی در شورای صدور پروانه نمایش رو به رو شد و البته چون از فیلم های ویترین ساز جشنواره هم بود، وزارت ارشاد تهیه کننده وکارگردان را واداشت تا سر فرصت از نو بخش هایی را فیلمبرداری کنند و فیلم را به نحوی که مسئولین می خواهند سامان دهند.
این اتفاق در مورد فیلم صد سال به این سال ها ساخته سامان مقدم هم رخ داد. پس از یک سال تهیه کننده تصمیم گرفت نظرات وزارت ارشاد را بپذیرد و با جرح و تعدیل پروانه نمایش را برای نمایش در سال جدید دریافت کند. شنیده می شود که بهمن فرمان ارا نیز به خواسته ارشاد تن داده و 8 دقیقه از فیلم خود را کوتاه کرده است. این مسئله به حذف یکی از سکانس های مهم فیلم یعنی قتل نویسنده ای در داستان انجامیده است.
البته امسال نام هایی مانند بهرام بیضایی، واروژکریم مسیحی،پرویز شهبازی، کمال تبریزی نیز فیلم های خود را برای شرکت در جشنواره ارائه داده اند که باید منتظر واکنش هیات انتخاب پشت پرده در برخورد با آنها بود و به احتمال بسیار چالش امسال این فیلم ها خواهند بود.
در کنار این نام ها فیلمسازانی هم هستند مثل مسعود ده نمکی که آثار طراز نظام را تولید کرده اند. در این میان نام فیلم ملک سلیمان به کارگردانی شهریار بحرانی هم به گوش می رسد که فیلم فاخر دولت نهم بوده و با بودجه ای هفت میلیارد تومانی تولید شده است.
جشنواره بیست و هفتم برایند فرهنگی دولت نهم به شمار می آید. سینمایی که تا این حد سرگشته و مبتذل نبوده، سینمایی که سایه ها برای آن تصمیم می گیرند. این سینما و تصمیم گیری های مدیران آن بسیاری را به سمت تلویزیون کوچ داد و عرصه را به دست آنانی سپرد که سفارش خود را از گیشه می گیرند و تنها به سینما به چشم یک دکان نگاه می کنند.
عکس های تزئینی و متعلق به فیلم های کتاب قانون و صد سال به این سال ها است.